Μετά την αυτοκτονία του Χίτλερ, στις 30 Απριλίου 1945, δρομολογήθηκαν ταχύτατα εξελίξεις για τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας με τους Συμμάχους.
Στην Κρήτη, όπου η «οχυρά θέση» Χανίων είναι η τελευταία γερμανοκρατούμενη περιοχή της Ευρώπης, οι Αντιστασιακές Οργανώσεις του νησιού, E.A.M. και Ε.Ο.Κ., ενδιαφέρονται για το κενό που θα δημιουργήσει η επικείμενη συνθηκολόγηση.
Γι’ αυτό και, ύστερα από τις πρώτες τους επαφές τής 2ας Μαΐου μεταξύ Γερμανών και Συμμάχων, το EAM, η ΕΟΚ και το KKE υπογράφουν «πρωτόκολλον συμφωνίας» να υπακούσουν «εις τας διαταγάς της νομίμου Ελληνικής Κυβερνήσεως».
Στις 8/9 Μαΐου, πριν από εβδομήντα πέντε χρόνια, συνθηκολογεί η Γερμανία και παραδίδεται άνευ όρων στους Συμμάχους. Την ίδια ημέρα, με προσωπική εντολή του αρχιστρατήγου της Μεσογείου Αλεξάντερ, φθάνει στην Κρήτη ο Άγγλος ταξίαρχος Kirkham, για να διαπραγματευτεί με τους Γερμανούς, σε συνεργασία με τις Ελληνικές Αρχές, την παράδοσή τους.
Οι Βρετανοί έρχονται στην Κνωσό, στη γνωστή «Βίλα Αριάδνη» του αρχαιολόγου Evans και συναντώνται με τον Άγγλο πράκτορα Tom Dunbabin, τον Έλληνα Στρατιωτικό Διοικητή Κρήτης Υποστράτηγο Γεώργιο Φουντουλάκη ως εκπρόσωπο της κυβέρνησης και τους ανακοινώνει τον προορισμό του.
Μεσολαβητής είχε αναλάβει ο Επίσκοπος – Γενικός Διοικητής Κρήτης Αγαθάγγελος, ο οποίος είχε επαφή με τους Έλληνες και Βρετανούς εκπροσώπους, καθώς και με τον Γερμανό Διοικητή Κρήτης Bendhak.
Έτσι, στις 22:30 της 9ης Μαΐου, στη «Βίλα Αριάδνη» της μινωικής πρωτεύουσας, αρχίζει η σύσκεψη για τη συνθηκολόγηση. Τις πρώτες πρωινές ώρες της 10ης Μαΐου ο Γερμανός Διοικητής Βendhaκ, ο Άγγλος Ταξίαρχος Kirkham και ο Στρατιωτικός Διοικητής Κρήτης Γ. Φουντουλάκης, ως εκπρόσωποι των χωρών τους υπογράφουν τη συνθήκη ειρήνης. H επιλογή της Κνωσού ως τόπου συνθηκολόγησης δεν ήταν τυχαία, είχε σχέση με τον ειρηνικό χαρακτήρα του μινωικού πολιτισμού, του πρώτου ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Μια άλλη ειρηνική σελίδα της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας ιστορίας άρχιζε τότε, με την τελευταία αυτή πράξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη. Όχι όμως δυστυχώς και για την Ελλάδα. Ήδη υπήρχε, από την άνοιξη του 1944, την ίδια περίοδο της Απαγωγής Κράιπε, η συμφωνία Χίτλερ και Άγγλων, που μνημονεύεται από τον Γερμανό Στρατηγό Albert Speer, για τη χρησιμοποίηση του γερμανικού στρατού των νησιών εναντίον του ΕΛΑΣ. Ο νέος κίνδυνος για τους Άγγλους είναι τώρα οι κομμουνιστές και η Σοβιετική Ένωση.
Ήδη, στον πρώτο όρο της συμφωνίας παράδοσης των εν Κρήτη γερμανικών και ιταλικών δυνάμεων, στην Κνωσό, ο Γερμανός Διοικητής φρουράς Κρήτης «θέτει άνευ όρων εαυτόν και τας δυνάμεις ταύτας εις την διάθεσιν του Ανωτάτου Συμμάχου Διοικητού του Μεσογειακού Θεάτρου Επιχειρήσεων».
Στο άρθρο 6, μάλιστα, του Παραρτήματος της συνθηκολόγησης αναφέρεται ότι «ο Γερμανός Διοικητής θα ανακτήση άπαντα τα όπλα και πυρομαχικά από πρόσωπα ελληνικής εθνικότητας».
Μέχρι δε να φύγουν οι Γερμανοί, «ο Γερμανός Διοικητής θα ευθύνεται διά την διατήρησιν της πειθαρχίας τών υπό διοίκησιν ή έλεγχόν του δυνάμεων». Οι Γερμανοί θα παραμένουν ένοπλοι, κάνοντας εξορμήσεις με τανκς, από τον τομέα “Οχυρά Θέση Χανίων”, χτυπώντας αντάρτες και πολίτες. Ο Hagen Fleischer, μάλιστα, κάνει λόγο για περίεργη “αγγλο-γερμανική συγκυριαρχία στα Χανιά”, έως τον Ιούλιο του 1945.
Ο στόχος πια των Άγγλων, παρά τη συμφωνία της Κνωσού, ήταν η δημιουργία νέων συνθηκών στην Ελλάδα, που θα οδηγήσουν στον τραγικό Εμφύλιο.
Εν τούτοις, η 10η Μαΐου 1945 δεν παύει να σηματοδοτεί την απαρχή της μεταπολεμικής ευρωπαϊκής ειρήνης, μιας από τις μεγαλύτερες σε διάρκεια που γνώρισε η πολύπαθος Ευρώπη.
Υ.Γ. Σημείωση: Στις 15 Μαΐου, το 1999, είχε εορτασθεί για πρώτη φορά, μετά από πρότασή μου, το ιστορικό γεγονός στη “Βίλα Αριάδνη’’, με ομιλητή τον γράφοντα, στα πλαίσια των εορταστικών εκδηλώσεων της 58ης επετείου της Μάχης της Κρήτης, από την τότε Νομαρχία, με Νομάρχη τον αείμνηστο Γιάννη Γαρεφαλάκη. Είχε προηγηθεί γραπτή πρότασή μου στον Δήμο Ηρακλείου και τη Νομαρχία να καθιερωθεί πανελλήνια ο εορτασμός του γεγονότος, ως η τελευταία πράξη του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου.
Επαναφέρω, λοιπόν, εκ νέου την πρότασή μου στους αξιότιμους κ.κ. Περιφερειάρχη Κρήτης και Δήμαρχο Ηρακλείου, για την αποδοχή, υλοποίησή και θεσμοθέτησή της. Μαζί με τους εορτασμούς των πολεμικών γεγονότων, είναι σημαντικός ο εορτασμός ενός πανευρωπαϊκού γεγονότος, συνδεδεμένου με την Κνωσό, και την Pax Minoika, όπως αναφέρθηκε τότε, όχι μόνο εκ μέρους μου. Σημειωτέον, ότι ο εκλεκτός συμπολίτης Δημοσθένης Ραφτόπουλος, μερικά χρόνια αργότερα, επανέλαβε την πρότασή μου στον Δήμο Ηρακλείου.
Πηγές:
Αντ. Σανουδάκη, Εκκλησία και Αντίσταση, εκδ. Κνωσός, Αθήνα, 1993.
Στ. Δ. Μυλωνάκη, Εκκλησία Κρήτης, Γερμανική Κατοχή 1941-1945, τύποις Κ. Μαριδάκη, Χανιά 1948.
Αντ. Σανουδάκη, Ζαχ. Μπαντουβά, Ο ήλιος είχε σκοτεινιάσει, εκδ. Κνωσός, Αθήνα 1991.
Γ. Κάββου, Γερμανοϊταλική κατοχή και Αντίσταση Κρήτης, Ηράκλειο 1991.
(5) Στ. Γ. Βλοντάκη, Η οχυρά θέσις Κρήτης, Αθήνα 1976.
* Ο Αντώνης Σανουδάκης – Σανούδος είναι καθηγητής Ιστορίας, συγγραφέας