Φίλε αναγνώστη.
Έλα σήμερα να ξαναθυμηθούμε και να φρεσκάρουμε τις όποιες γνώσεις έχουμε πάνω σ’ ένα ενδιαφέρον θέμα, όπως αυτό της συγγένειας, και ας αφήσουμε έστω και λίγο την πολιτική, που όπως την κατάντησαν και την υπηρετούν οι πολιτικοί του καιρού μας είναι απογοητευτική και ανάξια λόγου απασχόληση. Θα πορευόμαστε με αυτούς τους εκλεκτούς μετρώντας τις πληγές και τις ζημιές που προκαλούν στην άτυχη πατρίδα μας και θα αναμένουμε, αν το θελήσει ο Θεός, τον πολιτικό μεσσία που θα μας απαλλάξει από την υπάρχουσα πολιτική σαπίλα και κατάπτωση, την απερίγραπτη ψευτιά και υποκρισία.
Ας ασχοληθούμε, λοιπόν, με το θέμα που είπαμε και μάλιστα από νομικής μόνο πλευράς. Η εξέταση και η ανάπτυξη του θέματος θα είναι στοιχειώδης, αφού η σε βάθος και πλάτος έρευνα και γνώση του αφορά τη νομική επιστήμη και τα δικαστήρια. Θα ξεκινήσουμε με το ερώτημα: Τι λέμε συγγένεια; Στην εγκυκλοπαίδεια “Ελευθερουδάκη” (έκδοση Ε’, τόμος 22) διαβάζουμε πως είναι “η ιδιότητα του συγγενή”.
Στο συμπλήρωμα του ίδιου τόμου η συγγένεια, σύμφωνα με τον Αστικό Κώδικα, ορίζεται ως σχέση που υπάρχει μεταξύ δύο προσώπων που είτε το ένα κατάγεται από το άλλο είτε και τα δύο κατάγονται από τον ίδιο γεννήτορα. Η συγγένεια αυτή ονομάζεται “συγγένεια εξ αίματος ή ομαιμία” (το ίδιο αίμα) γιατί έχει ως βάση τους δεσμούς του αίματος. Η ίδια συγγένεια λέγεται και “φυσική” ή “κυρίως συγγένεια”.
Αλλά εκτός από τη “συγγένεια εξ αίματος” έχουμε και συγγένειες που έχουν ως βάση κοινωνικούς δεσμούς και θεσμούς. Τέτοιες συγγένειες είναι: α) Η συγγένεια “εξ αγχιστείας” ή “εκ κηδεστίας” που έχει ως βάση τον γάμο. β) Η “πνευματική” συγγένεια που έχει ως βάση το Άγιο Βάπτισμα γ) Η “πολιτική” συγγένεια που έχει ως βάση νομική πράξη όπως λ.χ. η υπόθεση και δ) η “οιονεί αγχιστεία”. Είναι αυτή που προέρχεται από σχέση παρεμφερή προς τον γάμο όπως η μνηστεία, το διαζύγιο κ.λπ.
Τέλος, υπάρχουν και άλλου είδους συγγένειες που όμως δεν θα μας απασχολήσουν όπως π.χ. η φυλετική, η γλωσσική, η ιδεολογική (λ.χ. κομουνισμός, σοσιαλισμός), η χημική (είναι αυτή που συνδέει τα χημικά στοιχεία που μπορούν ενωμένα να δώσουν χημικές ενώσεις όπως π.χ. το υδρογόνο και το οξυγόνο που ενωμένα δίνουν το νερό) κ.λπ.
Στη συνέχεια θα ασχοληθούμε κυρίως με τη συγγένεια “εξ αίματος” και πολύ λίγο με εκείνη την “εξ αγχιστείας”.
Οι εξ αίματος συγγενείς διακρίνονται α) σε “κατευθείαν γραμμή”, όταν ο ένας κατάγεται αμέσως ή εμμέσως από τον άλλο π.χ. πατέρας, γιος (άμεση καταγωγή του γιου), παππούς, εγγονός (έμμεση καταγωγή του εγγονού) και β) “Εκ πλαγίου” όταν έχουν κοινό γεννήτορα. Π.χ. τα αδέλφια που έχουν κοινό γεννήτορα τον πατέρα τους. Τα πρώτα εξαδέλφια που έχουν κοινό γεννήτορα τον παππούς τους κ.λπ.
Οι εξ αίματος κατευθείαν γραμμή συγγενείς διακρίνοντια ακόμη σε ανιόντες και κατιόντες. Ανίοντες για τον καθένα είναι οι κατ’ ευθεία γραμμή πρόγονοί του (πατέρας, παππούς, προπάππους κ.λπ.) και κατιόντες οι κατ’ ευθεία γραμμή απόγονοί του (γιος, εγγονός, δισέγγονος κ.λπ.). Οι δε “εκ πλαγίου” διακρίνονται σε α) κατ’ ανισοσκελή γραμμή όταν ο ένας επέχει θέση ανιόντα και ο άλλος κατιόντα π.χ. θείος, ανιψιός και β) κατ’ ισοσκελή γραμμή π.χ. τα αδέλφια, τα πρώτα ξαδέλφια κ.λπ.
Πόσο στενή είναι η συγγένεια μεταξύ δύο προσώπων, συγγενών εξ αίματος μας το λέει ο βαθμός της που εκφράζεται με ένα τακτικό αριθμητικό (πρώτος, δεύτερος, τρίτος κ.λπ.). Όσο πιο μικρός είναι ο βαθμός, τόσο πιο στενή (πιο μεγάλη) είναι η συγγένεια. Λέμε π.χ. ότι η συγγένεια μεταξύ του πατέρα και των παιδιών του είναι πρώτου βαθμού ενώ του παππού και των εγγονιών του είναι δεύτερου βαθμού. Άρα, η συγγένεια μεταξύ του πατέρα (ή μητέρας) και των παιδιών του είναι μεγαλύτερη απ’ εκείνη μεταξύ του παππού (ή της γιαγιάς) και των εγγονών του.
Πώς βρίσκουμε όμως τον βαθμό συγγένειας; Είναι απλός ο τρόπος: 1) Αν πρόκειται για κατευθείαν γραμμή συγγενείς, μετρούμε τις γεννήσεις που μεσολαβούν μεταξύ των δύο προσώπων που θέλουμε να βρουμε το βαθμό σ υγγένειάς τους. Ο αριθμός των γεννήσεων είναι ο βαθμός συγγένειάς τους. Π.χ. μεταξύ πατέρα και γιου μεσολαβεί μια γέννηση, αυτή του γιου. Άρα πατέρας και γιος είναι συγγενής πρώτου βαθμού. Μεταξύ παππού και εγγονού μεσολαβούν δύο γεννήσεις: Μια αυτή του εγγονού και άλλη μια αυτή του πατέρα του εγγονού, σύνολο δύο. Άρα παππούς και εγγονός είναι συγγενείς δεύτερου βαθμού κ.λπ.
2) Πάμε τώρα στους “εκ πλαγίου” εξ αίματος συγγενείς. Εδώ πρέπει να βρούμε πρώτα τον κοινό γεννήτορα και ύστερα να μετρήσουμε τις γεννήσεις. Ας δούμε τι συγγένεια έχουμε μεταξύ τους π.χ. τα αδέλφια που είναι συγγενείς “εκ πλαγίου”: κοινός γεννήτορας ο πατέρας τους. Μεσολαβούν δύο γεννήσεις, μια του ενός αδελφού και μια του άλλου. Σύνολο δύο. Άρα τα αδέλφια είναι μεταξύ τους συγγενείς δεύτερου βαθμου, όση δηλαδή και η συγγένειά τους με τον παππού και τη γιαγιά τους. Πάμε στα πρώτα εξαδέλφια. Κοινός γεννήτορας ο παππούς (ή η γιαγιά). Γεννήσεις τέσσερις: Δύο οι δικές τους και άλλες δύο των γονέων τους (από τον ίδιο παππού ή την ίδια γιαγιά).
Τα πρώτα εξαδέλφια λοιπόν είναι συγγενείς τέταρτου βαθμού. Αν πάμε στο θείο (ή θεία) και στα πρωτανίψια του, θα βρούμε πως είναι συγγενείς τρίτου βαθμού γιατί κοινός γεννήτορας είναι ο παππούς και μεταξύ θείου και πρωτανιψιού μεσολαβούν τρεις γεννήσεις: μια του ανιψιού, άλλη μια του πατέρα του και η τρίτη του θείου. Τα δεύτερα εξαδέλφια είναι συγγενείς έκτου βαθμού κ.λπ. Και πάμε στα κωλύματα που δημιουργεί η συγγένεια αυτή. Σύμφωνα με τον Αστικό Κώδικα (άρθρο 1356), δεν επιτρέπεται γάμος μεταξύ των εξ αίματος συγγενών, των με κατευθείαν γραμμή απεριορίστως, των δε εκ πλαγίου μέχρι και του τέταρτου βαθμού (πρώτα εξαδέλφια).
Ερχόμαστε τώρα στη συγγένεια “εξ αγχιστείας” ή “εκ κηδεστίας” που έχει ως βάση τον γάμο. Είναι η μεταξύ των συζύγων δημιουργούμενη, που επεκτείνεται και μεταξύ των εξ αίματος συγγενών αμφοτέρων των συζύγων δηλαδή των εξ αίματος συγγενών καθενός των συζύγων προς τους εξ αίματος συγγενείς του άλλου. Είναι όπως λέμε “τα συμπεθεριά” μεταξύ τους και μ’ εκείνη την εξ αίματος δηλαδή έχουμε συγγενείς κατευθείαν “γραμμή” και “εκ πλαγίου” “ανιόντες” και “κατιόντες” και τους ίδιους βαθμούς συγγένειας, θεωρουμένου όμως ότι οι σύζυγοι δεν αποτελούν βαθμό.
Όσον αφορά τα κωλύματα αυτή της συγγένειας, δηλαδή της εξ αγχιστείας, αυτή κωλύει τον γάμο, κατευθείαν μεν γραμμή απεριορίστως, εκ πλαγίου δε μέχρι και του τρίτου βαθμού (άρθρο 1357 του Αστικού Κώδικα). Κωλύεται επίσης ο γάμος συγγενούς εξ αίματος μέχρι και του δεύτερου βαθμού του ενός των συζύγων μετά συγγενούς εξ αίματος μέχρι και του δεύτερου βαθμού του άλλου συζύγου ακόμη και μετά τη λύση ή ακύρωση του γάμου (άρθρο 1358).
Σημείωση: Με επιφύλαξη σ’ αυτά που αναφέρονται στα κωλύματα, γιατί δεν γνωρίζω, αν τις τελευταίες δεκαετίες έχει γίνει, πράγμα που δεν νομίζω, κάποια τροποποίηση, συμπλήρωση ή κατάργηση.
* Ο Μανώλης Ροδιτάκης είναι τ. εκπαιδευτικός και ειδικός πάρεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και πτυχιούχος Πολιτικών Επιστημών