Η Βυζαντινή Ιστορία ασκεί, ιδιαίτερα στα νεότερα χρόνια, μια γοητεία. Ο Μέγας Κωνσταντίνος για πολιτικούς λόγους επιλέγει να μεταφέρει την πρωτεύουσα του Ρωμαϊκού Κράτους σε μία επίκαιρη θέση και να στηριχθεί στον χριστιανικό κόσμο. Εδώ, σε μία εποχή με γρήγορες κοινωνικοπολιτικές αλλαγές, μετακινήσεις πληθυσμών, επιθέσεις διαφόρων πολεμικών φύλων σταδιακά θα κυριαρχήσει και θα κρατηθεί επί χίλια χρόνια μία ακμάζουσα πολυεθνική αυτοκρατορία.
Στα πρώτα χρόνια το όνομα Έλλην σημαίνει ειδωλολάτρης και στη λαϊκή παράδοση θα θεωρείται ότι Έλληνες είναι κάποιοι γίγαντες που κατόρθωσαν να δημιουργήσουν αξιοθαύμαστα μνημεία. Η Βυζαντινή τέχνη, ναοδομία, μουσική, ποίηση συνθέτουν σταδιακά την ταυτότητα και την ιδεολογία ενός κόσμου που αναζητά τη λύτρωση.
Οι Πατέρες της Εκκλησίας μελετούν και αντλούν στοιχεία από την αρχαία φιλοσοφία για να θεμελιώσουν το δόγμα. Ο αυτοκράτορας είναι ο εκπρόσωπος του Θεού στον κόσμο και κατά τούτο απολύτως σεβαστός. Η ελληνική κοινή σταδιακά επικρατεί ως επίσημη γλώσσα.
Στον 11ο αιώνα η έκταση της αυτοκρατορίας έχει συρρικνωθεί και οι αιρέσεις οι θρησκευτικές συντελούν στη αποδυνάμωση του εθνικού κέντρου. Σημαντικό ρόλο θα παίξει το σχίσμα Ανατολής- Δύσης το 1054 και η ήττα των Βυζαντινών στη μάχη του Μαντζικέρτ το 1071 που θα επιτρέψει να καταληφθεί η Μικρά Ασία από τους Τούρκους.
Όταν επομένως ο Αλέξιος Α’ Κομνηνός ανεβαίνει στον θρόνο οι δυσκολίες είναι πολλές. Αρχίζει τις επαφές με τον Πάπα και επιδιώκει να γεφυρώσει τις θρησκευτικές έριδες και να κινητοποιήσει την Δύση με σκοπό την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων. Έτσι αρχίζουν οι Σταυροφορίες.
Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ το έργο του καθηγητή της Οξφόρδης Πίτερ Φράνκοπαν «Η ΠΡΩΤΗ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΑ – Το Κάλεσμα της ανατολής». Είναι ένα πολύτιμο έργο που διαβάζεται ευχάριστα, σχεδόν σαν μυθιστόρημα, αξιοποιεί όλες τις ιστορικές πηγές, φωτίζει τα γεγονότα, αναδεικνύει την διορατικότητα του Αλέξιου και συχνά τις τραγικές συνθήκες και τις απίθανες νίκες των εμπειροπόλεμων ιπποτών. Τα άτακτα πλήθη που ακολουθούσαν την εκστρατεία ήταν επικίνδυνα και διέπραξαν πολλές βαρβαρότητες.
Η Α’ Σταυροφορία που κράτησε από το 1096 ως το 1099 στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία. Από όσα γράφονται μπορούμε να φανταστούμε, γιατί οδηγηθήκαμε το 1204 στην κατάληψη της πόλης και γιατί ψυχορραγούσε ως το 1453 που έπεσε τελικά στα χέρια των Οθωμανών. Τα διδάγματα είναι πολύτιμα.
Το περίεργο δεν είναι, γιατί έπεσε η πόλη, αλλά πώς κρατήθηκε μία χιλιετία και μεγαλούργησε, παρά τις πολυποίκιλες απειλές και τον καταστροφικό θρησκευτικό φανατισμό. Τότε όμως, τον 11ο αιώνα, διαμορφώνεται η συνείδηση που διατυπώνεται με τη φράση « Έλληνες εσμέν το γένος”. Οι πολιτισμοί όταν συγκρούονται είναι καταστροφικοί. Όταν, όμως, αλληλογονιμοποιούνται και αλληλοτροφοδοτούνται η ανθρωπότητα προχωρεί μπροστά.
Αν, πάντως, οι ταυτότητες έχουν κάποιο νόημα ακόμα μέσα στην πλανητική σκέψη, στα ύστερα Βυζαντινά χρόνια πρέπει να αναζητήσουμε τα ίχνη όχι μόνο της δικής μας ταυτότητας, αλλά ολόκληρης της Ευρώπης. Γι’ αυτό πιστεύω ότι ο καθηγητής Πήτερ Φράγκοπαν επέλεξε να γράψει για την Α’ Σταυροφορία. Η μετάφραση είναι πολύ καλή η έκδοση παραδειγματικά όμορφη. Σέβεται τον αναγνώστη.
Το ίδιο άλλωστε συμβαίνει και με προηγούμενες εκδόσεις του ίδιου εκδοτικού οίκου. Το βιβλίο μας ταξιδεύει ευχάριστα και διευρύνει τον ορίζοντά μας σ’ ένα παρελθόν που φωτίζει το μέλλον μας. Στην ανθρώπινη ιστορία οι μεταναστεύσεις για διάφορους λόγους πάντα συνέβαιναν και θα εξακολουθήσουν να συμβαίνουν.
Οι όποιες περιχαρακώσεις φαίνεται ότι δεν θα εμποδίσουν απελπισμένους ανθρώπους να αναζητήσουν μία καλύτερη μοίρα. Γι’ αυτό και οι πολίτες και οι πολιτικοί επιβάλλεται με σοβαρότητα και υπευθυνότητα να αντιμετωπίσουν κάθε φορά αντίστοιχα προβλήματα, χωρίς να επιδιώκουν πρόσκαιρα μικροκομματικά οφέλη.