“Η υψηλή πολυπλοκότητα δεν μπορεί να αξιοποιηθεί παρά μόνο αν οργανωθεί στο πλαίσιο ευέλικτων μορφών ιεράρχησης”, Simon (1962:82)
Ο σχετικός προβληματισμός περί της αναγκαιότητας, για την αναδιάταξη και τον ουσιαστικό προσανατολισμό της οργάνωσης και της λειτουργίας του κυβερνητικού σχήματος τίθεται ξανά με τρόπο επιτακτικό υπό την πίεση επίτευξης μιας νέας ελπιδοφόρας προοπτικής για τη μεταμνημονιακή1 Ελλάδα, όπου έκανε λόγο ο πρωθυπουργός κατά την πρώτη συνεδρίαση του νέου υπουργικού συμβουλίου.
Ως προς τούτο, μείζονος σημασίας παράμετρο αποτελεί το είδος της κυβερνητικής μορφολογίας, της οποίας ο δυνητικός τουλάχιστον ρόλος ανάγεται στον επιτελικό, ευέλικτο και κατευθυντήριο χαρακτήρα της. Οι οργανωτικές, ωστόσο, παράμετροι και μεταβλητές του κυβερνητικού φαινομένου και η διεύρυνση των στοιχείων που συνθέτουν τους όρους συνοχής και διαφοροποίησης της κυβέρνησης, αποτελούν καίριας σημασίας ζητήματα της συλλογικής κυβερνητικής αποτελεσματικότητας.
Το πρόταγμα
Εκείνο, που παρουσιάζεται ως πολιτικο-διοικητικό πρόταγμα στα νέα σχήματα-συστήματα διακυβέρνησης αποτελεί η τάση προς τη μείωση του εύρους και του όγκου τους, να εμπεριέχει την αύξηση της αποτελεσματικότητας και της ποιότητας της λειτουργίας τους. Έτσι ώστε, να καταστεί ευχερέστερη η εφαρμογή των εκάστοτε κυβερνητικών πολιτικών σε συνθήκες αναπλαισίωσης του δημόσιου διοικητικού πράττειν εντός μια σύνθετης και αβέβαιης πλέον χωροχρονικότητας. Κατά αυτό τον τρόπο, ουσιαστικό προαπαιτούμενο ανάγεται η διαμόρφωση ενός κυβερνητικού σχήματος που λειτουργεί επιτελικά στο επίπεδο των κεντρικών οργανωσιακών και διοικητικών μονάδων και εκτελεστικά στο επίπεδο των αποκεντρωμένων μονάδων2. Με κατεύθυνση την επίτευξη επιτελικότητας και ρύθμισης στο πλαίσιο προσδιορισμένων προς πραγμάτωση στόχων και κανόνων των εκάστοτε δημόσιων πολιτικών. Κοντολογίς, ενός κυβερνητικού σχήματος που κατέχει το ρόλο του ενορχηστρωτή και συντονίζει την άοκνη γενική προσπάθεια για τη βελτίωση των συνθηκών της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής σφαίρας.
Δυνητικές όψεις
i. Δεδομένου ότι η νέα κυβέρνηση αποτελείται από 53 πρόσωπα (22 Υπουργούς, εκ των οποίων οι 3 Επικρατείας, 10 Αναπληρωτές Υπουργούς, 19 Υφυπουργούς, έναν Αντιπρόεδρο και ο πρωθυπουργός3), η επικινδυνότητα περί της διάχυσης της ευθύνης και της αρμοδιότητας στους κόλπους του κυβερνητικού μηχανισμού θεωρείται επαυξημένη.
Πιο συγκεκριμένα, σε τέτοια πληθωριστικού χαρακτήρα, από πλευράς μελών, κυβερνητικά σχήματα, εκτός από διάχυση ευθύνης δύναται να παρατηρηθεί πολλές φορές “επικάλυψη καθηκόντων” (overlapping), “διευθυντική σύγχυση” (dual command) και διπλασιασμός των λειτουργιών, στην κατεύθυνση αντίθετη με αυτήν της συντέλεσης ενός χώρου “αυτόνομης” λειτουργίας (policy space) στην εκάστοτε οργανωτική μονάδα ή υπομονάδα της κυβέρνησης.
Με κατάληξη, τόσο η χάραξη πολιτικής όσο και η δέσμευση περί μη αντιστροφής των μεταρρυθμιστικών πρωτοβουλιών που έχουν έως τώρα πραγματοποιηθεί να παρουσιάζει σημάδια έλλειψης συντονισμού που θα μπορούσαν να είχαν αποδυναμωθεί. Γεγονός που αντιβαίνει την αναγκαιότητα συγκροτημένης διαχείρισης και συνέχειας των δημόσιων πολιτικών, μιας και η χώρα υπόκειται σε ένα εξαιρετικά περιοριστικό δημοσιονομικό πλαίσιο, με απαιτητικά πρωτογενή πλεονάσματα και με τη δέσμευση υλοποίησης σε συγκεκριμένες διαρθρωτικές πολιτικές (φορολογία, κόκκινα δάνεια, ασφαλιστικό, αποκρατικοποιήσεις, δημόσια διοίκηση, κλπ)
ii. Εκτός από τον υπερμεγέθη αριθμό μελών, παρατηρούνται πληθωριστικές τάσεις και στη δομική μορφολογία του νέου αυτού κυβερνητικού σχήματος. Η κυβέρνηση με τον τελευταίο αυτόν ανασχηματισμό προχώρησε στην αυτονόμηση του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη4 έτσι ώστε τα 18 υπουργεία που υπήρχαν μέχρι πρότινος, να γίνουν 195. Με αυτόν τον τρόπο, η συνεκτική λειτουργία του υπουργικού συμβουλίου, το οποίο κατά το Σύνταγμα6 έχει τη γενική κατευθυντήρια αρμοδιότητα της χώρας και μπορεί να χαρακτηριστεί ως το πρωτεύον συντονιστικό όργανο, παραμένει εν κινδύνω. Τούτο συντελείται, διότι όσο μεγαλύτερη είναι η έκταση και η ένταση της διαφοροποίησης (αύξηση υπουργείων), τόσο αυξάνει η πολυπλοκότητα αλλά και η σημασία και η δυσχέρεια της συνοχής και του συντονισμού του κυβερνητικού έργου.
Ο κατακερματισμός αυτός όχι μόνο δύναται να διογκώσει τον αριθμό των ad hoc μορφών παρεμβάσεων και ενεργειών, αλλά να λειτουργήσει και ως προπομπός εγκαθίδρυσης κέντρων αποφάσεων που λειτουργούν συχνά στη βάση επιμεριστικών κριτηρίων, “κάθετων” σχέσεων μεταξύ πολιτικού προσωπικού και ατόμων ή ομάδων που προτάσσουν το μερικό συμφέρον έναντι του γενικού και τείνουν στην παράκαμψη των επίσημων διαδικασιών.
Πραγματικότητα που αν επαληθευτεί θα θέσει σε δοκιμασία την μακροπρόθεσμη προοπτική οικονομικής και όχι μόνο ανάπτυξης της Ελλάδας.
Η αναγκαία σταθερότητα
Τέλος αλλ’ όχι ελάσσον, το νέο κυβερνητικό σχήμα παρ’ όλους τους άνωθεν δυνητικούς προβληματισμούς, εκπληρώνει την αναγκαία σταθερότητα και αποφυγή φυγόκεντρων τάσεων, μέσω της διεύρυνσης της συμμετοχικής διαδικασίας συγκλινουσών απόψεων από κεντροαριστερό και όχι μόνο πολιτικό δυναμικό. Γεγονός που ίσως αποτελέσει προ-γεφύρωμα για μετεκλογικές δημιουργικού περιεχομένου συνεργασίες, μιας και το νέο κυβερνητικό σχήμα ενδέχεται να λειτουργήσει και ως ένα εκκολαπτήριο ιδεών και ζυμώσεων δυνητικής πολιτικής σύμπραξης. Μακριά από στείρες ιδεολογικές περιχαρακώσεις που καταφεύγουν σε καινοφανείς πολιτικές πρακτικές, οι οποίες βαίνουν παραιτούμενες από την απόπειρα εμπεριστατωμένου και ορθολογικού χειρισμού και αντιμετώπισης των σύνθετων ζητημάτων κυβερνητικής της εποχής μας.
1) Ως γνωστόν, η 20η Αυγούστου ήταν η τελευταία ημέρα εξόδου της Ελλάδας από το 3ο πρόγραμμα έπειτα από την οκταετή διαδικασία των «προγραμμάτων διάσωσης» (bail-out programmes) καθώς και τη διαδικασία της επιτήρησης μέσω της τρόικας (θεσμών) που τα συνόδευαν.
2) Αξίζει να σημειωθεί ότι η αρχή της επικουρικότητας αποτελεί έννοια-κλειδί τόσο στην υπόσταση του θεσμού της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, όσο και στην οργάνωση και λειτουργία των κοινωνικών και διοικητικών συστημάτων στη βάση της αποκέντρωσης. Η αρχή της επικουρικότητας ορίζεται στο άρθρο 5 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στόχος της είναι να εξασφαλίζει ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται όσο το δυνατό πλησιέστερα στους πολίτες, και ότι διενεργούνται διαρκείς έλεγχοι ώστε να εξακριβώνεται ότι η δράση σε επίπεδο Ένωσης είναι δικαιολογημένη υπό το φως των διαθέσιμων δυνατοτήτων σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο.
3) Βλ. http://www.ggk.gov.gr/?page_id =138. 4 Το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη δημιουργήθηκε στις 4 Αυγούστου 2018 από ανάληψη του χαρτοφυλακίου των αρμοδιοτήτων του τομέα της Προστασίας του Πολίτη, όπου υπήρχε αναπληρωτής υπουργός Προστασίας του Πολίτη υπό τον υπουργό Εσωτερικών. Σύσταση Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη και καθορισμός των αρμοδιοτήτων του (6 Οκτωβρίου 2009), ΠΔ 184/2009, 7/10/2009, ΦΕΚ A 213/2009.
Βλ. http://www.ggk.gov.gr/? page_id =69. 6 Το Υπουργικό Συμβούλιο καθορίζει και κατευθύνει, κατά το άρθρο 82 παρ. 1 του Συντάγματος, τη γενική πολιτική της Χώρας σύμφωνα με τους ορισμούς του Συντάγματος και των νόμων.
* Ο Νικόλαος Μωραϊτάκης είναι MSc Κράτος & Δημόσια Πολιτική, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών