Τις περισσότερες φορές, βέβαια, θα λέγαμε ότι πρόκειται περί μονολόγου, με το μήνυμα να αποστέλλεται προς αποδέκτες, χωρίς να δίνεται η δυνατότητα διάδρασης. Η ως άνω, όμως, εύκολη επικοινωνία, από απλή ενημέρωση, π.χ. αθλητική, μπορεί ενίοτε να έχει και ένα σκοπό, καταναλωτικής διαφήμισης ή, στη χειρότερη μορφή, πολιτικής προπαγάνδας.
Η πλημμύρα, μάλιστα, των ειδήσεων και πληροφοριών, λόγω της εύκολης μεταβίβασης, δημιουργεί ένταση ή και βία, ενώ η ταχύτητα παραγωγής και διαμοιρασμού της είδησης περιορίζει την αντικειμενική ικανότητα και δύναμη του αποδέκτη-πολίτη να διαγνώσει την αλήθεια ή το ψεύδος της ενημέρωσης που προσφέρεται μονόδρομα χωρίς αντίλογο.
Με τον τρόπο αυτό ο αποδέκτης πολίτης, δεχόμενος τη βροχή ανεξακρίβωτων ή και ψευδών πολιτικών μηνυμάτων, κινδυνεύει να χάσει τη δική του άποψη και βεβαιότητα, την ελευθερία της δικής του πολιτικής βούλησης και επιλογής. Η πολιτική, μάλιστα, είδηση, με τη μορφή της παραπληροφόρησης, ειδικά στις μέρες μας, στα χέρια δημαγωγών ή αντιδημοκρατικών, συγκεντρωτικών μορφών εξουσίας, διεθνώς, τα τελευταία χρόνια, δεν μεταδίδεται απλώς ως είδηση, αλλά γίνεται πολιτική προπαγάνδα.
Είναι κατευθυνόμενη, μέσα της έχει ένα συγκεκριμένο σκοπό, που έχει σχεδιαστεί από τον αποστολέα με σκοπό την παραπλάνηση των πολιτών. Έχει οργανωθεί πολύπλευρα, ως εργαλείο, από συγκεκριμένα πολιτικά-κομματικά κέντρα, ώστε να υπάρξει διαφοροποίηση, αλλαγή του πολιτικού φρονήματος στο πλήθος των παραληπτών. Και συνήθως το πολιτικό μήνυμα είτε είναι ψευδές είτε σκοπίμως παραποιημένο από τον πολιτικό φορέα που το εκπέμπει, για να φαίνεται αντικειμενικά ορθό, με απώτερο σκοπό τη συκοφάντηση του αντιπάλου, ώστε να εξυπηρετηθεί ο απώτερος σκοπός, η μεταστροφή του πολιτικού φρονήματος του πλήθους.
Το μήνυμα της πολιτικής προπαγάνδας προσβλέπει στα πολιτικά φρονήματα των πολιτών, στη δυσκολη πραγματικότητα, στις οικονομικές ανάγκες που ζητούν λύσεις ή στις πολιτικές ευαισθησίες και προσπαθεί όχι μόνο να πείσει, να συμπαρασύρει, να τους καταστήσει άβουλους υπηκόους αλλά και να εξάψει το μίσος για τον απέναντι, τον Άλλο.
Μ’ άλλα λόγια, η προπαγάνδα ως κατευθυνόμενη, ψευδής είδηση ή παραποιημένη, που απευθύνεται κυρίως στο συναίσθημα, έχει σκοπό να στερήσει τον πολίτη από την ελεύθερη βούλησή του, για να αποφασίσει όπως θέλει ο φορέας της πολιτικής προπαγάνδας και όχι όπως θα μπορούσε να σκεφτεί ορθολογικά, με ορθή κρίση, ο ίδιος ο πολίτης.
Γίνεται, δηλαδή, με τον βομβαρδισμό ψευδών ειδήσεων, που πολύ απέχουν από την πραγματικότητα ή είναι εντελώς αντίθετες με αυτήν, πολιτική πλύση εγκεφάλου και συνείδησης, με σκοπό την καταστρατήγηση της ελευθερίας του ανθρώπου, με τον υποσυνείδητο έλεγχο της κριτικής σκέψης, της ικανότητας, εν τέλει, του πολίτη να αποφασίσει.
Είναι ένα πρόβλημα που συναντάται πλατιά στον κόσμο, όχι μόνο στις ήδη γνωστές, παλαιότερες φασιστικές ή αυταρχικές πολιτικές μορφές, όπως “τη νύχτα των κρυστάλλων” της 9/10 Νοεμβρίου 1938 στη Γερμανία, την 4η Αυγούστου και 21 Απριλίου στην Ελλάδα. Συναντάται και στις δυτικού τύπου δημοκρατικές, σύγχρονες κοινωνίες, με τη μορφή των σημερινών δημαγωγών, αντιδημοκρατικών κινημάτων και αντισυστημικών ηγετών.
Φάνηκε στις Η. Π. Α. με τους κατευθυνόμενους, λόγω προπαγάνδας, οπαδούς του Donald Trump στη βίαιη κατάληψη του Καπιτωλίου, στους δημαγωγούς, λαϊκιστές των ευρωπαϊκών χωρών, στην αναβίωση των φασιστικών ή χιτλερικών ιδεών και ενεργειών ή κομμάτων.
Στη χώρα μας παρουσιάστηκε με τη μορφή των διαμαρτυρομένων για εκπόρθηση και κάψιμο της Βουλής, τις δημαγωγικές πάνω και κάτω Πλατείες του 2012-14, με την προπαγάνδα της μετά-αλήθειας και τον άκρατο λαϊκισμό, την εγκληματική “Χρυσή Αυγή”.
Αλλά και στη σύγχρονη προεκλογική περίοδο, εντός και εκτός Βουλής, με τις ψευδείς ειδήσεις, το πλήθος των fake news και τη χυδαιότητα της πολιτικής προπαγάνδας, οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν εξ αυτών είναι πολύ μεγάλοι, φθάνουν ως την πιθανή αμφισβήτηση του επόμενου εκλογικού αποτελέσματος, με ό,τι αυτό προοιωνίζεται.
Γιατί τα μηνύματα που παρουσιάζονται ήδη με την υπολειτουργία της Βουλής, τη διατεταγμένη αφωνία μιας κοινοβουλευτικής ομάδας, δελεαστικά υποκριτική και με έλλειψη πολιτικού θάρρους, την ψευδή συκοφάντηση των άλλων κομμάτων, που δημιουργεί, επί του παρόντος, βίαιο πολιτικό λόγο, καταστρατηγούν την πολιτική ομαλότητα.
Αν ο πολίτης, λοιπόν, αφεθεί να παρασυρθεί από τις ερινύες της προπαγάνδας, χάνει την προσωπική του ταυτότητα και την εσωτερική ψυχική του ισορροπία. Καθίσταται άβουλο και επικίνδυνο, εν τέλει, όργανο, χωρίς εσωτερική δύναμη αντίστασης και αντίδρασης. Οι άνθρωποι από πολίτες μεταβάλλονται σε μάζες, αποκτούν μονόπλευρη σκέψη και άποψη, χωρίς ερωτηματικά, εσωτερικό, πολιτικό διάλογο και δημοκρατικό προβληματισμό. Καθίστανται υποχείριοι, άβουλοι και ανελεύθεροι, όργανα επικίνδυνων διχασμών, που τόσο μας έχουν στοιχίσει.
Το βασικό αντίδοτο στην επικίνδυνη μορφή της πολιτικής προπαγάνδας είναι η στέρεη γνώση του πολίτη και δι’ αυτής η απόκτηση της κριτικής του ικανότητας, η διατήρηση της ψυχικής ακεραιότητας και η νηφαλιότητα των αποφάσεων του νου, των πολιτών και των δημοκρατικών κομμάτων.
Μ’ άλλα λόγια, να είναι ελεύθεροι πολίτες, με καθαρή σκέψη για πολιτικές αποφάσεις που ανατροφοδοτούνται με δημοκρατικές ειδήσεις και πληροφορίες, αξίες και ανθρωπισμό.
* Ο Αντ. Σανουδάκης είναι καθηγητής Ιστορίας, συγγραφέας