Διάβασα με ενδιαφέρον στην ΠΑΤΡΙΔΑ (9/6/18) ένα άρθρο με τίτλο «Μια πόλη ένα μνημείο». Εντυπωσιακό και ως κείμενο και ως περιεχόμενο. Ευλάβεια στο Χριστιανισμό γενικά. Προβάλλει τον ναό των Δομινικανών για να γίνει κύτταρο ζωντανό ορθόδοξης λατρείας. Χωρίς διάθεση αντιδικίας θα εκθέσω κάποιες σκέψεις που μου προκάλεσε το άρθρο και μπορεί να χαρακτηριστούν και ως παράπονο ενός ορθοδόξου χριστιανού.
Η ιστορία της Κρήτης δεν αρχίζει από το Ηράκλειο παρά την ουσιαστική συμβολή του στη διαμόρφωσή της. Ακόμη περισσότερο η ιστορία της θρησκείας μας δεν αρχίζει από το Ηράκλειο. Όταν για πρώτηφορά ο σπόρος της Ορθοδοξίας έπεσε στην Κρήτη, το Ηράκλειο δεν υπήρχε.
Ήταν ένα ψαροχώρι λίγων σπιτιών. Την εποχή της διάδοσης του Ευαγγελίου πρωτεύουσα Κρήτης ήταν η Γόρτυνα. Μια πόλη από τις σημαντικότερες της Εκατόμπολης Κρήτης. Κατά τον Στράβονα απλώνεται στους πρόποδες του Ψηλορείτη σε μια έκταση διαμέτρου 50 σταδίων (9,5 χιλιομέτρων). Στην Ιλιάδα αναφέρεται ανάμεσα στις πόλεις της Κρήτης που έλαβαν μέρος στον Τρωικό πόλεμο με το επίθετο τειχήεσσα.
Από την εποχή των Συροφοινίκων ο πολιτισμός εποχούμενος, η Ευρώπη επί ταύρου, έφθασε στη Γόρτυνα για να περάσει στη γηραιά Ήπειρο να δώσει το όνομα. Αυτή η ξεχασμένη πόλη από θεούς και ανθρώπους είτε το λέμε είτε το παραλείπομε υπήρξε το φυτώριο της Ορθοδοξίας. Δεν ήταν απλώς έδρα αρχιεπισκόπου αλλά έδρα του ιδρυτή της εκκλησίας της Κρήτης.
Εδώ στο χώρο της οι δύο κορυφαίοι απόστολοι των Εθνών, Παύλος και Τίτος, έριξαν το σπόρο της Ορθοδοξίας που η Κρήτη τον δέχτηκε σαν διψασμένη γη. Όμως για να ανθίσει ο σπόρος και να καλύψει όλη την Κρήτη χρειάστηκε αίμα που ήταν πρόθυμη να προσφέρει η πόλη που την γέννησε. Στο διωγμό του Δεκίου μαρτύρησαν οι 10 πρωτομάρτυρες της Κρήτης και αργότερα ο επίσκοπος Κύριλλος και άλλοι Γορτύνιοι. Η ιστορία της ορθοδοξίας στην Κρήτη συνδέεται με το όνομα του αποστόλου Τίτου.
Η παράδοση τον θέλει ανιψιό του Πραίτωρα της Γόρτυνας. Σε πολύ νεαρή ηλικία τον έστειλε στα Ιεροσόλυμα να πληροφορηθεί όσα λένε για το Χριστό. Έμεινε 10 χρόνια μαθητής και συνοδός του Παύλου στις εξορμήσεις του. Επιστρέφει στην πατρίδα του Γόρτυνα πλήρης θεϊκής σοφίας. Επιστρέφει στην πατρίδα του τη Γόρτυνα και ορίζεται επίσκοπος και οργανωτής της κρητικής εκκλησίας. Έμεινε πρώτος επίσκοπος Κρήτης 39 έτη και πέθανε το 105 μ.Χ., 94 ετών.
Λαμπρές μορφές επισκόπων τον διαδέχτηκαν στη μητρόπολη Γόρτυνας. Μορφές διεθνούς ακτινοβολίας που συμμετείχαν ενεργά στις οικουμενικές συνόδους. Πολλοί ανακηρύχτηκαν Άγιοι. Σύντομα η ορθοδοξία απλώνεται στην Κρήτη, την πρώτη Βυζαντινή περίοδο 330-824 φέρεται να έχει 12 ορθόδοξες επισκοπές στις διάφορες πόλεις με προκαθήμενο της Ορθοδοξίας μητροπολίτη τον επίσκοπο Γόρτυνας. Κλείνω την παρένθεση και φτάνω στην ουσία.
Μόνο οι καθολικοί έχουν αφήσει στην Κρήτη πολυτελείς ναούς οι ορθόδοξοι δεν έχουν. Η καθαρή ορθόδοξη πίστη και η λατρευτική διάθεση των πρώτων χριστιανών της Γόρτυνας οδήγησαν στην ανέγερση μεγάλου αριθμού πολυτελών ναών. Σε όποιο σημείο της πόλης και αν σκάψεις θα συναντήσεις λατρευτικό χώρο η τόπο μαρτυρίου.
Προτάσσεται ο Μητροπολιτικός ναός της Γόρτυνας από τον ιερό άμβωνα του οποίου κελάηδησαν τα αηδόνια της ορθοδοξίας στον ουράνιου ήχο και επισκέφτηκε αυτοπροσώπως ο απόστολος των εθνών Παύλος. Πεντάκλιτη βασιλική. Το μεγαλύτερο και λαμπρότερο κτήριο χριστιανικής λατρείας που έχει βρεθεί στην Κρήτη και μια από τος λαμπρότερες βασιλικές σε όλη την Ελλάδα.
Με επιφάνεια 3.500 τ.μ. Βρέθηκε σε δύο μορφές η πρώτη ανάγεται στη βασιλεία του Ιουστινιανού καιη δεύτερη μετά το σεισμό του 618 στη βασιλεία του Ηράκλειου. Σε απόσταση 30 μέτρων βρέθηκε Ροτόντα διαμέτρου 15,10 μέτρων. Ακολουθεί 200 μέτρα βόρεια ναός του Αγίου Τίτου η Παναγίας των Βλαχερνών τρίκλιτη βασιλική και 100 μέτρα νότια άλλος ναός η Τρίκογχος που θεωρήθηκε στην αρχή τόπος μαρτυρίου.
Ακολούθησαν οι κατακτητές της Κρήτης ο ένας μετά τον άλλο. Οι Άραβες ξεκίνησαν από την Ισπανία περιπλανήθηκαν στη Μεσόγειο και έφθασαν στην Κρήτη. Αποβιβάστηκαν πιθανόν από τον κόλπο της Μεσσαράς και πήραν στη σειρά πόλεις και χωριά. Η Κρήτη μακρινή επαρχία του Βυζαντίου δεν φυλάσσεται όπως το κέντρο. Η μόνη πόλη που τους αντιστάθηκε ήταν η Γόρτυνα. Έσφαξαν όσους κλείστηκαν στην ακρόπολη και εκθεμελίωσαν την πόλη το 823 μ.Χ.
Έκτοτε η πόλη δεν ξαναπαρουσιάστηκε. Μένει σκεπασμένη και, λησμονημένη κάτω από την Κρητική γη. Τα δυο ονόματα των χωριών Μητρόπολη δίπλα στην Μητρόπολη και Άγιοι Δέκα δίπλα στον τόπο μαρτυρίου των 10 έμειναν να θυμίζουν την ιστορία του τόπου. Οι αρχές μεταφέρθηκαν στην Πρωτεύουσα των Αράβων τον Χάνδακα. Και το Ηράκλειο έγινε το κέντρο στα αμύθητα πλούτη των αράβων που απέκτησαν με την πειρατεία στο
Αιγαίο και τα οποία μεταφέρθηκαν από τον Ν. Φωκά στην Κωνσταντινούπολη το 961. Τα αηδόνια της Ορθοδοξίας σίγησαν για 140 χρόνια και πολλοί πίστεψαν ότι έσβησε η Ορθοδοξία, εκτός από τον διάσημο ιεραπόστολο που λεγόταν Νίκων ο μετανοείτε που προσπάθησε να ζωντανέψει. Λίγρ αργότερα έρχεται άλλος κατακτητής η Βενετοκρατία. Διαβάζω στην ιστορία του Δετοράκη. Η Γαληνοτάτη υπήρξε για την Ορθοδοξία, ιδιαίτερα σκληρή. Από την αρχή ήθελαν μόνιμη κατάκτηση την Κρήτη.
Η ορθόδοξη πίστη ήταν για αυτούς ο πιο επικίνδυνος αντίπαλος γιατί ήταν η μεγάλη ενωτική δύναμη του λαού με το Βυζάντιο και τον οικουμενικό πατριάρχη. Πρώτη ενέργεια ο αποκεφαλισμός και η απομάκρυνση της ορθόδοξης ιεραρχίας. Στην αρχιεπισκοπή Κρήτης διορίστηκε Λατίνος που απέσπασε την εκκλησία Κρήτης από το Πατριαρχείο. Απέστειλαν φανατικά τάγματα μοναχών, μόνιμες εστίες στα αστικά κέντρα βιαίου προσηλυτισμού.
Διόριζαν τους λεγάμενους πρωτοπαπάδες δικά τους πρόσωπα. Στην προσπάθεια να εξαφανίσουν την Ορθοδοξία πρέπει να εντάξομε την ανοικοδόμηση λαμπρών ναών όπως ο μεγαλοπρεπής ναός του Αγίου Πέτρου των Δομινικανών. Τότε δεν πλησίαζαν οι ορθόδοξοι, σήμερα τα θέλομε κέντρα ορθόδοξης λατρείας γιατί οι ορθόδοξοι ναοί είναι θαμμένοι στη γη. Η έδρα του ιδρυτή της εκκλησίας Κρήτης βρίσκεται θαμμένη κάτω από το δρόμο προς Λέντα. Δεν ξέρω πόσοι από τις πολιτικές και θρησκευτικές αρχές το γνωρίζουν.
*Ο Στέλιος Μανουσέλης είναι συνταξιούχος εκπαιδευτικός