Η άνοια ήταν η 5η αιτία θανάτου στη χώρα μας το 2005 και το 2016 ανήλθε στην 4η θέση ενώ στην Αυστραλία είναι η πρώτη αιτία θανάτου στις γυναίκες και η δεύτερη για όλο τον πληθυσμό. Στη Βρετανία είναι η πρώτη αιτία θανάτου για όλο τον πληθυσμό. Η διατροφή και γενικά οι συμπεριφερικοί παράγοντες κινδύνου σχετίζονται άμεσα με την αύξηση της νοσηρότητας και θνησιμότητας από άνοια.
Αυτό επιβεβαιώνεται από τα αποτελέσματα της μελέτης των επτά χωρών όπου ο πληθυσμός της Κρήτης είχε το χαμηλότερο ποσοστό θανάτων από άνοια στα 40 χρόνια παρακολούθησης σε σύγκριση με όλους τους υπόλοιπους 15 πληθυσμούς από τις 7 χώρες. Αυτό βρέθηκε να σχετίζεται με τη χαμηλή κατανάλωση κόκκινου κρέατος του πληθυσμού της Κρήτης (35gm/ημέρα) σε σύγκριση με 273 gmτην ημέρα στις ΗΠΑ και 145 gm/ημέρα στις άλλες μεσογειακές χώρες.
Ο σίδηρος από το κόκκινο και επεξεργασμένο κρέας είναι ισχυρός οξειδωτικός παράγων με αύξηση του οξειδωτικού στρες και συσσώρευση του σιδήρου στα εγκεφαλικά κύτταρα του ιππόκαμπου με ελάττωση της μνήμης και πρόωρο θάνατο εγκεφαλικών κυττάρων.
Τα νιτρώδη στα επεξεργασμένα κρέατα έχουν παρόμοια τοξική δράση. Η χαμηλή κατανάλωση κρέατος από τον πληθυσμό της Κρήτης οφείλεται στην ακριβή τήρηση όλων των νηστειών της Ορθόδοξης Εκκλησίας που δεν επιτρέπεται κρέας, γαλακτοκομικά προϊόντα και αυγά για περίπου τον μισό χρόνο ενώ η κατανάλωση θαλασσινών επιτρέπεται σε όλες τις νηστείες και τα ψάρια πολύ συχνότερα.
Περισσότεροι από 60% των ανδρών της Κρήτης που εξετάστηκαν το 1960 τηρούσε όλες τις νηστείες από την παιδική ηλικία. Οι Κρήτες χρησιμοποιούσαν αποκλειστικά το ελαιόλαδο χωρίς καθόλου τρανς λιπαρά οξέα από μαργαρίνες και επεξεργασμένα προϊόντα. Τα τρανς λιπαρά συσσωρεύονται στις κυτταρικές μεμβράνες των εγκεφαλικών κυττάρων και αντικαθιστούν τα ω-3 λιπαρά οξέα, αλλοιώνουν τον μεταβολισμό των κυττάρων με ελάττωση της μνήμης και του προσδόκιμου επιβίωσης των εγκεφαλικών κυττάρων.
Παρόμοια δράση έχουν τα κορεσμένα λιπαρά οξέα όπου η μέση κατανάλωση των Κρητών το 1960 ήταν 8% της ολικής ενέργειας στην καθημερινή διατροφή τους και σήμερα είναι πάνω από 17% όπως στις ΗΠΑ.
Απότελεσμα της καλής διατροφής των Κρητών πριν τη δεκαετία του 1960 με περίπου 800 gmημερησίως φρούτα-λαχανικά, μαύρο ψωμί, όσπρια, λίγα γαλακτοκομικά ήταν να διατηρούν ιδανικό βάρος 63 kgενώ μετά από 45 χρόνια Κρήτες της ίδιας ηλικίας (40-60 χρόνων) είχαν 20 kgσωματικό βάρος περισσότερο και το 80% ήταν υπέρβαροι και παχύσαρκοι. Υπέρβαρα και παχύσαρκα άτομα κατά τη μέση ηλικία έχουν διπλάσιο έως τριπλάσιο κίνδυνο να εμφανίσουν άνοια/Alzheimerανάλογα με τον δείκτη μάζας σώματος.
Αυτό γιατί αυξάνεται η αντίσταση της δράσης της ινσουλίνης, ελαττώνεται η εισαγωγή γλυκόζης στα κύτταρα του εγκεφάλου, αυξάνονται οι παράγοντες φλεγμονής που οδηγούν σε έλαττωση της μνήμης και σε θάνατο των εγκεφαλικών κυττάρων. Αυξημένα επίπεδα ινσουλίνης όπως στο ΣΔ2 αυξάνουν την παραγωή αμυλίνης και αμυλοειδούς που εναποτίθεται στα εγκεφαλικά κύτταρα.
Οι Κρήτες στη δεκαετία του 1960 έκαναν μέτρια χρήση οινοπνευματωδών με 1 ή 2 ποτήρια κρασιού ημερησίως και καθόλου στις ημέρες νηστείας. Πάνω από 3 ποτά την ημέρα ή πάνω από 14gmαιθανόλης την ημέρα έχουν τοξική επίδραση στα εγκεφαλικά κύτταρα με ελάττωση της μνήμης.
Παράλληλα οι Κρήτες είχαν καθημερινά έντονη σωματική άσκηση και περπατούσαν κατά μέσο όρο 13km/ημέρα ενώ μετά από 45 χρόνια άνδρες της Κρήτης, αγρότες της ίδιας ηλικίας το 80% περπατούσε λιγότερο από 1km/ημέρα. Η έλλειψη σωματικής άσκησης αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο άνοιας.
Ο σύγχρονος τρόπος διατροφής όπως η συχνή χρήση πατατάκια τσιπς που περιέχουν την πολύ τοξική ουσία ακρυλαμίδη οδηγούν σε ελάττωση της μνήμης και πρόωρο θάνατο των εγκεφαλικών κυττάρων, όπως επίσης σε παχυσαρκία, υπέρταση, υπερλιπιδαιμία και καρδιαγγειακά νοσήματα με αύξηση του οξειδωτικού στρες.
Συμερασματικά η παραδοσιακή διατροφή της Κρήτης που δυστυχώς σπάνια ακολουθείται σήμερα με κύριο χαρακτηριστικό τη νηστεία που ορίζει η Ορθόδοξη Εκκλησία προστατεύει από την άνοια και όλα τα χρόνια νοσήματα, ενώ η σύγχρονη δυτικού τύπου διατροφή επιτυγχάνει ακριβώς το αντίθετο. Αυτό φάνηκε από προοπτική επιδημιολογική μελέτη που είναι σε εξέλιξη στη Θεσσαλονίκη και περιλαμβάνει 411 άτομα εκ των οποίων οι μισοί νηστεύουν όλες τις νηστείες του έτους από την παιδική ηλικία ενώ οι άλλοι μισοί ουδέποτε.
Οι νηστεύοντες βρέθηκαν να έχουν σημαντικά υψηλότερο νοητικό επίπεδο και 38% χαμηλότερους δείκτες άγχους και κατάθλιψης. Η οστεοπόρωση ήταν 3 φορές χαμηλότερη στους νηστεύοντες και η αθηρωματική πλάκα των καρωτίδων είχε σημαντικά μικρότερο πάχος.
* Ο Αντώνης Καφάτος είναι ομότιμος καθηγητής Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής του Πανεπιστημίου Κρήτης