Η επιθετικότητα και η αντιδραστική συμπεριφορά των παιδιών αποτελούν ένα από τα συχνότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ψυχολόγοι, οι παιδαγωγοί και φυσικά οι γονείς. Ωστόσο τα παιδιά με δυσλειτουργική συμπεριφορά δεν έχουν πρόθεση να προξενήσουν κακό. Η επιθετικότητα είναι για αυτά ένας τρόπος να εκτονώσουν τα δικά τους συναισθηματικά αδιέξοδα, να εκφράσουν τα δύσφορα συναισθήματα που τα ταλανίζουν, καθώς δεν έχουν ούτε τις δεξιότητες, ούτε και την απαιτούμενη ωριμότητα να τα εξωτερικεύσουν με λειτουργικό τρόπο.
Οι γονείς έχουν συχνά την προσδοκία ότι τα παιδιά τους αναπτύσσοντας τις λεκτικές και διανοητικές τους ικανότητες, αποκτούν και τον αντίστοιχο αυτοέλεγχο, όμως στην πραγματικότητα στην παιδική ηλικία τα παιδιά λειτουργούν παρορμητικά, καθώς τα συναισθήματα υπερτερούν της σκέψης. Έτσι η απογοήτευση και ο θυμός μπορεί να εκφράζονται πετώντας ή σπάζοντας πράγματα ή ακόμα και χτυπώντας άλλα παιδιά και ενήλικες.
Όπως συμβαίνει με τις περισσότερες πτυχές της ανάπτυξης, υπάρχει μεγάλη διακύμανση μεταξύ των παιδιών, όταν πρόκειται να ενεργήσουν επιθετικά. Τα παιδιά που είναι υπερκινητικά, ανήσυχα και αντιδρούν έντονα, τείνουν να διαχειρίζονται πιο δύσκολα τα συναισθήματά τους από ό,τι τα παιδιά που είναι από τη φύση τους πιο ήρεμα. Τα πρώτα βασίζονται περισσότερο στις πράξεις για να επικοινωνήσουν τη συναισθηματική τους κατάσταση. Δεν πρέπει επομένως, να παραβλέπουμε την ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία και τη μοναδικότητα του κάθε παιδιού.
Παρ’όλα αυτά, σε γενικές γραμμές, η επιθετική συμπεριφορά προκύπτει όταν τα μικρά παιδιά δεν μπορούν να ικανοποιήσουν την πολύ βαθιά ανάγκη τους για στοργή και προσοχή και για τον λόγο αυτό βιώνουν μια οδυνηρή κατάσταση. Αυτή μπορεί να έχει τη ρίζα της σε ένα δυσάρεστο γεγονός που τους προκάλεσε αναστάτωση, όπως ο ερχομός ενός νέου μέλους στην οικογένεια, ένα διαζύγιο ή ένας θάνατος ή σε μια μόνιμη κατάσταση, όπως οι φωνές από τους ενήλικες της οικογένειας, η επίκριση, η σύγκριση με τα αδέλφια ή άλλα παιδιά, η βία και η καταπίεση από μεγαλύτερα αδέλφια ή συμμαθητές, η έλλειψη στοργής από τους γονείς.
Στις περιπτώσεις αυτές το παιδί βιώνει απόρριψη και εσωτερικεύοντας αυτή την ερμηνεία του για τη στάση των άλλων, μαθαίνει και το ίδιο να απορρίπτει τον εαυτό του. Παρερμηνεύοντας τις προθέσεις των σημαντικών άλλων, συμπεραίνει ότι δεν είναι άξιο να αγαπηθεί και να γίνει αποδεκτό και αυτό αποτελεί πολύ βαθιά οδύνη, που στις περισσότερες περιπτώσεις μεταφέρεται ανέκφραστη και στην ενήλικη ζωή. Το γεγονός αυτό υποβαθμίζει την ποιότητα της ζωής του ατόμου επειδή οδηγεί στην ύπαρξη ενός σταθερού συναισθήματος θλίψης.
Το σημαντικότερο όπλο στη φαρέτρα του γονιού για να μπορέσει να αντιστρέψει την κατάσταση, είναι η ηρεμία και η ψυχραιμία. Οι παρατηρήσεις και οι επιπλήξεις, όπως θα έχετε ήδη διαπιστώσει δεν επιφέρουν κανένα αποτέλεσμα. Αντίθετα οξύνουν την κατάσταση καθώς επιτείνουν το φαύλο κύκλο της ματαίωσης των προσδοκιών του παιδιού και της επιθετικότητας που εκφράζει.
Το παιδί χρειάζεται να διαπιστώσει με τρόπο βιωματικό ότι το αποδέχεστε για αυτό που είναι. Αυτό δε σημαίνει ότι δε θα βάζετε όρια. Τα όρια όμως θα είναι αποτελεσματικότερα, αν τεθούν με τρυφερά λόγια, στοργή και σεβασμό στην προσωπικότητά του, που τώρα αναπτύσσεται. Δε βοηθάει αν υψώνετε τη φωνή ή το προσβάλλετε. Το παιδί θα νιώσει για μια φορά ακόμα απόρριψη και το τραύμα του θα βαθύνει.
Είναι σημαντικό να το πλησιάσετε με υπομονή και αγάπη και να το παροτρύνετε να ανοιχτεί. Αν του πείτε ότι και εσείς θυμώνετε κάποιες φορές και αυτό είναι φυσιολογικό, θα νιώσει αποδοχή και αυτό θα κατευνάσει τα αρνητικά συναισθήματα. Ρωτήστε το τι είναι αυτό που το θυμώνει, χωρίς απαραίτητα να περιμένετε να λάβετε κάποια απάντηση. Τα παιδιά είναι δύσκολο να συνειδητοποιήσουν τα συναισθήματα τους, θα νιώσουν όμως τη ζεστασιά και το ενδιαφέρον σας. Χρειάζεται να νιώσει ότι είναι σημαντικός/ή για σας και ότι σας αρέσει και επιδιώκετε να περνάτε χρόνο μαζί του. Η σωματική επαφή που προσφέρει μια αγκαλιά είναι σημαντική, ακόμα κι αν από πείσμα προσποιείται ότι δε θέλει.
Ως γονείς, είναι πολύ σημαντικό να βοηθήσετε το παιδί σας να αναγνωρίζει και να εκφράζει τα συναισθήματά του με αποδεκτούς, μη βίαιους τρόπους. Αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο. Απαιτεί πολύ χρόνο και υπομονή. Όμως, με την υποστήριξη και την καθοδήγησή σας, το παιδί σας θα μάθει να διαχειρίζεται τα έντονα συναισθήματα και τις αντιδράσεις του κατά τη διάρκεια των επόμενων μηνών.
*Η Γιάννα Χουρδάκη είναι ψυχολόγος-ειδική παιδαγωγός