Η ληξιαρχική πράξη γέννησης της Μεγάλης Ιδέας τοποθετείται την 1η Ιανουαρίου 1844, όταν ο Ιωάννης Κωλέττης, αγορεύοντας ενώπιον της συντακτικής Εθνοσυνέλευσης κατά της διάκρισης μεταξύ αυτοχθόνων και ετεροχθόνων Ελλήνων, υποστήριξε ότι ο όρκος που δόθηκε για την ελευθερία των Ελλήνων εκπληρώθηκε μόνον εν μέρει με το μικρό ανεξάρτητο κράτος, αφού το μεγαλύτερο τμήμα της φυλής παρέμενε ακόμη εκτός της ελληνικής επικράτειας.
To μήνυμα του Κωλέττη ήταν αόριστο, αλλά οι περισσότεροι το ερμήνευσαν ως προτροπή σε εδαφική επέκταση. Την αρχή τους τέλους της Μεγάλης Ιδέας σήμανε η αποτυχημένη «εαρινή επίθεση» του Μαρτίου του 1921 και η ληξιαρχική πράξη θανάτου της γράφτηκε με τη μικρασιατική καταστροφή.
Σε μια από τις ομιλίες του για τα εθνικά θέματα ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δήλωσε τα εξής: «Μπορεί να μην έχουμε την επικράτεια που θα έπρεπε να είχαμε ιστορικά (…). Αν η Ιστορία μας αναγκάσει, θα κάνουμε ό,τι έπραξαν οι πρόγονοί μας».
Αναρωτήθηκα ποιαν εννοούσε ως «ιστορική επικράτεια» της Ελλάδας: αυτήν που καθόρισε η συνθήκη των Σεβρών (την κατά Βενιζέλο «χώρα των δύο ηπείρων και πέντε θαλασσών»), αυτήν που απεικόνιζε η Χάρτα του Ρήγα (για να θυμηθούμε και τον Κωλέττη), τη βυζαντινή αυτοκρατορία ή την αυτοκρατορία του Αλεξάνδρου;
Και υπό αυτό το πρίσμα, μήπως θα έπρεπε οι Σκανδιναβοί να διεκδικήσουν τις κτήσεις των Βίκινγκς στην Αγγλία και τη Γαλλία, να επανέλθουν οι Άραβες στην Ισπανία, να αναστηθεί η Αυστροουγγαρία και να αναβιώσουν οι υπερπόντιες ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες;
Με την πρόσφατη δήλωσή του — αλλά και με παλαιότερη, όταν μίλησε απερίσκεπτα για «επικαιροποίηση» της συνθήκης της Λωζάνης — ο ΠτΔ έδωσε δικαιώματα στον Ερντογάν, ο οποίος οραματίζεται επίμονα την επιστροφή στα (εθνικά) «σύνορα της καρδιάς» του — τουτέστιν διεκδικεί μέρος ή και το όλον της ελληνικής επικράτειας!
Είναι αδιανόητο τα πλέον επίσημα ελληνικά χείλη να τροφοδοτούν εξ αντανακλάσεως τον Νεο-οθωμανισμό.
Διότι η Τουρκία προωθεί σήμερα τη δική της Μεγάλη Ιδέα και ο Τούρκος πρόεδρος έσπευσε πρόσφατα να μας υπενθυμίσει κυνικά, με αφορμή τη δήλωση του ΠτΔ, ότι η δική μας Μεγάλη Ιδέα «πνίγηκε» στον Σαγγάριο ποταμό.
* Ο Μιχαήλ Πασχάλης είναι ομότιμος καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης – τμήμα Φιλολογίας Ρέθυμνο