Βρισκόμαστε στα τέλη 1908 με αρχές του 1909. Εκατό δέκα χρόνια πριν… είναι η περίοδος που στο Ηράκλειο αρχίζει η μουσική κίνηση να αναπτύσσεται με ικανοποιητικούς ρυθμούς. Βέβαια και από πιο μπροστά υπήρχε αυτή η κίνηση, αλλά ήταν πολύ μικρή. Η πρώτη μουσική καλλιέργεια άρχισε το 1886-87 με την ίδρυση φιλαρμονικής, με αρχιμουσικό τον Ιταλό Φορμίγκα. Όμως δεν κράτησε πολύ και ύστερα από λίγο καιρό η φιλαρμονική διαλύθηκε. Στα 1899 ιδρύεται φιλαρμονική από την εταιρεία της “Φιλοπτώχου Αδελφότητος” με καλλιτεχνικό διευθυντή τον Σπύρο Μπονιβέτη. Ο Μπονιβέτης έπαιζε βιολοντσέλο και η γυναίκα του τον συνόδευε στο πιάνο. Πολλές φορές είχαν δώσει ρεσιτάλ οι δύο τους! Και αυτή όμως η φιλαρμονική διαλύθηκε το 1903, αφού οι μουσικοί που την αποτελούσαν πήγαν στα Χανιά, στην μπάντα της τότε κρητικής χωροφυλακής. Κι ερχόμαστε στα 1908, που η μουσική κίνηση γίνεται εντονότερη! Την εποχή αυτή ιδρύθηκε ο Μουσικός Σύλλογος “Απόλλων” με σκοπό την εξύψωση του μουσικού αισθήματος. Πρωτεργάτες της ιδρύσεώς του ήταν ο Νικόλαος Μεταξάς, διευθυντής του Εμπορικού Επιμελητηρίου, ο Γεώργιος Χατζηδάκης, λογιστής τότε του Δήμου Ηρακλείου και αργότερα τελώνης Πειραιώς, ο Περικλής Μαλαγαρδής και άλλοι.
Ο Περικλής Μαλαγαρδής διετέλεσε ειρηνοδίκης Αρχανών, αφού ήταν τελειόφοιτος της Νομικής Σχολής, συμμετείχε στην επιτροπή του κομιτάτου το οποίο έστελνε τους Κρήτες στον Μακεδονικό αγώνα και διετέλεσε και νομάρχης Χανίων. Ήταν επιστήθιος φίλους του Ελευθέριου Βενιζέλου. Δυστυχώς πέθανε πολύ νέος.
Ο “Απόλλων” αμέσως από τις αρχές της ιδρύσεώς του, έδωσε μια σημαντική ώθηση στη μουσική καλλιέργεια. Από ερασιτέχνες, μέλη του συλλόγου φυσικά, συγκροτήθηκε μανδολινάτα και χορωδία. Οι συναυλίες τους, που τις έδιναν πολύ τακτικά είχαν εξαιρετική επιτυχία. Ύστερα από μεγάλους αγώνες οι συνεργάτες του “Απόλλωνος” κατόρθωσαν να ιδρύσουν και φιλαρμονική. Διευθυντής της φιλαρμονικής αυτής υπήρξε ο Γιάννης Δεληβασίλης, ο οποίος αργότερα έγινε και αρχιμουσικός. Κατά τη διάρκεια του μεγάλου πολέμου ο “Απόλλων” δεν έπαψε να εργάζεται για τη μουσική μόρφωση του ηρακλειώτικου κοινού.
Ίδρυσε μάλιστα σχολές εγχόρδων, μικτών οργάνων και χορωδίας. Διευθυντής στη σχολή αυτή ήταν ο αείμνηστος Νικόλαος Κόκκινος. Χάρη στις ενέργειες του “Απόλλωνος” ιδρύθηκε το 1926 το ωδείο Ηρακλείου και εξαιτίας του η πολιτεία του Μεγάλου Κάστρου αποκτά ιδιαίτερη μουσική κίνηση.
Το 1930 την φιλαρμονική του “Απόλλωνος” ανέλαβε ο Δήμος Ηρακλείου με αρχιμουσικό τον Γιάννη Χατζηβασιλη. Πράγματι το ηρακλειώτικο κοινό ενθουσιάζεται μ’ όλες αυτές τις κινήσεις, τις στηρίζει μ’ έναν ιδιαίτερο και εξαιρετικό ζήλο. Πολλοί είναι οι μαθητές που γράονται κάθε χρόνο και επίσης πολλές είναι και οι συναυλίες. Εκτός από το ωδείο υπάρχει και χορωδία από ερασιτέχνες με διευθυντή τον Χουρμούζιο, καθηγητή μουσικής στο Γυμνάσιο.
Συνθέτες που ξεχωρίζουν είναι οι Αλεξίου, Δεληβασίλης, Αντωνακάκης και άλλοι.
Όλοι τους δεξιοτέχνες. Για την τεχνική του Αλεξίου ιδιαίτερα κολακευτικά ήταν τα λόγια του Μητρόπουλου. Επίσης πολύ αρεστές στο καστρινό κοινό ήταν οι συνθέσεις του Δεληβασίλη, επειδή είχαν μπει πάνω σε μοτίβα κρητικής μουσικής.
Η κρητική του ραψωδία, κατά τη φράση του Σφακιανάκη, διευθυντή του ωδείου Αθηνών, κάνει την απαρχή της κρητικής μουσικής σε συμφωνική φόρμα. Τέτοιες μέρες… παραμονές των Χριστουγέννων!
Μεγάλη κίνηση στους δρόμους της καστρινής πολιτείας, με τα παιδιά να έχουν τον πρώτο λόγο.
Τα καφενεία με τα υγρά τζάμια τους από την διαφορά θερμοκρασίας μέσα και έξω γεμάτα ανθρώπους και κυρίως εργάτες που έπιναν αμέριμνοι το κρασάκι τους, θέλοντας να ξεκουραστούν και να ευχαριστήσουν τους εαυτούς τους από τον σκληρό καθημερινό μόχθο. Ο αρθογράφος της Νέας Εφημερίδας στο φύλλο της Κυριακής 25ης Δεκεμβρίου 1911 στη στήλη της εφημερίδας με τίτλο “Σύντομα” μας ενημερώνει: “Ο καιρός και την εβδομάδα αυτήν ακολούθησε παγετώδης. Αι πέριξ του Ηρακλείου οροσειραί παρουσιάζουν ένα θέαμα μεγαλοπρεπές με τα λευκά χειμωνιάτικα φορέματά των. Και ούτε ίχνος γυροποδιού στο δρόμο.
Και οι χριστουγεννιάτικες ημέρες μας έρχονται εφέτος με πανηγυρικό κρύο.
Η κίνησις εις την αγοράν ζωηρά ως πάντοτε κατά τας ημέρας αυτάς.
Ολίγοι όμως χωρικοί, ένεκα του παγετού. Όλοι οι Μανώληδες πανηγυρίζουν αύριον την επέτειον του ονόματός των Περιττόν δε να υπενθυμίσωμεν την πληθώραν αυτών των ανθρώπων. Χαρακτηριστικώτατα τα επανειλημμένα κρούσματα κλοπών”. Φυσικά δεν απολείπει και η ενημέρωση στους ανυπομονούντας αναγνώστες. Ήδη έχει γίνει η δωρεά του Βικέλα στην πόλη μας και ακόμα η αποδοχή δωρεάς από το τότε Δημοτικό Συμβούλιο και τον Τουρκοκρητικό δήμαρχο Μουσταφά Δεληαχμετάκη. Φυσικά ακολούθησε η τακτοποίηση των βιβλίων και η βιβλιοθήκη, Βικελαία πια, ανοίγει τις πύλης της αφού στεγάζεται στο χώρο του σημερινού πάρκου Θεοτοκόπουλου, μαζί με τις άλλες τότε υπηρεσίες. Ας δούμε τι μας λέει το σχόλιο της προαναφερόμενης εφημερίδας:
«Η “Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη” ήνοιξε τας πύλας της την εσπέραν της παρελθούσης Πέμπτης εις τους ανυπομονούντες φυλαναγνώστας. Και δεν δύναται μεν να κατακριθή το ότι αύτη παρεδόθη εις την κοινήν χρήσιν άνευ επισήμου τελετής η οποία δεν είνε αργά δια να τελεσθή.
Το γεγονός όμως αυτό καθ’ εαυτό έχη τόσον μεγάλην σημασίαν δια την πόλιν μας ώστε δεν στερείται πρακτικότητος η ιδέα ότι πρέπει να συνδεθή με κάποιαν εξωτερικήν επισημότητα. Η καθυστέρησις δε αύτη δίδει τον καιρόν και εις το Δημ. Συμβούλιον να αναθεωρήση τον κανονισμόν της αναγνώσεως ο οποίος όπως είνε, κάθε άλλο ή εξυπηρετεί τας τοπικάς ανάγκας».
Οι μέρες όμως το καλούν και πρέπει οι νοικοκυρές να λάβουν τα μέτρα τους, να προμηθευτούν ή και να φτιάξουν τα γλυκά τους, να πάρουν τα καινούργια τους ρούχα, ενόψει εορτών. Έτσι στην Πλατιά Στράτα (Καλοκαιρινού), στα Αχτάρικα (χώρος σημερινής Βικελαίας), Βεζίρ Τσαρσί (πλατεία Αγίου Τίτου), τα καταστήματα Ι. Βυθούλκας με είδη νεωτερισμού προσφέρουν σε τιμές ασυναγώνιστες χειμωνιάτικα είδη και ειδικότερα φορέματα Βιέννης, παλτά και μουσαμάδες.
Οι ευχές και γενικότερα η επικοινωνία εκείνη την εποχή γινόταν με καρτ-ποστάλ, αφού η ηλεκτρονική και η ψηφιακή τεχνολογία ήταν ανύπαρκτη. Για το λόγο αυτό η πλουσιωτέρα συλλογή καρτών ευρισκόταν στο πρακτορείο εφημερίδων και στο βιβλιοχαρτοπωλείο Νικολάου Αλικιώτη. Στο κατάστημα Ηρακλή Σαπουντζάκη γίνεται πώληση, χονδρική και λιανική μέχρι 100 δραχμών γνήσιου πρόβειου βουτύρου.
Τιμή πώλησης ανά οκά 4.80 δραχμές. Χαρακτηριστική επίσης και η καταχώρηση που ακολουθεί:
«ΖΑΧΑΡΟΠΛΑΣΤΕΙΟΝ
“Ο ΠΑΡΘΕΝΩΝ”
ΕΜΜΑΝ. Γ. ΜΕΤΑΞΑ
ΕΝΑΝΤΙ ΓΡΑΦΕΙΟΥ ΑΝΤ. ΧΑΤΖΗΔΑΚΗ
Περίοδος Σειμερινή
Αρχίζει τας χειμερινάς εργασίας του το άνω κατάστημα εν τω οποίω θα ευρίσκωνται πάντοτε:
Κρέμες, Ριζόγαλα, Γάλα Σοκολάται, σκετται και με καφέ, Τσάϊ, Πάσται και διάφορα άλλα γλυκίσματα, δι’ εορτάς φοντάν, μπισκότα κ.λ.π.
Ζύθος Δρέχερ εις φιάλας με μεζέδες εν αφθονία, όλα φρέσκα όλα της ώρας.
Κουφέτα ευρωπαϊκά, δι’ αρραβώνας, γάμους, βαπτίσεις κ.λ.π.
Καθαριότης άμεμπτος, υπηρεσία πρόθυμος.
Το Κατάστημα μένει ανοικτόν καθ’ όλην την νύκτα».
Τέτοιες μέρες… μέρες εορτών και αγάπης. Η πόλη μας, θεατρόφιλη ούσα, φιλοξενεί τον θίασο της δεσποινίδας Μαρίκας Κοτοπούλη.
Πρωταγωνιστές του θεατρικού έργου η δις Κοτοπούλη, ο Παπαγεωργίου και ο Μυράτ. Το ψύχος είναι φοβερό για τα καιρικά δεδομένα του νησιού μας. Και η ατμόσφαιρα καθαρά εορταστική.
Ο Κρήτης Ευμένιος και η ενοριακή επιτροπεία Ηρακλείου αποτελούμενη από τα μέλη: Χαράλαμπο Νικολετάκη, Ιωάννη Αργυράκη, Ελευθέριο Κρασάκη, Ιωάννη Παπαδάκη και Ζαχαρία Ανυφαντάκη εκδίδουν 25 σειρές λαχείων για την συμπλήρωση και τον εξωραϊσμό του Μητροπολιτικού Ναού του Αγίου Μηνά… και όλα αυτά εν Ηρακλείω… τη 8η Δεκεμβρίου 1911.