Αν ήταν θα πηγαίναμε όλοι περίπατο. Εμείς, ότι θέλαμε για τσι Γερμανούς, όποια πληροφορία μας εζητούσε το Στρατηγείο, την παίρναμε από τη Μόνικα…
Η ομάδα του Ελληνικού Συμμαχικού ασυρμάτου που απέστειλε το συμμαχικό στρατηγείο στην Κρήτη, αποτελούνταν από τον αξιωματικό Θωμά Ταμιωλάκη (από το χωριό Κασάνοι), τον Αντώνη Αγγελικούση από τα Καρδάμυλα της Χίου ως ασυρματιστή και τον Μανόλη Αθουσάκη, αστυνομικό από τη Βιάννο, ως ασφάλεια ασυρμάτου.
Η ομάδα ονομάστηκε ΕΤΟΝ και έφτασε στην Κρήτη στις αρχές Απριλίου 1943. Στην ομάδα προστέθηκε ο δάσκαλος Κώστας Σακαβέλης από το χωριό Γάσι Μονοφατσίου.
Από το βιβλίο «ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΗΝ ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΗ ΚΡΗΤΗ» του Θωμά Ταμιωλάκη, Νοέμβριος 1988, το οποίο όπως λέγει ο συγγραφέας του κυκλοφόρησε σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων, αναδημοσιεύουμε τις σελίδες 135-138.
Η μεταφορά του ασυρμάτου της ομάδας ΕΤΟΝ
Η περιπέτεια στο Γεράκι και η Γεωργία Μπαλτζάκη-Μόνικα
Αναφέρονται στο επεισόδιο της συνάντησης των ανδρών της ομάδος ΕΤΟΝ με γερμανική περίπολο μεταξύ των χωριών Αρμάχας – Γεράκι, στην προσπάθεια αλλαγής λημεριού του ασυρμάτου, το τι επακολούθησε και τη συμβολή της Γεωργίας Μπαλτζάκη – Μόνικας στην διαγραφή ονόματος νεαρού αντιστασιακού από ένα περιοδικό με τίτλο «ΘΕΑΤΗΣª που είχε πέσει στα χέρια των Γερμανών. Γράφει ο Θωμάς Ταμιωλάκης:
´«…όταν φάνηκε ότι κάπως καταλάγιασαν οι μεγάλες κινητοποιήσεις των Γερμανών, ύστερα από τα συνταραχτικά γεγονότα που συνέβησαν, (αυτομόλησις ΚΑΡΤΑ και καταστροφή ΒΙΑΝΝΟΥ), τότε αποφάσισαν να μετασταθμεύσουν στο μέρος που είχαν επιλέξει.
Η νέα θέσις, (με αρκετά μειονεκτήματα), είχε εξευρεθεί πριν από καιρό.
Ένα απόγευμα του Δεκεμβρίου εφόρτωσαν τα μηχανήματα σε δυο μουλάρια, τα δε τρόφιμα, ρούχα, κουβέρτες, τσουμπλέκια μαγειρείου σε ένα γάιδαρο και ξεκίνησαν.
Αρκετά μπροστά εβάδιζε ο Κώστας Σακαβέλης ως ανιχνευτής, πίσω ο Μανόλης με το γαϊδουράκι και ακόμα πιο πίσω ο Θωμάς με τον Αντώνη συνοδεύαν τα φορτωμένα μηχανήματα. Περάσανε τα χωριά ΜΑΘΙΑ – ΑΡΜΑΧΑ και κατηφόρισαν προς τον Καστελλιανό κάμπο, αργά το απόγευμα.
Λίγο ακόμα και θα έφθαναν στο ίσιωμα, όταν ο Κώστας Σακαβέλης έδωσε σήμα κινδύνου, με κινήσεις των χεριών του, ενώ ταυτόχρονα έμπαινε σε παρακείμενο ρυάκι. Ο Θωμάς και ο Αντώνης οδήγησαν αμέσως τα ζώα μέσα στο ρέμα και τα έδεσαν με τα χαλινάρια, στις πυκνές πικροδάφνες.
Είδαν τους Γερμανούς να πιάνουν το προπορευόμενο γαϊδουράκι και μερικοί απ’αυτούς να κινούνται προς την κατεύθυνση, από την οποία ανέβαινε η συνοδεία του ασυρμάτου. Ο Μανόλης διέφυγε.
Προ του διαγραφομένου κινδύνου, ο Θωμάς με τον Αντώνη, ακολουθώντας το ρυάκι, ανέβηκαν ψηλότερα, πάνω από το ύψωμα της Αρμάχας, χωρίς να γίνουν αντιληπτοί και όσο έφεγγε παρακολουθούσαν τις κινήσεις των Γερμανών χαμηλότερα.
Επρόσεξαν ότι δεν κατεβήκανε μέσα στο ρυάκι για να ψάξουν.
Όταν εσουρούπωνε, με προσεχτικές κινήσεις, ακολούθησαν άλλο δρομολόγιο, νοτίως του υψώματος και κατέβηκαν να πάρουν τα ζώα, από το μέρος που τα είχαν δέσει. Δεν ήσαν, όμως, εκεί. Έψαξαν μπρος πίσω χωρίς αποτέλεσμα. Είχαν γίνει άφαντα. Η ανησυχία τους εφούντωσε. Τι έγινε ο Κώστας Σακαβέλης; Τι έγινε ο Μανόλης;
Τι έγιναν τα ζώα με τον ασύρματο; Το μόνο που ήξεραν ήταν ότι το φορτωμένο γαϊδουράκι είχε πέσει στα χέρια των Γερμανών. Η χειρότερη περίπτωσις ήταν να πιάστηκε κανείς από τη συνοδεία ή να βρήκαν τα φορτωμένα ζώα. Μαύρες σκέψεις τους εβασάνιζαν.
Αν οι Γερμανοί έπιασαν τα μουλάρια, τα χωριά της περιοχής δεν θα είχαν την τύχη της επαρχίας Βιάννου; Τι θα κάνουν τώρα;
Με τη σκέψη ότι η φρουρά Καστελλίου θα είχε τεθεί σε συναγερμό, ανέβηκαν πάνω από τη Μαθιά, κατάκοποι με στεγνωμένα χείλη από δίψα και αγωνία.
Κάπου κάπου ακουγόταν πυροβολισμοί χαμηλά, περίπου στο σημείο που έπιασαν το γαϊδουράκι.
Βρήκαν μια βρυσούλα για να πιουν νερό, όπου έμειναν μέχρι να ξεκαθαρίσει η κατάσταση. Το κρύο εκεί πάνω στο βουνό, τους βρήκε να φορούν το σακάκι τους μόνο. Η νύχτα ήταν ολοσκότεινη και παγερή. Κατέφυγαν σ’ένα κοίλωμα βράχου και κουλουριάστηκαν πλάτη με πλάτη.
Η νύχτα πέρασε χωρίς να κλείσουν μάτι από αγωνία και από τα «καρφιά» του κρύου. Με τεντωμένη προσοχή και χτυποκάρδι, παρακαλούσαν να μην ακουστούν γαυγίσματα σκύλων στο χωριό.
Όταν τα σκυλιά παίρνανε μυρωδιά ότι έρχονται Γερμανοί, αγρίευαν και ορμούσαν κατά πάνω τους. Τα πυροβολούσαν κι αυτά εσυνέχιζαν να γαυγίζουν με λύσσα, χωρίς, φυσικά να τα παροτρύνει κανείς. Και τα ζώα, τους μισούσαν. Φαίνεται ότι αντιλαμβάνοντο, εξ ενστίκτου, τις κακές προθέσεις των απρόσκλητων επισκεπτών.
Η ησυχία που επικράτησε τη νύχτα, ερμηνεύτηκε ως καλός οιωνός.
Τα ξημερώματα κατέβηκαν στη Μαθιά. Επικρατούσε ησυχία. Στο Γεράκι επίσης. Πήραν κατεύθυνση προς το ρέμα της Αρμάχας, μήπως, τυχόν, θα βρίσκανε τα μουλάρια. Δεν βρήκαν τίποτα. Εσυνέχισαν την πορεία τους με βαριά καρδιά, προς Νιπιδιτό.
Ένοιωθαν τα πόδια τους ασήκωτα, λυμένα, καθώς εφιαλτικές σκέψεις κλωθογύριζαν στο κεφάλι τους, αναλογιζόμενοι τις συνέπειες που ήταν ενδεχόμενο να έχει αυτό το ατύχημα. Φθάσανε στον ποταμό των Κασσάνων, εκεί που είχαν ορίσει ως σημείο συγκεντρώσεως, εις περίπτωσιν απροόπτου.
Η πυκνή βλάστησις που υπάρχει κατά μήκος του ποταμού, τα περιβόλια, τα βαθειά αυλάκια (καταπότες) και οι βάτοι, παρέχουν ιδεώδη κρυψώνα, για κάθε καταζητούμενο, αρκεί να μην υπάρχουν εκπαιδευμένοι σκύλοι ανιχνευτές. Ήταν ευτύχημα ότι όλοι ήσαν παρόντες. Ο δάσκαλος Κώστας Σακαβέλης, χαρούμενος εξιστόρησε την περιπέτειά του, πως κατάφερε να βρει τα δεμένα μουλάρια στις πικροδάφνες, όπως ανέβαινε το ρυάκι και πως κατάφερε, εν συνεχεία, να τα οδηγήσει στο Γεράκι τη νύχτα, όπου με τη βοήθεια του Δικαστικού υπαλλήλου Μανωλαρά, να φθάσει στην Αγία Άννα, όπου έκρυψε τα μηχανήματα, τα δε ζώα να παραδώσει στους κατόχους των.
Η χαρά όλων ήταν απερίγραπτη. Το βάρος που ένιωθαν στο στήθος και η αγωνία που τους έτρωγε, (προ παντός για την τύχη των κατοίκων της περιοχής), αν οι Γερμανοί έπιαναν τον ασύρματο, εξαφανίστηκαν αμέσως.
Τώρα έμενε να εξακριβώσουν τις περαιτέρω αντιδράσεις των Γερμανών, που είχαν πιάσει το φορτωμένο γαϊδουράκι, με τρόφιμα, κλινοσκεπάσματα και μαγειρικά σκεύη.
Ο Κώστας πήγε στο Καστέλλι. Ήρθε σε επαφή με τους εκεί συνεργάτες και μέσω του διερμηνέως, κατάφεραν να εξαφανίσουν από ένα περιοδικό «ΘΕΑΤΗΣ» το όνομα νεαρού κατόχου του, που ήταν γραμμένο με μολύβι σε μια σελίδα.
Οι Γερμανοί είχαν σχηματίσει την εντύπωση ότι το ζώο με το φορτίο του, ανήκε σε μαυραγορίτη, ο οποίος πήγαινε στο Μετόχι του από το Λασίθι και μόλις είδε τους Γερμανούς φοβήθηκε, εγκατέλειψε το γαϊδουράκι και εξηφανίσθη.
Η περιπέτεια αυτή έληξε, χωρίς δυσάρεστες συνέπειες, χάρη στην ορθή και αποφασιστική ενέργεια του δασκάλου, του οποίου η ψυχραιμία και ευρηματικότης φάνηκε και σε άλλες περιπτώσεις κινδύνου…»
(Ο Κώστας Σακαβέλης στο Καστέλλι που πήγε, φρόντισε να συναντηθεί με την διερμηνέα του Ταγματάρχη Τροστ Γεωργία Μπαλτζάκη-Μόνικα. Η Γεωργία ήταν αυτή που εξαφάνισε το όνομα του κατόχου του περιοδικού ΘΕΑΤΗΣ, που βρισκόταν γραμμένο σε μια από τις σελίδες του. Η μαρτυρία είναι του δασκάλου Κώστα Σακαβέλη και περιέχεται στα ανέκδοτα απομνημονεύματά του).
Η απελευθέρωση του Καστελλίου
Τα γερμανικά στρατεύματα αποχώρησαν από το Καστέλλι στις 24 Σεπτεμβρίου 1944. Ο Φρούραρχος του Πολεμικού Αεροδρομίου Καστελλίου Ταγματάρχης Τροστ, είχε αποχωρήσει τον Μάιο του 1944. Η διερμηνέας του Γεωργία Μπαλτζάκη-Μόνικα είχε παραμείνει και ασκούσε τα ίδια καθήκοντα, (διερμηνέα), στον νέο διοικητή από τον Μάιο του 1944 μέχρι την ημέρα της αποχώρησης των γερμανικών δυνάμεων από το Καστέλλι.
Στην Κρήτη είχε φτάσει λίγο πριν την κατάρρευση των Γερμανών, ο Αμερικανός Ταγματάρχης Μπιλ Ρόυς με ειδική αποστολή. Τη δημιουργία προπαγάνδας και σύγχυσης στις τάξεις του εχθρού και την προσπάθεια αυτομολήσεων των στρατιωτών της Βέρμαχτ. Ο Ταγματάρχης Μπιλ Ρόυς είχε αναλάβει και το πολεμικό αεροδρόμιο Καστελλίου. Βρίσκονταν με τους μόνιμους συνοδούς του Βασίλη Κωνιό, Αντώνη Γιαμαλάκη και τον χωροφύλακα Μανόλη Μακρυδάκη στα ορεινά της Κασταμονίτσας.
Γέμισαν τους δρόμους και τους τοίχους του Καστελλίου με προκηρύξεις, (ορισμένες σώζονται ακόμη και σήμερα), με τις οποίες καλούσαν τους Γερμανούς στρατιώτες να αυτομολήσουν. Αλλά η κύρια αποστολή του ήταν να έρθει σε επαφή με τον Διοικητή του αεροδρομίου Καστελλίου για να συμφωνήσουν να μην το ανατινάξουν οι Γερμανοί σαν θα αποχωρούσαν. Έγραψε ένα σημείωμα και καλούσε τον Διοικητή σε συνομιλίες.
Τόπο συνάντησης όρισε τον δρόμο Καστέλλι-Ξυδάς και το έδωσε στον δάσκαλο Αντιστασιακό Μανόλη Αποστολάκη με εντολή να το παραδώσει στα χέρια της Γεωργίας Μπαλτζάκη. Αυτή με τη σειρά της έπρεπε να το δώσει στον Γερμανό αξιωματικό που εκτελούσε χρέη Διοικητή στο αεροδρόμιο Καστελλίου. Η Γεωργία Μπαλτζάκη – Μόνικα δεν έδωσε το σημείωμα.
Η συνάντηση έγινε αλλά κατά λάθος ! Ο Γερμανός αξιωματικός επιβιβάστηκε σε αυτοκίνητο και ο οδηγός προχώρησε προς το χωριό Ξυδάς, το μεσημέρι της 24ης Σεπτεμβρίου 1944, για να αποχαιρετήσει κάποιους γνωστούς του. Ο Ταγματάρχης Ρόυς βγήκε στη μέση του δρόμου, άοπλος, νομίζοντας ότι ερχόταν για συνάντησή του.
Ο οδηγός του αυτοκινήτου με τον Διοικητή του αεροδρομίου, βλέποντας τον Αμερικανό Ταγματάρχη στον δρόμο, σταμάτησαν το αυτοκίνητο και πιάνοντας τα αυτόματά τους τον σημάδεψαν, έτοιμοι να τον σκοτώσουν. Την τελευταία στιγμή πρόλαβε ο Βασίλης Κωνιός με τον χωροφύλακα Μανόλη Μακρυδάκη και με μια ριπή θέρισαν και τους δυο Γερμανούς, σώζοντας τη ζωή του Ταγματάρχη Ρόυς.
Μετά το επεισόδιο, ο Ρόυς κάλεσε τον δάσκαλο Μανόλη Αποστολάκη και του ζήτησε εξηγήσεις. Του ζητούσε επίμονα να του αναφέρει αν έδωσε το σημείωμα στη Γεωργία Μπαλτζάκη – Μόνικα. Ο δάσκαλος Μανόλης Αποστολάκης με σθένος απάντησε ότι ναι, το έδωσε. Τότε ο Ταγματάρχης Ρόυς έστειλε άλλον Καστελλιανό Αντιστασιακό, τον δάσκαλο Γιάννη Δαϊλάκη, (μετέπειτα αξιωματικό του Ελληνικού στρατού), να κατέβει στο Καστέλλι και να ερευνήσει την υπόθεση. Πράγματι ο Γιάννης Δαϊλάκης κατέβηκε την ίδια ημέρα το απόγευμα, (24 Σεπτεμβρίου), όταν πλέον οι Γερμανοί είχαν απομακρυνθεί από το Καστέλλι, και κατευθύνθηκε στο σπίτι της οικογένειας της Γεωργίας Μπαλτζάκη.
Το σπίτι της Γεωργίας βρίσκεται στη μέση σχεδόν του χωριού και το περιβάλλει ένας ψηλός μαντρότοιχος. Χτύπησε τις πόρτες αλλά δεν του άνοιγε κανείς. Φώναξε, ξαναφώναξε, αλλά δεν πήρε καμιά απάντηση. Ο Γιάννης Δαϊλάκης σκαρφάλωσε τον μαντρότοιχο, πήδησε στην αυλή και κατευθύνθηκε στην εσωτερική είσοδο. Βρήκε την οικογένεια της Γεωργίας Μπαλτζάκη και την ίδια μέσα στο σπίτι. Τα μέλη της οικογενείας, (πατέρας, μητέρα, παιδιά), έτρεμαν από τον φόβο τους και ήταν αμήχανοι. Γνώριζαν ότι οι Γερμανοί αποχώρησαν και ότι η μεγάλη κόρη Γεωργία ήταν διερμηνέας του Φρουράρχου και τους είχε καταλάβει ο φόβος. Δεν ήξεραν τι τους περίμενε. Ο Γιάννης Δαϊλάκης τους καθησύχασε και απευθυνόμενος στην Γεωργία τη ρώτησε τι έκανε το σημείωμα. Αυτή το έβγαλε από μια εσωτερική τσέπη και του το έδωσε. Στην ερώτησή του γιατί δεν το έδωσε στον Γερμανό αξιωματικό, πήρε την απάντηση ότι φοβήθηκε. Ο Γιάννης Δαϊλάκης έφυγε και κατευθύνθηκε στην Κασταμονίτσα. Ενημέρωσε τον Αμερικανό αξιωματικό Μπιλ Ρόυς. Εκείνος δέχτηκε την εξήγηση της Γεωργίας, τη θεώρησε φυσιολογική και το θέμα έληξε εκεί.
Το χειρόγραφο σημείωμα του δασκάλου-Αντιστασιακού Μανόλη Αποστολάκη
H Γεωργία Μπαλτζάκη-Μόνικα οργανώθηκε στην αντικατασκοπία, (πιθανός χρόνος οργάνωσής της ο Σεπτέμβριος του 1943), και αυτό επιβεβαιώνει χειρόγραφο σημείωμα του Αντιστασιακού δασκάλου Μανόλη Αποστολάκη, μέλους της ΕΟΔΠ. Απόσπασμα του χειρόγραφου σημειώματος αναφέρει: ´«…επειδή έπαιξα κι εγώ κάποιο μικρό αλλά σημαντικό ίσως ρόλο στη διαμόρφωση και εξέλιξη των γεγονότων από τον Ιούνιο κιόλας του 1944 ως σύνδεσμος του κλιμακίου αντικατασκοπίας του στρατηγείου Μέσης Ανατολής και των γερμανικών δυνάμεων κατοχής με τη συνεργασία και τη βοήθεια πάντοτε των αντιστασιακών και οργανωμένων στην αντικατασκοπία διερμηνέων του Γ. Φρουραρχείου Γεωργίας Μπαλτζάκη και της Γκεστάπο Αλέκου Ζαλόνη, ανθρώπων που πολλά προσέφεραν στον αγώνα, έχω ιδίαν αντίληψιν των όσων συνέβησαν…ª».
Ο Κίμωνας Ζωγραφάκης και η Γεωργία Μπαλτζάκη-Μόνικα
Τη Γεωργία Μπαλτζάκη και την οικογένειά της, ο Πρόεδρος του χωριού Γιώργης Ζωγραφάκης ή Ξηρούχης αμέσως μετά την κάθοδό του στο Καστέλλι από την Κασταμονίτσα που έμενε τα χρόνια της Κατοχής, τη βοήθησε και τη στήριξε. Και ο αντιστασιακός Κίμωνας Ζωγραφάκης, ο γιος του. Γιατί γνώριζαν. Γνώριζαν ότι η Γεωργία Μπαλτζάκη-Μόνικα δεν ήταν ποτέ με το μέρος των Γερμανών. Ήταν μια γνήσια Ελληνίδα και βοήθησε πολύ όσους έπεφταν στα χέρια των Γερμανών. Για την Γεωργία Μπαλτζάκη, ο Κίμωνας Ζωγραφάκης το καλοκαίρι του 2003, διηγείται:
´…η Μόνικα δεν ήταν ποτέ προδότρια. Αν ήταν θα πηγαίναμε όλοι περίπατο. Εμείς ότι θέλαμε για τσι Γερμανούς, όποια πληροφορία μας εζητούσε το Στρατηγείο, την παίρναμε από τη Μόνικα. Την Κατοχή πήγανε να τη σκοτώσουνε ο Χναράκης με τον Ιάσονα. Αυτό ήτανε μεγάλο λάθος. Εγώ δεν το πήρα χαμπάρι. Αν το’ξερα, δεν θα τσ’άφηνα. Ευτυχώς που δεν έγινε αυτή η εκτέλεση. Εγώ κατέβαινα πολλές φορές κρυφά στο Καστέλλι.
Και μ’έβλεπε. Εμιλούσαμε μαζί. Επήγαινα στο καφενείο του πατέρα μου. Οι Γερμανοί το’χανε κάνει το καφενείο μας Σολντατενχάιμ, (χώρο αναψυχής). Η Μόνικα μ’έβλεπε. Αν ήθελε η Μόνικα, οι Γερμανοί θα με πιάνανε. Όμως δεν το’κανε ποτέ. Και’γω με τον πατέρα μου μετά την κατοχή, δεν αφήκαμε κανένα να τήνε πειράξει. Γιατί εξέραμε γι’αυτήν…».
* Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος