Όσο πιο πίσω κοιτάζεις στο παρελθόν, τόσο πιο μπροστά βλέπεις στο μέλλον
Η Ελλάδα έχει μακραίωνη ιστορία, που διατρέχει τα πολιτισμικά ρεύματα και τους πολιτισμούς από την προϊστορική εποχή μέχρι σήμερα. Οι πρώτοι κάτοικοι της Ελλάδας και κυρίως της Κρήτης, φαίνεται ότι ήλθαν από το Λεβάντε, περιοχή στην ανατολική Μεσόγειο, που σήμερα περιλαμβάνει το Ισραήλ και τη δυτική Όχθη, την Ιορδανία, τη Συρία και μέρος της νότιας Τουρκίας.
Γενετικοί δείκτες υποδεικνύουν ότι οι νεολιθικοί μετανάστες, που έφεραν τη γεωργία στην Ευρώπη, ταξίδεψαν από το Λεβάντε στην Ανατολία, μετά στην Ελλάδα δια μέσου της Κρήτης και στη συνέχεια στη Σικελία και την υπόλοιπη Ευρώπη (Εικ. 1).
Μεταξύ περίπου 8800 και 10000 π.Χ. οι άνθρωποι έμαθαν πώς να εξημερώνουν τα άγρια σιτηρά. Αυτό τούς επέτρεψε να μετατραπούν από νομάδες/κυνηγοί τροφοσυλλέκτες σε αγρότες.
Η Νεολιθική εποχή (ca. 7000-3200 π.Χ.) τελείωσε πριν την εποχή του Χαλκού. Τότε άρχισε να αναπτύσσεται ο Μινωικός πολιτισμός (ca. 3200-1100 π.Χ.) αρχικά στην Κρήτη και στην συνέχεια στην ευρύτερη περιοχή της ΝΑ Ελλάδας.
Την εποχή αυτή η θεοκρατία φαίνεται να ήταν κρατούσα. Βέβαια, η αρχαιολογική ταύτιση ιερών χώρων και ευρημάτων (ειδωλίων και λατρευτικών σκευών), καθώς και η θρησκευτική ερμηνεία εικονογραφικών παραστάσεων εμπεριέχουν πάντοτε το στοιχείο της υποκειμενικότητας και της αβεβαιότητας, καθώς δεν υπάρχουν γραπτά, που να πιστοποιούν αυτές τις ερμηνείες.
Ένα πρόσθετο πρόβλημα είναι ότι οι λατρευτικές πρακτικές, τα ιερά σκεύη και σύμβολα και η θρησκευτική τέχνη των Μυκηναίων αναπτύχθηκαν υπό την έντονη επίδραση του Μινωϊκού πολιτισμού σε τέτοιο βαθμό ώστε, ακόμη και στο επίπεδο της έκφρασης, να είναι εξαιρετικά δύσκολη η διάκριση του καθαρά Μυκηναϊκού από το Μινωϊκό στοιχείο ήδη από την Υστεροελλαδική (YE) Ι περίοδο (ca. 1550 έως 1050 π.Χ.). Πράγματι, η διάκριση της Μυκηναϊκής από τη Μινωϊκή θρησκεία είναι ένα από τα πιο ακανθώδη προβλήματα της θρησκειολογικής έρευνας.
Στην Ελληνική μυθολογία το νόημα και το πνεύμα της Μινωικής Θεάς του Φιδιού είχε πάρει πολλές διαφορετικές ερμηνείες. Για παράδειγμα, το φίδι είχε προστατευτικό ρόλο και με αυτό αντιπροσωπευόταν η χθόνια (υπόκοσμη) δύναμη της θεάς της Γης.
Ο Trckova-Flamee (2002) ανέφερε ότι πιθανότατα οφείλεται στον Ασκληπιό γνώστη των βοτάνων της αναγέννησης, της ανάστασης και της αιώνιας νεότητας και γενικότερα ήταν σύμβολο υπεράνθρωπης δύναμης. Επίσης, το φίδι θα μπορούσε να έχει έναν εντελώς αρνητικό ρόλο ως αιτία θανάτου και εκδικητή των μυθικών πλασμάτων.
Το άγαλμα της Μινωικής θεάς του Φιδιού στην Κνωσό αναγνωρίστηκε αρχικά από τον Α. Evans (Εικ. 2). Όλοι οι θεοί ήταν θηλυκού γένους. Ούτε ένας αρσενικός θεός εκείνης έχει εντοπιστεί μέχρι σήμερα. Η ευνοϊκή θέση των γυναικών στη Μινωική εποχή και η ύπαρξη μητριαρχίας επιβεβαιώθηκε επίσης από αρχαιολόγους και ιστορικούς, πολλοί από τους οποίους αναφέρουν χαρακτηριστικά ότι ο Μινωικός πολιτισμός ήταν μια μεγάλη δύναμη χωρίς στρατιωτική αριστοκρατία, όπου οι γυναίκες ήταν ίσες με τους άνδρες.
Επίσης, τοιχογραφίες και απεικονίσεις των Μινωϊκών ‘’ανακτόρων’’, υποδηλώνουν ότι η θέση των γυναικών ήταν δεσπόζουσα και ανώτερη αυτής άλλων νεότερων πολιτισμών. Όπως προαναφέρθηκε, ο Α. Evans ονόμασε τη Μινωική εποχή ως ‘’Pax minoica’’ ή Μινωική ειρήνη, ως μια περίοδο που οι πόλεις δεν είχαν τείχη.
Όπως έχει αναφερθεί κατ’ επανάληψη, ο Μινωικός πολιτισμός ήταν ένα εκπληκτικό παράδοξο: Ήταν μια μεγάλη δύναμη χωρίς στρατιωτική αριστοκρατία. Υπήρχαν κατά κάποιο τρόπο παλάτια, που δεν ήταν όμως βασιλικές κατοικίες και ούτε οι Βασιλιάδες δοξάζονταν.
Ήταν μια θρησκεία χωρίς μεγαλείο, ενώ οι γυναίκες ήταν ίσες με τους άνδρες και ελεύθερες.
Ο Μινωικός πολιτισμός, αν και ανήκει στους χαμένους πολιτισμούς, δεν έπαψε ποτέ να προκαλεί το ενδιαφέρον των ερευνητών και των αρχαιολόγων. Κατά τη διάρκεια κυρίως της Μεσομινωικής περιόδου έλαβε χώρα μια πολιτισμική έκρηξη χωρίς προηγούμενο στην ιστορία των αρχαίων πολιτισμών στην Κρήτη.
Η πολιτιστική έκρηξη αυτής της εποχής, μεταξύ άλλων, αφορούσε την ανάπτυξη της αρχιτεκτονικής, του εμπορίου και των τεχνών, όπως της κεραμικής, της μικροπλαστικής, της υφαντικής, της σφραγιδογλυφίας, της χρυσοχοΐας, της ναυσιπλοΐας και φυσικά της διαχείρισης των υδατικών πόρων (Angelakis, 2017). Ο Μινωικός πολιτισμός θεωρείται ως ο πρώτος πολιτισμός ολόκληρης της Ευρώπης.
Η Κρήτη λόγω της θέσης της, έγινε γρήγορα μεγάλη ναυτική και εμπορική δύναμη. Στο νησί υπήρχαν πολλά λιμάνια και αμέτρητα Μινωικά καράβια διέσχιζαν το Αιγαίο και έφταναν μέχρι την Αίγυπτο, την Κύπρο, την Ανατολή και παράλια της Τουρκίας, όπως την Τροία και την Μίλητο, οποία ιδρύθηκε από Μινωίτες.
Την εποχή αυτή δημιουργήθηκε η Μινωική θαλασσοκρατία και οι Κρήτες έγιναν θαλασσοκράτορες. Οι πόλεις της αρχαίας Κρήτης δεν είχαν τείχη. Ήταν τόσο μεγάλη η ναυτική τους δύναμη, που κανείς εχθρός δεν τολμούσε να τους απειλήσει.
Στη Μινωική εποχή υπήρχε εναλλαγή μακρών σειρών ετών υγρών-ψυχρών και θερμών-ξηρών περιόδων, με την πολιτιστική άνθιση να συντελείται κυρίως κατά τη διάρκεια των υγρών και ψυχρών περιόδων. Οι Mινωίτες υδρολόγοι και μηχανικοί ήταν γνώστες των βασικών αρχών τεχνολογιών υδατικών πόρων και περιβάλλοντος.
Αρχαιολογικές και άλλες μαρτυρίες καταδεικνύουν προωθημένες τεχνικές, που αναπτύχθηκαν, για τη διαχείριση του νερού. Αυτές περιλαμβάνουν τεχνολογίες διαχείρισης των επιφανειακών και υπόγειων υδατικών πόρων, των δικτύων διανομής του νερού, της κατασκευής πηγαδιών και μικρών φραγμάτων και πιθανότατα των πρώτων έργων αφαλάτωσης.
Επίσης χαρακτηριστική είναι η κατασκευή λουτρών και άλλων υποδομών υγιεινής και κάθαρσης, συστημάτων αποχέτευσης και διάθεσης υγρών αποβλήτων και των νερών της βροχής, η αποκατάσταση και άρδευση γεωργικών εδαφών και τέλος η χρησιμοποίηση του νερού για αναψυχή.
Ένα από τα εξέχοντα χαρακτηριστικά του Μινωικού πολιτισμού ήταν η υδραυλική και αρχιτεκτονική κατασκευή και λειτουργία των συστημάτων ύδρευσης και των συστημάτων αποχέτευσης των αποβλήτων και η χρήση μη- συμβατικών υδατικών πόρων στα ανάκτορα και στις πόλεις της εποχής εκείνης.
Στη δομή των περισσότερων Μινωικών ‘’ανακτόρων’’ και πόλεων τίποτε δεν είναι πιο αξιοπρόσεκτο από τα πολύπλοκα και πολύ λειτουργικά συστήματα υδροδότησης και αποχέτευσης. Σε κάποιους οικισμούς υπάρχουν έργα αποχέτευσης, που λειτουργούν ακόμη και σήμερα. Επιπλέον, υπάρχουν ενδείξεις για τη χρήση υγρών αποβλήτων για την άρδευση και λίπανση γεωργικών καλλιεργειών.
Με δεδομένα τα παραπάνω, επιβάλλεται να κατασκευαστεί επί τέλους στο Ηράκλειο ένα σύγχρονο Αρχαιολογικό Μουσείο, όπως έχει αναφερθεί κατ’ επανάληψη από τον κ. Μανώλη Δρεττάκη και άλλους, αντάξιο της ιστορίας του τόπου.
Η θέση του Μουσείου οφείλει να είναι η περιοχή της Κνωσσού, ώστε το μικρό ‘’ανάκτορο’’, το κύριο ‘’ανάκτορο’’, το Καραβανσεράι και το Μουσείο να αποτελέσουν ένα ενιαίο αρχαιολογικό πάρκο, που θα αναδεικνύει την ιστορία του τόπου μας. Γι’ αυτό θα πρέπει να ακολουθηθεί το πρότυπο άλλων Ελληνικών πόλεων, όπως η Βεργίνα, η Πάτρα, τα Χανιά, η Λάρισα, αλλά κυρίως το Μουσείο της Ακρόπολης στην Αθήνα.
Ο Ανδρέας Ν. Αγγελάκης είναι επίτιμο μέλος και Distinguished Fellow της Παγκόσμιας Εταιρείας Νερού (IWA).
Βιβλιογραφία
1. Angelakis, A. N. (2017). Hydro-technologies in Minoan Era. Water Sci.
and Techn. Water Supply 17 (4): 1106-1120, DOI: 10.2166/ws.2017.006.
2. Paschou, P., Drineas, P., Yannaki, E., Razou, A., Kanaki, K., and Stamatoyannopoulos, G. (2014). Maritime route of colonization of Europe. Proceedings of the National Academy of Sciences 111 (25):, 9211-9216
3. Trckova-Flamee, A. (2002). Minoan Snake Goddess. Encyclopedia Mythical. Available online:
http://www.pantheon.org/articles/m/minoan_snake_goddess.html/