Οι Μυκήνες ή Μυκήναι ή Μυκήνη είναι αρχαία πόλη στην Αργολίδα, κοντά στο βουνό Τρητός στην ΒΑ Πελοπόννησο, σε απόσταση περίπου 90 km ΝΔ της Αθήνας. Οι Αχαιοί ίδρυσαν μια αυτοκρατορία χωρίς συγκεντρωτικά χαρακτηριστικά, γνωστή ως Μυκηναϊκός πολιτισμός (ca 1600-1100 π.Χ.), που αναπτύχθηκε κυρίως στην κεντρική και νησιωτική Ελλάδα. Ο όρος Μυκηναϊκός προέρχεται από την πρώτη θέση στην οποία εντοπίστηκαν ίχνη αυτού του πολιτισμού, τις Μυκήνες, που αποτέλεσαν ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του.
Χαρακτηριστικό του ήταν τα οχυρωματικά τείχη, που περιέβαλαν τους οικισμούς. Σύμφωνα με τη μυθική παράδοση ιδρυτής των Μυκηνών ήταν ο Περσέας, γιος του Δία και της Δανάης, κόρης του Ακρισίου βασιλιά του Άργους, απόγονου του Δαναού. Ο Παυσανίας (2.16.3) αναφέρει ότι ο Περσέας ονόμασε την νέα πόλη Μυκήνες, επειδή εκεί έπεσε ο μύκης του ξίφους του ή επειδή εκεί αποκαλύφθηκε μια πηγή με άφθονο νερό, η Περσεία πηγή, κάτω από τη ρίζα ενός μύκητα, δηλαδή ενός μανιταριού.
Σύμφωνα με το μύθο, οι απόγονοι του Περσέα βασίλευσαν στις Μυκήνες για τρεις γενεές (Μυλωνάς, 2005). Η είσοδος του ανακτόρου των Μυκηνών με τμήμα των ογκωδών κυκλώπειων τειχών, που προκαλούν και σήμερα ακόμη δέος, φαίνεται στην Εικόνα 1α.
Εξίσου σημαντική πόλη φαίνεται ότι ήταν το Γλα (ή Γλάς). Είναι Μυκηναϊκή ακρόπολη άγνωστης πόλης των Μινύων στην περιοχή του Κάστρου Βοιωτίας ΒΑ της Κωπαΐδας. Το όνομα προέρχεται από το ‘γουλάς’ δηλ. κάστρο. Η πεδιάδα της Κωπαΐδας τα παλαιότερα χρόνια ήταν λίμνη και υπήρχε λόφος, μια βραχώδης νησίδα, όπου χτίστηκε η ακρόπολη. Οι προϊστορικοί Μινύες, όταν έφτασαν στην περιοχή, ξεκίνησαν την προσπάθεια αποξήρανσης της λίμνης. Τα επόμενα χρόνια έχτισαν το εντυπωσιακό κάστρο του Γλα, που θεωρείται η μεγαλύτερη Μυκηναϊκή ακρόπολη της Ελλάδας επταπλάσια σε έκταση από τις Μυκήνες (Εικ. 1β).
Δυστυχώς όμως δεν έχει ακόμη ανασκαφεί και οι διαθέσιμες πληροφορίες είναι πολύ περιορισμένες. Άλλες σημαντικές πόλεις ήταν η Μυκηναϊκή Αθήνα, η Τύρινθα, ο Ορχομενός Βοιωτίας, η Κωπαίδα και άλλες. Τα πρώτα σημεία κρίσης στα ανακτορικά κέντρα εμφανίσθηκαν με εκτεταμένες καταστροφές από σεισμό στο τέλος της Υστεροελλαδικής ή Ύστερης Εποχής του Χαλκού (ΥΕ) περιόδου ΙΙΙΒ1. Λίγο αργότερα κάηκε η ακρόπολη του Γλα και εγκαταλείφθηκε.
Στην Τίρυνθα, τις Μυκήνες και την Αθήνα συνεχίστηκε η ζωή στις αρχές της ΥΕ περιόδου ΙΙΙΒ2. Στους οχυρωματικούς περιβόλους προστέθηκαν ολόκληρες πτέρυγες για να διασφαλιστεί η πρόσβαση στις πηγές του νερού από το εσωτερικό των ακροπόλεων (Αρχαιολογικό Μουσείο Μυκηνών, 2008). Επίσης οι Μυκηναίοι, πιθανόν μιμούμενοι τους Μινωίτες, κατασκεύασαν σημαντικά έργα για τη διαχείριση των υδατικών πόρων, κυρίως ύδρευσης και αποχέτευσης.
Χαρακτηριστικά είναι τα έργα δεξαμενών συλλογής βρόχινων νερών, που η κλίμακά τους ήταν μεγαλύτερη από αυτήν των δεξαμενών της Μινωικής εποχής (Londra et al., 2021). Το ίδιο ισχύει για τα φράγματα νερού και άλλα έργα υδατικών πόρων. Στις Μυκήνες κατασκευάστηκε μια υπόγεια δεξαμενή εντός των κυκλώπειων τειχών της Μυκηναϊκής ακρόπολης για την παροχή νερού στους κατοίκους, όταν βρισκόντουσαν σε κατάσταση πολιορκίας.
Το νερό προερχόταν κυρίως από μια πηγή ζωτικής σημασίας, την Περσεία, που από τα προϊστορικά χρόνια έως και στις μέρες μας αναβρύζει και υδροδοτεί σύγχρονο χωριό. Η πηγή βρίσκεται 360 m μακριά από τη δεξαμενή, που είναι περίπου 18 m κάτω από το επίπεδο του εδάφους και γι’ αυτό χτίστηκε μια στεγασμένη σκάλα που οδηγεί προς αυτήν, προστατευμένη από τη νέα επέκταση του τείχους (Εικ. 2, Angelakis et al., 2022).
Οι Μυκηναίοι, μιμούμενοι τους Μινωίτες, έγιναν κι αυτοί έμποροι. Με τα πλοία τους ταξίδευσαν σε όλη τη Μεσόγειο μέχρι την Αίγυπτο, την Παλαιστίνη και την Κύπρο. Εγκαταστάθηκαν για λίγο και στην Κρήτη, ενώ αργότερα στράφηκαν εναντίον της Τροίας, στον Τρωϊκό πόλεμο που διήρκησε δέκα χρόνια. Για πολλά χρόνια οι Μυκηναίοι έμποροι ταξίδευαν στην Κύπρο από όπου προμηθευόταν χαλκό, που υπήρχε άφθονος στο νησί.
Πολλοί Μυκηναίοι τεχνίτες, αγγειοπλάστες και χαλκουργοί, έφτιαξαν εργαστήρια και παρέμειναν εκεί. Μαζί με τις οικογένειές τους έφεραν στην Κύπρο τις υπόλοιπες τεχνολογίες τους, τη θρησκεία και τις καθημερινές τους συνήθειες. Οι Κύπριοι έμαθαν από αυτούς την Ελληνική γλώσσα, που μιλούν μέχρι σήμερα. Γενικά η επιρροή των Μινωιτών της Κρήτης στους Μυκηναίους, εκφράστηκε μέσω των όμοιων αλλά μικρότερων ανακτορικών κέντρων, των ταφικών πρακτικών, την κατοχή αγαθών και την υιοθέτηση κοινών συμβόλων.
Μετά την κατάρρευση των Μυκηναϊκών ανακτορικών κέντρων, όπως και των Μινωικών τον 12ο αιώνα π.Χ. και την κάθοδο των Δωριέων, τα Ελληνικά φύλα εισήλθαν στη φάση των ’’σκοτεινών αιώνων’’ για την οποία υπάρχουν ελάχιστες πληροφορίες. Η περίοδος αυτή είναι γνωστή ως Γεωμετρική, από τα γεωμετρικά σχήματα που χρησιμοποιούνταν για τη γραπτή διακόσμηση των αγγείων.
Ο Ανδρέας Ν. Αγγελάκης είναι Επίτιμο Μέλος και Διακεκριμένος Fellow της Παγκόσμιας Εταιρείας Νερού (IWA).
Βιβλιογραφία
1. Angelakis, A. N., Krasilnikoff, J., and Tzanakakis, V. A. (2022). Evolution of Water Technologies and Corresponding Philosophy and Sciences Focusing on the Hellenic World through the Millennia. Water 14 (19), 3149; https://doi.org/10.3390/w14193149.
2. Londra, P. A., Antoniou, G. P., Theocharis, A. T., Dalezios, N. R., and Angelakis, A. N. (2021). Evolution of Small-Scale Rainwater Harvesting in the Hellenic World through the Millennia. In: Handbook of Water Harvesting and Conservation: Case Studies and Application Examples (S. Eslamian and F. Eslamian, Eds). John Wiley & Sons, Inc., Chichester, UK, 7, pp. 103-117
3. Μυλωνάς, 2005. Μυλωνάς Ε. Γ. (2005). Μυκήναι: Τα μνημεία και η ιστορία τους. Εκδοτική Αθηνών, Αθήναι.