Πρέπει να κάνουμε μια διάκριση μεταξύ των εννοιών, εκπαίδευση, παιδεία, μόρφωση. Τις χρησιμοποιούμε ως ταυτόσημες όμως δεν είναι. Εκπαίδευση είναι η ελεγχόμενη κοινωνική λειτουργία που προσφέρεται σε οργανωτικούς σχηματισμούς με νομικούς κανόνες.
Η παιδεία είναι έννοια ευρύτερη. Απευθύνεται σε άτομα κάθε ηλικίας. Ο χώρος που γίνεται δεν είναι καθορισμένος. Μπορεί να είναι θέατρο, τηλεόραση, εκκλησία, βιβλιοθήκη κλπ. Δεν έχει περιορισμό χρονικό. Δεν είναι οργανωμένη και ελεγχόμενη.
Το περιεχόμενό της και οι αξίες που προσφέρει είναι του περιβάλλοντος. Όταν η εκπαίδευση παράγει παιδεία ως τελική επιδίωξη και όχι μόνο γνώση τότε οι δύο έννοιες ταυτίζονται.
Η παιδεία είναι αρκετά περίπλοκη υπόθεση. Δεν είναι μόνο εξετάσεις, μαθήματα, βιβλία, βαθμολογία, είναι κάτι βαθύτερο, ό,τι μένει όταν ξεχαστούν αυτά τα επιφανειακά. Περνούν αθόρυβα ασυνείδητα και γίνονται έξεις, στάσεις ζωής, τρόποι συμπεριφοράς, ιδιωτική λογική, βιοθεωρία και κοσμοθεωρία.
Με στρεβλή εκπαίδευση μέσα σε μια κοινωνία πνευματικής στειρότητας και ηθικής κατάπτωσης έχομε ανάλογη παιδεία. Η μόρφωση ταυτίζεται με την παιδεία, απλά προβάλλει συγκεκριμένη παραδειγματική μορφή προς την οποία τείνει η παιδεία. Το εκπαιδευτικό σύστημα είναι ενιαίο οικοδόμημα που ξεκινά από το Νηπιαγωγείο και πριν από αυτό και καταλήγει στο Πανεπιστήμιο και μετά αυτό. Χρειάζεται μια βαθιά αποφασιστική ανασύνταξη μέσα σε μια ενιαία σύλληψη και θεώρηση σε συνάρτηση με αντίστοιχες αναπροσαρμογές μεθόδων διδασκαλίας και μάθησης.
Η έννοια της μάθησης η είναι ετερόφωτη διαδικασία που μεταδίδεται έτοιμη και καταγράφεται παθητικά στη μνήμη ή είναι αυτόφωτη διαδικασία, υπεύθυνη, δημιούργημα της νόησης που φέρει τη σφραγίδα της ατομικής ευθύνης. H μάθηση δεν είναι απλή απεικόνιση και καταγραφή της πραγματικότητας στον εγκέφαλο.
Είναι σύστημα σκέψης και δράσης πάνω στην πραγματικότητα, παρατηρεί ο Πιαγέ. Η γνώση είναι η οργάνωση της αδιαφοροποίητης και αποσπασματικής εμπειρίας σε δομές για αυτό δεν μεταδίδεται αλλά οικοδομείται και είναι προϊόν της νόησης, όχι της μνήμης.
Μας χρειάζεται ένας υπουργός που δεν θέλει ημίμετρα. Ένας ταλαντούχος που έρχεται να οργανώσει, να συντονίσει να κατευθύνει, να εμπνεύσει τον τελευταίο αγνό εργάτη της εκπαίδευσης, που όταν κλείνουν οι πόρτες της τάξης στέκεται πελαγωμένος μπροστά σε 30 παιδιά που τον κοιτάζουν με προσδοκίες. Να τον προφυλάξει από τα βαλτόνερα της ρουτίνας.
Να κάνει τον τελευταίο εργάτη να πιστέψει ότι αυτός έχει οράματα, διαθέτει τις ευαίσθητες κεραίες εκείνες που μπορούν να συλλάβουν τα μηνύματα του μελλοντικού κοινωνικού ρεύματος. Ας παρακάμψομε μια φορά τους επιλεγμένους, έχουν χάσει την λάμψη τους. Ο χρυσός αιώνας του Περικλή έγινε με την άμεση Δημοκρατία, όχι με αντιπροσώπους. Ο υπουργός εκφράζοντας τη βούληση του λαού θα προσδιορίσει όσο γίνεται ακριβέστερα τον τύπο του μορφωμένου ανθρώπου που θα μας δώσει η εκπαίδευση.
Με άλλα λόγια, θα μας καθορίσει τα ιδανικά, τους σκοπούς της εκπαίδευσης. Την πολύτιμη πυξίδα που θα εξασφαλίσει μια σταθερή πορεία πλεύσης. Η διαμόρφωση των ιδανικών δεν γίνεται αυθαίρετα από την πολιτική και την επιστήμη. Αντλείται πρώτα από τη μακροχρόνια εθνική παράδοση. Η νέα γενιά πρέπει να κάνει δικά της τα υλικά και πνευματικά αγαθά που η ιστορία του Έθνους αποθησαύρισε στους αιώνες. Να πατήσει στέρεα στο παρελθόν για να αντικρίσει με βεβαιότητα το μέλλον.
Οι θεωρητικοί επιστήμονες της αγωγής θα προσδιορίσουν το οργανωτικό μοντέλο, τα μέσα και τις μεθόδους που θα υλοποιήσουν τα ιδανικά. Η θεσμοθετημένη εκπαιδευτική δραστηριότητα είναι σχεδιασμένη, άρα προσανατολισμένη σε ορισμένη βούληση. Δεν οργανώνεται στο κενό, τοποθετείται σε φιλοσοφικές πολιτικές ιδεολογικές και παιδαγωγικές θέσεις, τις οποίες παίρνουν όχι οι διδάσκοντες αλλά οι υπεύθυνοι του συστήματος.
Από την πρώτη στιγμή το εκπαιδευτικό μας σύστημα βρέθηκε εξαρτημένο στους αντιβασιλείς Βαυαρούς. Φεύγοντας ο Όθωνας κλείδωσε το σύστημα που είχε επιβάλει και παρέδωσε τα κλειδιά στην πολιτική εξουσία που πήρε τη θέση του. Έτσι η εκπαίδευσή μας παραμένει μέχρι σήμερα αιωρούμενη στο κομματικό εκκρεμές. Παρ’ όλα αυτά, η μακροχρόνια πολιτική γενικά υπήρξε εθνική. Οι βασικές αξίες στην εκπαίδευση παραμένουν οι ίδιες.
Πατρίδα, θρησκεία, οικογένεια. Η αριστεία μαθητών και φοιτητών με στόχο την ατομική υπέρβαση και αξιοποίηση των ικανοτήτων. Το ομηρικό (αιέν αριστεύειν) αναγνωρίζεται ως μια από τις εκφραστικότερες όψεις της ελληνικής ψυχής. Πάντα επιδιώκει το ηρωικό κατόρθωμα με το οποίο κτίζει Παρθενώνες και δημιουργεί Βυζάντια. Πάντα με πάθος αγαπούσε θρησκεία και πατρίδα, ώστε να θεοποιήσει τα βουνά και τα ποτάμια της. Αιώνιος ταξιδευτής και νοσταλγός.
Αυτές οι βασικές αξίες κράτησαν ζωντανό το Έθνος στην πορεία των αιώνων. Πόσοι άλλοι λαοί δεν αφανίστηκαν μέσα στη δίνη πολεμικών αναταραχών και γεωγραφικών ανακατατάξεων. Έτσι, φθάσαμε στην πρώτη φορά Αριστερή κυβέρνηση. Δεν υπήρξε ποτέ γνήσια αριστερή. Παρέμεινε απομίμηση της διαστρεβλωμένης σταλινικής αριστεράς που προσπαθεί να αντιγράψει.
Τα εθνικά χαρακτηριστικά της εκπαίδευσης είναι το όπιο του λαού. Οι μεταρρυθμίσεις που επιχειρούνται αυτά στοχεύουν. Αντιτίθενται σε κάθε λογική αναβάθμισης. Εξίσωση προς τα κάτω. Ενάντια σε κάθε έννοια αριστείας, θρησκείας, πατριωτισμού.
Ο σημερινός υπουργός προτρέπει τους μαθητές να ακολουθήσουν το δρόμο της ήσσονος προσπάθειας. Να παραιτηθούν από τα τμήματα υψηλής ζήτησης και να στραφούν χωρίς εξετάσεις στα αμφιβόλου αξίας τμήματα. Το μόνο που θα πετύχει είναι μια γενική αναστάτωση στα παιδιά. Και όμως η παιδεία είναι η μόνη επένδυση που εγγυάται το μέλλον.
*Ο Στέλιος Μανουσέλης είναι συνχος εκπαιδευτικός