Ήδη τον Φλεβάρη του 1897 ο Τιμολέων Βάσσος αποβιβάζεται στην Κρήτη και στο όνομα του βασιλιά των Ελλήνων καταλαμβάνει το νησί μας. Οι Μεγάλες Δυνάμεις με τον στόλο τους θέτουν την Κρήτη υπό διεθνή προστασία. Αυτή την περίοδο γίνονται μάχες λυσσώδεις στην περιοχή των Αρχανών, στην δυτική πεδιάδα αλλά και στο Μαλεβίζι. Αυτή την περίοδο παράλληλα οι Μεγάλες Δυνάμεις προτείνουν την λύση της αυτονομίας.
Οι Κρητικοί αρχικά την αρνούνται, αλλά την δέχονται αργότερα, υπό τον ρητό όρο ν’ απομακρυνθεί από την Κρήτη ο Τουρκικός στρατός ο οποίος αφενός συμβόλιζε την τουρκική κατοχή στο νησί μας και αφετέρου ήταν το στήριγμα των Τουρκοκρητικών αλλά και των συναφών ατάκτων σωμάτων (των βασιβουζούκων). Μετά από μαραθώνιες συναντήσεις και συζητήσεις αποφασίζεται η λύση της αυτονομίας στις 18 Ιουλίου 1898. Φυσική προβλέπεται η άφιξη του ύπατου αρμοστή στην Κρήτη.
Βέβαια μέχρι να έρθει, τα διαμερίσματα της Κρήτης τίθενται υπό διεθνή προστασία. Τον νομό Ηρακλείου τον ελέγχουν οι Άγγλοι αλλά τότε αρχίζουν τα δύσκολα… Όταν η Αγγλική διοίκηση επιχείρησε να εγκαταστήσει τους υπαλλήλους του τελωνείου στις θέσεις τους, το τουρκικό στοιχείο της πόλης αντέδρασε, κινήθηκε με μια απίστευτη αγριότητα και το εγχείρημα αυτό εξελίχθηκε σε μια φρικιαστική σφαγή, με εμπρησμούς και λεηλασίες οικιών, γραφείων και καταστημάτων.
Οι Ναύαρχοι θορυβήθηκαν φοβούμενοι αντεκδικήσεις του χριστιανικού στοιχείου του νησιού που θα κατέστρεφαν αμέσως ολόκληρη τη μακρόχρονη και επίπονη προσπάθεια της ευρωπαϊκής διπλωματίας να οδηγήσει το Κρητικό ζήτημα σε μια γενικώς αποδεκτή έστω και προσωρινή λύση…
Η Αγγλία μετά από κάποιες αμφιταλαντεύσεις που κράτησαν δεκαπέντε περίπου μέρες, ζήτησε να συλληφθούν οι πρωταίτιοι και να τιμωρηθούν. Απαγχονίστηκαν οι 17 πρωταίτιοι, αριθμός ίσος με τον αριθμό των Άγγλων, ενώ άλλοι φυλακίστηκαν και άλλοι εξορίστηκαν. Η Υψηλή Πύλη υποχρεώθηκε ν’ αποσύρει τον στρατό της από την Κρήτη. Η κατεστραμμένη πόλη του Ηρακλείου, τίθεται υπό την κηδεμονία του Αγγλου Διοικητή. Στις 2 Νοεμβρίου του 1898 και ο τελευταίος Τούρκος στρατιώτης εγκατέλειπε το νησί μας.
Τριάντα τέσσερα χρόνια μετά… Η καθημερινή ειδησεογραφική εφημερίδα “ελεύθερα σκέψις”, εφημερίδα του Ηρακλείου, στην στήλη της “καθημερινή ζωή” με υπότιτλο “τα περασμένα”, γίνεται λόγος για τη μεγάλη αυτή μέρα, που τόσο έντονα και μελανά, σημάδεψε την ιστορία και την διαδρομή του Μεγάλου κάστρου! Σας παρουσιάζω αυτή τη στήλη ως έχει…
«… Στη “Σφαγή” του Ηρακλείου της Κρήτης της 25ης Αυγούστου: ο Μανώλης ο Λασηθιωτάκης πληγώθηκε στο πόδι.
– Ο Θιακάκης σκοτώθηκε μπρος στο σπίτι του ΛΙαπάκη.
– Ες τας χριστιανικας οικίας οι Τούρκοι έθεσαν πυρ με πετρέλαιον.
– Αι θυγατέρες του Περίδου εσώθησαν εν λυπηρά καταστάσει.
– Ο πατήρ των εφονεύθη προβαλών την κεφαλήν του εκ τινος παραθύρου
– Ο Μηνάς Σιναλάκης 75 ετών εσφάγη μετά της συζύγου του
– Εσφάγη ένα βρέφος 8 μηνών (Γ. Τζακάκης)
– Εκ της οικογενείας Περίδου εφονεύθησαν ο Αντώνιος Περίδης και ο υιός του Δημήτριος
– Ο Κωνστ. Δασκαλάκης εκάη ζων εις το υποδηματοποιείον του
– Επίσης ο Γ. Αποστολάκης εκάη ζών
– Ωσαύτως εκαή η σύζυγος του υποπροξένου Λυσ. Καλοκαιρινού, ονομαζομένη Αικατερίνη μετά των 4 τέκνων της. Αύτη δεν ήτο νόμιμος σύζυγός του. Ητο δε και έγγυος
- Εφονεύθηε ο Βίκτωρ Καραμπότης μετά της υπηρετρίας του Ελένης
– Εφονεύθησαν οι Μιχ. Φουντουλάκης, Μ. Καπνιστός, Εμμαν. Αρχοντάκης, Σπυρ. Σακαλάκης, Αναγν. Ορφανουδάκης, Νικόλαος Μεϊμαράκης
– Κατεκρεουργήθη ο Ιωάννης Δασκαλάκης.
– Εφονεύθησαν επίσης Ι. Γαλενιανός, Παντελής Στειακάκης, Μ. Κοσμαδάκης, Κωνστ. Φιλιππίδης, Αριστομ. Ζαχαρίου, Ιωαν. Νικολετάκης (παράφρων) μετά της μητρός του και άλλοι
– Επληγώθησαν: Περικλής Βαλιάδης, Γ. Αλεξίου, Γ. Χατζάκης, Ελένη Σταματάκη, Ιωαν. Τζεδάκης, Σταύρος Ιακωβίδης, Αντων. Ξανθάκης, Ιωαν. Σαπουτζάκης και άλλοι
Ο δεκαπενταετής παις Κων. Ιακωβίδης συνταντήσας Τούρκοι αξιωματικόν τω εδήλωσεν ότι δέχεται να τουρκέψη αρκεί να σωθή. Ο αξιωματικός τον ωδήγησε εις τον στρατώνα, όπου τον ενέδυσαν με Τουρκικήν στολήν, προβιβάσαντες αυτόν συνάμα εις λοχίαν.
– Ο νέος όλην την νυκτα της Τρίτης εφύλαξε σκοπός έξωθεν του στρατώνος
– Θα σε στείλουν, του έλεγαν, εις την Στρατιωτικήν Σχολήν Κων/πόλεως”.
– Του έδωσαν να φάη κοτόπουλο και πιλάφι
– Ηλευθερώθηκε όμως, ταις ενεργίαις του τροφοδότου του στρατού χριστιανού Θεοδ. Σκορδίλη, φέρων την τουρκικήν στολήν, διότι δεν είχ ε άλλο φόρεμα
– Εξ όλης της οικογενείας Περάκη μόνον τα δύο κοράσια αυτού διεσώθησαν.
– Το αγγλικόν θωρηκτόν “Καπερναουμ” έρριψεν ασφαίρους βολάς προς εκφοβισμόν των τούρκων και τινας ενσφαίρους
– Από του λιμένος μέχρι του Διοικητηρίου όλη η αγορά μετεβλήθη εις ερείπια. Ουδ’ ίχνος χριστιανικής οικίας υφίστατο πλέον.
– Και πολλά τουρκικά σπίτια εκάησαν, όσα ευρίσκοντο παρά τα πυρποληθέντα χριστιανικά
– Επίσης μεγάλη είναι η καταστροφή από του μέρους του Προξενείου μέχρι του Μπαλτά τζαμί.
– Ο Καβάσης του Αυστριακού Προξενείου εφονεύθη κι αυτός
– Η οικογένεια Βλαστού κατεστράφη άπασα. Δύο παιδάκια έμειναν ζωντανά εξ αυτής, το ένα αγοράκι 2-3 ετών αβάπτιστον, το δε άλλο κοριτσάκι 7 ετών.
– Και ο τουρκικός στρατός έλαβε μέρος εις τας σφαγάς, εκτός του τουρκικού όχλου.
– Παρα πολλά ξενοδοχεία εκάησαν, εν οις και το του Σταύρου Ιακωβίδου
– Οι πρόσφυγες αφίχθησαν εις Πειραιά, δια της “Αυστρίας”. Οι τραυματίαι Κρήτες μετεφέρθησαν εις το Ζάννειον
– Πρώτος μετεβίβασε την είδησιν των σφαγών ο διευθυντής του Αγγλικού Τηλε/φείου Φρειδερίκος Καραμπότ, ενώ ο πατήρ του εσφάζετο ετραυματίζοντο δε η σύζυγος του Αιμιλία και τα τέκνα του Ναταλία και Γκεκοβάνης.
Σήμερα όλα αυτά μας φαίνονται μακρινά ίσως και απίστευτα. Αυτή όμως είναι η ιστορία, αυτής της πόλης, που πολλές φορές έδειξε το πιο σκληρό της πρόσωπο. Σφαγές, λεηλασίες, πυρκαγιές, σωρούς ερειπίων, επιδρομές, συνάντησε κατά την μακραίωνη ιστορική της διαδρομή. Ολα αυτά που χαρακτηρίζουν και σημαδεύουν την ταυτότητα της πολιτείας του Μεγάλου Κάστρου!