Ανάμεσα στα έργα του μεγάλου Αλεξανδρινού ποιητή Κ.Π. Καβάφη, ξεχωρίζουμε ένα ποίημα διαχρονικό, που στέκεται επίκαιρο στο κατώφλι κάθε εποχής, δίνοντας τροφή για σκέψη σε εκείνους τους ανθρώπους που εξακολουθούν ακόμα να στοχάζονται βαθιά, να εκφράζονται ελεύθερα και να προβληματίζονται.
Το ποίημα έχει τον τίτλο «Che fece il gran rifiuto», που στα ιταλικά σημαίνει «Αυτός που έκανε τη μεγάλη άρνηση». Ο τίτλος είναι δανεικός και σκόπιμα παραλλαγμένος από την «Κόλαση» του Δάντη: «Che fece per vilta il gran rifiuto», δηλαδή «Αυτός που έκανε από δειλία τη μεγάλη άρνηση».
Ο Καβάφης παραλείπει σκόπιμα τη φράση «per vilta» που σημαίνει «από δειλία», αντιστρέφοντας την πρόθεση των στίχων του Δάντη και φανερώνοντας την δική του θετική στάση απέναντι στη μεγάλη άρνηση. «Σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μια μέρα που πρέπει το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο Όχι να πούνε».
Οι εισαγωγικοί στίχοι του ποιήματος μας βάζουν κατευθείαν στον προβληματισμό του μεγάλου οικουμενικού ποιητή. Έρχεται κάποια στιγμή που μερικοί άνθρωποι καλούνται να επιλέξουν για κάτι εξαιρετικά σημαντικό στη ζωή τους. Είναι η στιγμή που θα πρέπει να πουν το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο Όχι. Το Ναι αυτό μπορεί να αφορά, είτε κάποιον μεγάλο συμβιβασμό, είτε την ανάληψη μιας εξαιρετικά σημαντικής ευθύνης, ενώ αντίστοιχα το Όχι λειτουργεί ως άρνηση σε επιβεβλημένους συμβιβασμούς ή σε υπέρμετρα βαρύνουσες ευθύνες.
Ο ποιητής δεν επιθυμεί να περιορίσει το εύρος του νοήματος του έργου του, γι’ αυτό και δεν καθορίζει αυστηρά το τι ακριβώς αφορά αυτή η απόφαση, αφήνοντας διεξόδους για πολλαπλές ερμηνείες. Ο Καβάφης πάντως επισημαίνει ότι το ποίημα αυτό αφορά «μερικούς ανθρώπους» και όχι όλους τους ανθρώπους. Είναι γιατί, από τη μία ο ποιητής δεν θεώρησε ποτέ ότι τα ποιήματά του απαντούσαν στις ανησυχίες όλων των ανθρώπων, και από την άλλη είχε την πεποίθηση ότι για πολλούς ανθρώπους δεν τίθενται ποτέ τόσο σημαντικά διλλήματα που αφορούν τη ζωή τους.
«Φανερώνεται αμέσως όποιος το ‘χει έτοιμο μέσα του το Ναι, και λέγοντάς το πέρα πηγαίνει στην τιμή και στην πεποίθησί του». Οι άνθρωποι που είναι έτοιμοι να απαντήσουν με ένα μεγάλο Ναι, έχουν κάνει την επιλογή τους ενσυνείδητα. Να εκπληρώσουν όλες τις απαιτήσεις που αναδύονται από τον κοινωνικό τους περίγυρο και να γίνουν αποδεκτοί από τους άλλους και βεβαίως αισθάνονται περήφανοι για την επιλογή τους. Είναι πρόθυμοι να ζήσουν ανταποκρινόμενοι στις προσδοκίες που έχουν οι άλλοι από αυτούς.
Δεν εξαναγκάζονται όμως να απαντήσουν θετικά, αλλά σύμφωνα με τα πιστεύω τους, εκπληρώνουν την εσωτερική τους ανάγκη να διατηρήσουν τη θέση τους στην κοινωνία, με βάση τις αναγκαιότητες που αυτή «κτίζει», και σε συμφωνία πάντα με εκείνο που προσδοκά ή ίδια η κοινωνία από αυτούς.
«Ο αρνηθείς δεν μετανοιώνει. Αν ρωτιούνταν πάλι, όχι θα ξανάλεγε. Κι όμως τον καταβάλλει εκείνο τ’ όχι – το σωστό – εις όλην την ζωή του».
Εκείνοι που αποφασίσουν να πουν το μεγάλο Όχι, να αρνηθούν, φτάνουν σ’ αυτήν την απόφαση συνειδητά. Όσες φορές και να έρχονταν αντιμέτωποι με το ίδιο δίλλημα, πάλι Όχι θα έλεγαν. Ένα Όχι όμως που θα το πληρώνουν σε όλη τους τη ζωή. Η άρνησή τους αυτή δηλώνει την απόφασή τους να μην συμβιβαστούν με τις απαιτήσεις, τις αξιώσεις και τις προσδοκίες των άλλων, αλλά δηλώνει επίσης και την επιλογή τους να έρθουν σε ρήξη με όλες τις κοινωνικές συμβάσεις, ανοίγοντας νέους δικούς τους δρόμους…
Η μεγάλη άρνηση απαιτεί μεγάλη δύναμη ψυχής και αποφασιστικότητα απέναντι σε μια συμβατική κοινωνία που δεν συγχωρεί εκείνους που δεν συμμορφώνονται με τις επιταγές της και με τις παραδεδομένες αντιλήψεις της. Η μεγάλη άρνηση, σύμφωνα με τον ποιητή, αποτελεί μια συνειδητή επιλογή που απαιτεί ψυχικό σθένος και δυναμισμό και δεν μπορεί να γίνει από δειλούς ή φοβισμένους ανθρώπους.
Με το συγκεκριμένο ποίημά του ο Καβάφης επιδιώκει να τιμήσει τους μεγάλους αρνητές της ζωής, εκείνους τους ανθρώπους που διαθέτουν το θάρρος, τη δύναμη και το ανάστημα να πουν «Όχι» στις κοινωνικές συμβάσεις, στην επικρατούσα ηθική και στις ξεπερασμένες μεθόδους που χρησιμοποιεί η κοινωνία για να επιβάλλει στους πολίτες τις προκαταλήψεις της, καθιστώντας τους δέσμιους σε ένα στερεότυπο τρόπο ζωής αλλά και σκέψης.
Από αυτήν την «εκλεκτή» κατηγορία ανθρώπων αναβλύζουν οι κοινωνικοί αγωνιστές και οι επαναστάτες. Είναι εκείνοι που χαρακτηρίζονται από το πνεύμα της ανυπακοής και της άρνησης, αψηφούν τις «κανονικότητες» και αρέσκονται στην διακινδύνευση. Θα πρέπει να τονίσουμε βεβαίως εδώ ότι, οι αρνητές αυτοί δεν έχουν καμία απολύτως σχέση ούτε με τους αρνητές της πανδημίας, αλλά ούτε και με οποιονδήποτε αρνητή της λογικής…
Ο ίδιος ο Καβάφης γνώρισε πολύ καλά τι σημαίνει να λες «Όχι», αλλά και πόσο κοστίζει αυτό! Το ποίημα για το οποίο γίνεται λόγος, είναι εξόχως αντιπροσωπευτικό για τη ζωή του ποιητή, που δεν δείλιασε ούτε στιγμή να έρθει σε σύγκρουση με όλες τις συμβάσεις της εποχής του, τόσο σε επίπεδο ποιητικής δημιουργίας, όσο και στο επίπεδο των προσωπικών του επιλογών. Ο Καβάφης πλήρωσε πολύ ακριβά την άρνησή του να συμβιβαστεί με τους υποκριτικούς κανόνες μιας κίβδηλης ηθικής, αλλά και με τις στερεότυπες-παρωχημένες ιδέες που στοίχειωναν τον χώρο της ποίησης. Γνώρισε όμως έτσι την περιφρόνηση των σύγχρονων ομότεχνών του, χαρακτηρίστηκε ως αιρετικός ποιητής και με μεγάλη δυσκολία κατόρθωσε να επιβάλλει την παρουσία του στα νεοελληνικά γράμματα…
Οι άνθρωποι του Ναι, όπως και οι άνθρωποι του Όχι, υπάρχουν και σήμερα. Είναι στο χέρι του καθενός από εμάς να απαντήσει με τα προσωπικά του θέλω και τα όνειρά του.
Στη ζωή μας πλεονάζουν τα «Ναι», αφού η τάση για πειθαρχία και συμμόρφωση διδάσκεται ως κοινωνική αρετή, ενώ το «Όχι» ενοχοποιείται εύκολα και αποδίδεται στους απροσάρμοστους και στους αμφισβητίες, που αποδιοργανώνουν το κοινωνικό οικοδόμημα.
Γιορτάζουμε και φέτος άλλη μια εθνική επέτειο που χαρακτηρίζεται από μια μεγάλη άρνηση. Ένα ισχυρό «ΟΧΙ» που εμπεριέχει στοιχεία θάρρους, αποφασιστικότητας και μια βαθιά αίσθηση του χρέους απέναντι σε ό, τι αποκαλούμε «εθνική αξιοπρέπεια»!
Στην πρώτη επέτειο του ΟΧΙ το 1941, στα χρόνια της φασιστικής κατοχής, χιλιάδες άνθρωποι ξεχύθηκαν στους δρόμους της σιδηρόφρακτης Αθήνας, με κίνδυνο της ζωής τους, διαδηλώνοντας την μεγάλη άρνησή τους και τιμώντας την ίδια τους την ιστορία.
Η ιστορία αυτή ανήκει σήμερα στους απλούς ανθρώπους που αντιστέκονται και που αγωνίζονται για την καθημερινότητα της επιβίωσης, γιατί κάποιοι άλλοι σαν κι αυτούς, πριν από 80 χρόνια τόλμησαν να φωνάξουν ένα μεγάλο βροντερό «ΟΧΙ» στην σκλαβιά και την υποδούλωση. Την ίδια ώρα η κυρίαρχη τάξη των πλουσίων και των κομμάτων που εξουσίαζαν, είτε έφευγαν στο εξωτερικό, είτε συγκυβερνούσαν με τον κατακτητή…
Δυστυχώς, στο κλίμα της εποχής που ζούμε ευδοκιμούν ο φόβος και η υποταγή. Σαφέστατα και δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι την ευκαιρία να πάρουν μια μεγάλη απόφαση, γιατί υπάρχουν πολλοί που δεν την κυνηγούν, αλλά και ακόμα περισσότεροι είναι εκείνοι που έχουν αφήσει τις ζωές τους να κυλάνε χωρίς να περιμένουν κάτι ιδιαίτερο από αυτές. Όμως για «μερικούς άλλους», στους οποίους και αναφέρεται το ποίημα του Καβάφη, που παλεύουν καθημερινά για τα όνειρα και τους στόχους τους, θα έρθει εκείνη η μέρα που θα κληθούν να αποφασίσουν για κάτι σπουδαίο, μεγάλο και αληθινό!
Η φετινή επέτειος του «ΟΧΙ», με τις παρελάσεις να πραγματοποιούνται με μάσκες και με «χρονοδιακόπτες» και με επίσημη προσκεκλημένη της Αθήνας την Γερμανίδα Καγκελάριο, μπορεί μεν να βυθίσει πάλι κάποιους ανέμελους συμπατριώτες μας στα πιο βαθιά χασμουρητά, αλλά και μπορεί συνάμα να αποτελέσει, ιδανική αφορμή απολογισμού και αναστοχασμού για «μερικούς άλλους» που γνωρίζουν, τιμούν και σέβονται την ιστορία μας.
https://moschonas.wordpress.com