Οι μαντινάδες είναι η πιο συνηθισμένη μορφή λαϊκού τραγουδιού και αποτελούν ποιητικό είδος διαδεδομένο σε ολόκληρη την Κρήτη.
Η κρητική μαντινάδα είναι δίστιχο με δεκαπεντασύλλαβους και ομοιοκατάληκτους στίχους στη διάλεκτο της Κρήτης. Κάθε μαντινάδα έχει αυτοτελές νόημα παρά την περιορισμένη έκτασή της.
Υπάρχουν, ωστόσο, και οι μαντινάδες που λέγονται σε απάντηση άλλης μαντινάδας. Στην περίπτωση αυτή η μία συμπληρώνει την άλλη και δεν ισχύει ο κανόνας του αυτοτελούς νοήματος.
Η μαντινάδα είναι ο ξεχωριστός τρόπος με τον οποίο οι νέοι, οι γέροι και τα παιδιά της Κρήτης έχουν τη δυνατότητα να εκφράζουν κάθε στιγμή την πληθώρα και τη διαφορετικότητα των συναισθημάτων τους, τον πόνο, τη χαρά,την προσμονή, τη λαχτάρα, τον έρωτα, το θυμό, την εκδίκηση, τη νοσταλγία.
Έχουν ειπωθεί και συνεχίζουν να λέγονται χιλιάδες μαντινάδες για κάθε εκδήλωση της ανθρώπινης ζωής. Οι περισσότερες αφορούν την αγάπη και τον έρωτα αλλά δε λείπουν οι σατυρικές, της ξενιτιάς, διδακτικές, πειρακτικές, του αρραβώνα και του γάμου, για θέματα της καθημερινότητας και φυσικά για το θάνατο και την απώλεια αγαπημένων προσώπων.
Οι μαντινάδες λέγονται σε γλέντια με τη συνοδεία της λύρας, ή χωρίς όργανα σε παρέες, στο καφενείο, σε καθημερινές συζητήσεις.
Οι περισσότερες σπάνια γράφονται σε κάποιο τετράδιο, και ακόμα λιγότερες τυπώνονται σε κάποιο βιβλίο.
Πολλές λέγονται και ξεχνιούνται αλλά οι καλύτερες αποστηθίζονται και περνούν από στόμα σε στόμα.
Χαρές και λύπες τραγουδώ, αγάπες και σεβντάδες κι όλα τα πάθη τση ζωής τα κάνω μαντινάδες. Oι μαντινάδες είναι δίστιχα, τραγούδια από δεκαπεντασύλλαβους, ομοιοκατάληκτους στίχους.
Σύμφωνα με την ερευνά μας, για την ετυμολογία της λέξης μαντινάδα έχουν προταθεί διάφορες ερμηνείες. Οι τρεις επικρατέστερες είναι οι εξής:
1). Η λέξη μαντινάδα ετυμολογικά παράγεται από τα θέματα των λέξεων: μάνις ή μήνις >μάντις + άδω. Η λέξη «άδω» σημαίνει τραγουδώ, ψάλλω κ.τλ., απ’ όπου και τα λατινικά ca(n)do, candada ή cantata = ελληνικά καντάδα κ.α. Η λέξη μάντις–μαντεύω σημαίνει προφητεύω.
2.) Η λέξη «μαντινάδα» προέρχεται από τη βενετσιάνικη λέξη matinada (=πρωινή καντάδα) και σημαίνει ερωτικό τραγούδι που τραγουδιέται τις πρωινές ώρες κάτω από το παράθυρο της αγαπημένης.
3.) Μια τρίτη ερμηνεία για τη λέξη μαντινάδα είναι ότι προέρχεται από τη λέξη «πατινάδα» που σημαίνει το περιδιάβασμα στους δρόμους τραγουδώντας, που καταλήγει σε καντάδα κάτω από το παράθυρο της αγαπημένης. Η ερμηνεία αυτή, ωστόσο, δεν υποστηρίζεται από πολλούς.
Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, η μαντινάδα εμφανίστηκε στην Κρήτη κατά τον 15ο αιώνα, στην περίοδο της Ενετοκρατίας.
Οι Κρητικοί, επηρεασμένοι από τους Ενετούς ποιητές και την Ευρωπαϊκή ποίηση, άρχισαν τότε για πρώτη φορά να χρησιμοποιούν την ομοιοκαταληξία.
Σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της μαντινάδας έπαιξε επίσης και ο «Ερωτόκριτος», το ερωτικό ποίημα του Βιτσέντζου Κορνάρου με τους δέκα χιλιάδες στίχους του που από τη στιγμή της δημιουργίας του απαγγέλλονται και τραγουδιούνται διαρκώς αποσπάσματα του.
Ο ποιητικός λόγος, σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, χρησιμοποιούνταν στην Κρήτη από τους αρχαίους χρόνους. Για παράδειγμα, ο Κρητικός μάντης και προφήτης Επιμενίδης (6ος αιώνας ) έγραφε τους χρησμούς του σε ποιητική μορφή.
Αναφορά γίνεται επίσης (Παυσανίας, «Αττικά», 34) και στον Ιοφώντα από την Κνωσό, ο οποίος έλεγε τους χρησμούς τους με στίχους στο μαντείο του Αμφιάραου στον Ωροπό. Ο Διόδωρος Σικελιώτης αναφέρει ότι ο Απόλλωνας, ο θεός της Μουσικής, γεννήθηκε στην Κρήτη κι εκεί εφηύρε τη λύρα την οποία αρχικά επινόησε ο Ερμής). Επομένως η ποίηση και η μουσική ξεκίνησαν από την Κρήτη ή είναι στό αίμα των Κρητικών εδώ και χιλιάδες χρόνια, από Μινωικής εποχής. (Δεν είναι τυχαίο ότι οι μεγαλύτεροι Ελληνες μουσικοσυνθέτες είναι κρητικής καταγωγής).
*Ο Δημήτρης Κων. Σαρρής είναι πρώην ΓΓΑ, υφυπουργός, νομάρχης Ηρακλείου