Κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας στα μεγάλα αστικά κέντρα της Κρήτης (Ηράκλειο, Χανιά, Ρέθυμνο) αναπτύχθηκε ένας αστικός πολιτισμός ως αποτέλεσμα της βενετοκρητικής πολιτισμικής, κοινωνικής και οικονομικής ώσμωσης, ο οποίος οδήγησε στην αναγέννηση της λογοτεχνίας, της τέχνης και του πολιτισμού γενικότερα, τη λεγόμενη Κρητική Αναγέννηση. Αξιοσημείωτο είναι ότι ο βενετοκρητικός πολιτισμικός συγκρη-
τισμός κορυφώθηκε με τη μεταβολή της μεσαιωνικής, φεουδαρχικής ταξικής κοινωνίας σε αστική στα μέσα του 16ου αιώνα, οπότε η Κρήτη έγινε τμήμα του βενετικού κράτους παύοντας να είναι αποικία.
Όσον αφορά στη μουσική ψυχαγωγία, υπήρχαν δυο συνιστώσες: η ευρωπαϊκή και η κρητική. Η συνύπαρξη των δυο μουσικών ειδών στις πόλεις ήταν δεδομένη λόγω των δυο εθνοτήτων, ενώ στην ύπαιθρο που κατοικούσαν οι φτωχοί βιλάνοι, δηλαδή αμιγής κρητικός πληθυσμός, κυριαρχούσε η κρητική μουσική.
Τις περισσότερες πληροφορίες αντλούμε από τον αείμνηστο Νίκο Παναγιωτάκη (1935-1997), Καθηγητή Βυζαντινής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και Διευθυντή του Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών στη Βενετία. Σύμφωνα με τον Παναγιωτάκη, τα βασικά μουσικά όργανα της κρητικής μουσικής ήταν τα πνευστά, δηλαδή το θιαμπόλι και η ασκομαντούρα, και ένα κρουστό, το ταμπούρλο.
Εικάζεται, χωρίς όμως να έχει αποδειχθεί, η παρουσία του βιολιού και του λαγούτου λόγω της χρήσης του σε καντάδες και στην ευρωπαϊκή μουσική, όπως γνωρίζουμε από τις αναφορές στη μουσική στην κρητική λογοτεχνία.
Ο Τζάνε Μπουνιαλής αναφέρει: «[…]Βιολιά να παίζουν, τσίτερες, λαγούτα να λαλούσι, οληνυχτίς να χαίρονται και να μην κοιμηθούσι». Στον «Φαλλίδο» διαβάζουμε: «Μέρα νύχτα σοναδόρους στα καντούνια και τους φόρους, τζίτερες, βιολιά, λαγούτα, άρπες, μπάσα και φιαούτα, κλαδοτζούμπανα, τρουμπέτες[…]». Τέλος, στον «Ερωτόκριτο»: «[…]ήπαιρνε το λαγούτον του και σιγανοπερπατάει[…]». Ο Σαχλίκης αναφέρει και τη λύρα, η οποία όμως είναι αναγεννησιακή και όχι κρητική, καθώς είναι γνωστό ότι σύμφωνα με τον Φοίβο Ανωγειανάκη η κρητική λύρα προέρχεται από την ανατολή και έρχεται στην Κρήτη με την τουρκική κατάκτηση.
Όσον αφορά στον κρητικό χορό, δεν σώζονται πληροφορίες για τα είδη του χορού και τον τρόπο ερμηνείας. Σύμφωνα με τον Ν. Παναγιωτάκη, Έλληνες και Ιταλοί χόρευαν μαζί παραδοσιακούς κρητικούς χορούς και ευρωπαϊκούς στις δεξιώσεις. Σ’ αυτές συμμετείχαν και ιερωμένοι παρά τις τρεις αρχιεπισκοπικές απαγορεύσεις (1439, 1443, 1559)!
Βιβλιογραφία
- Μαλτέζου Χ., «Το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο» στο Alexiou M., Bakker W., Bancroft M., Λογοτεχνία και κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, επιμ. David Holton, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2002.
- Μπαμίχας Π., Δυτική μουσική στη βενετοκρατούμενη Ελλάδα. Α. Κρήτη (CANDIA), εκδ. Παπαγρηγορίου – Νάκας, Αθήνα 2015.
- Παναγιωτάκης Ν., Η παιδεία και η μουσική κατά την Ενετοκρατία, εκδ. Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, Ηράκλειο 1990.
- Παπαδόπουλος Τζ., Στον καιρό της σχόλης, επιμ. Alfrend Vincent, μτφρ Ναταλία Δεληγιαννάκη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2013.
*Ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης είναι ιατρός ορθοπεδικός, πολιτισμολόγος