Ο Δάντης είναι κορυφαίος κλασικός ποιητής μαζί με τον Όμηρο, τον Βιργίλιο και τον Σαίξπηρ. Φυσικά κλασικό δεν είναι μόνο ένα έργο που αντέχει στον χρόνο και εξακολουθεί να διαβάζεται, αλλά και γιατί άνοιξε καινούριους δρόμους και τροφοδότησε στη συνέχεια τους μεγάλους δημιουργούς όλων των τεχνών, ζωγράφους, ποιητές, φιλοσόφους.
Όλη η παιδεία του δυτικού κόσμου βασίζεται σε εκείνους και είναι κρίμα, γιατί σήμερα ακούγονται φωνές και υπάρχουν πολιτικοί που τους επιφυλάσσουν δεύτερο ρόλο στο εκπαιδευτικό σύστημα, προτάσσοντας την εξειδικευμένη γνώση κυρίως των θετικών επιστημών.
Αναμφισβήτητα και οι θετικές επιστήμες ανθρωπιστικές είναι, αλλά δε βοηθούν από μόνες τους στη διάπλαση της ανθρώπινης ψυχής και της αυτογνωσίας που σήμερα πολύ περισσότερο έχει ανάγκη η ανθρωπότητα για να χειριστεί ικανοποιητικά την τεράστια γνώση που διαθέτει και τη σχετική αλαζονεία που συνεπάγεται.
Ο Δάντης έζησε το 1265-1321 και η συγγραφή της Θείας Κωμωδίας έγινε το 1304-1307, αν δεχτούμε ότι, όπως λέει, την έγραψε στη μέση της ζωής του. Στη γλώσσα μας έχουμε πολλές μεταφράσεις ολόκληρου του έργου. Γνωστή είναι του Νίκου Καζαντζάκη με πολλές αδυναμίες, ίσως και επειδή η δημοτική γλώσσα δεν ήταν ακόμη διαμορφωμένη. Επίσης από τις εκδόσεις ΤΥΠΩΘΗΤΩ – ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΑΡΔΑΝΟΣ κυκλοφορεί η μετάφραση του Ανδρέα Ριζιώτη με το πρωτότυπο κείμενο.
Είναι μια πολύ καλή έμμετρη μετάφραση με σχόλια και πρόλογο, όπου δίδονται οι κύριες ερμηνείες του έργου. Αν κάθε μετάφραση είναι μια νέα δημιουργία το πρωτότυπο έργο παραμένει πάντα εκεί προκλητικό, αφού κάθε γλώσσα είναι μια πατρίδα και ένας νέος τρόπος θεώρησης του κόσμου.
Πρόσφατα από τις εκδόσεις ΕΥΡΑΣΙΑ κυκλοφόρησε η έμμετρη μετάφραση της ΚΟΛΑΣΗΣ του φιλολόγου και σκηνοθέτη Δημήτρη Μαυρίκιου σε ιαμβικό ενδεκασύλλαβο, προκειμένου να γίνει θεατρική μεταφορά του έργου.
Γι’ αυτό ίσως και ο αναγνώστης απολαμβάνει και χαίρεται τη μουσικότητα του ποιητικού κειμένου και τον καθαρό λόγο που δεν επιλέγει σκοτεινές συντακτικές εκφράσεις, που ίσως αποδίδουν πιστά το πρωτότυπο, αλλά εμποδίζουν να αναδειχθεί η ποιητική τέχνη. Υπάρχουν επαρκή σχόλια που βοηθούν να γνωρίσουμε πρόσωπα και καταστάσεις.
Και όσοι έχουν διαβάσει το έργο, αλλά και εκείνοι που θα θελήσουν να πάρουν μια γεύση από το μεγαλειώδες δημιούργημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας η περιήγηση στην ΚΟΛΑΣΗ, που δυστυχώς έχει την επικαιρότητά της, θα φανεί πολλαπλά χρήσιμη και ευχάριστη. Κάποια σημεία του έργου θα επιλέξω παρακάτω με καθαρά ενδεικτικούς σχολιασμούς. Η ΚΟΛΑΣΗ έχει 34 άσματα με διάφορα επίπεδα τιμωρημένων ανάλογα με τις αμαρτίες τους.
Τον Δάντη οδηγεί ο Βιργίλιος, ο μέγας δάσκαλος, και στον παράδεισο αναλαμβάνει να τον οδηγήσει η ιδανική αγαπημένη, η Βεατρίκη.
Στο 3ο Άσμα έχουμε τους στίχους που ενέπνευσαν τον Κωνσταντίνο Καβάφη για να γράψει το ποίημά του Che fece… il gran rifiuto. O Καβάφης παραλείπει τη λέξη perviltade (από δειλία) και το ποίημά του συχνά παρερμηνεύεται. Ο Δάντης εννοεί τον πάπα Κελεστίνο τον 5ο που παραιτήθηκε και φυλακίστηκε από τον διάδοχό του, τον Βονιφάτιο τον 8ο, που ήταν σκληρός διώχτης του Δάντη. Φυσικά ο Δάντης τον κατηγορεί γι’ αυτό το όχι και την παραίτησή του.
Στο 5ο Άσμα υπάρχει η σκηνή των δύο εραστών που παραμένουν ενωμένοι και αγαπημένοι ακόμη και νεκροί. Πρόκειται για τη Φραντσέσκα ντα Ρίμινι και τον Πάολο Μαλατέστα, που ήταν αδελφός του άντρας της, με τον οποίο την πάντρεψαν εκβιαστικά.
Σε ερώτηση του Δάντη προς την Φραντσέσκα, γιατί τιμωρήθηκαν, απαντά:
«Η μεγαλύτερη οδύνη
είναι να ανακαλείς την ευτυχία
μες στα δεινά˙ το ξέρει ο δάσκαλός σου…
Διαβάζαμε αμέριμνα μια μέρα
πώς άναψε τον Λανσελότο ο πόθος˙
Ήμασταν απονήρευτοι και μόνοι.
Στο διάβασμα ανταμώναν οι ματιές μας
τόσο που χλώμιαζαν τα πρόσωπά μας˙
Λυγίσαμε σε μια στιγμή μονάχα,
όταν ο εραστής φιλάει το γέλιο
που άνθισε στα χείλη της καλής του.
Έτσι κι αυτός αχώριστος για πάντα,
φιλί στο στόμα μου ’δωσε ριγώντας.
Γεφύρι του έρωτά μας το βιβλίο.
Τη μέρα εκείνη δε διαβάσαμε άλλο»
Στο 14ο Άσμα αναφέρεται η Κρήτη και ο μύθος για τη γέννηση του Δία και την ανατροφή του στην Ίδα. Μόνο που τώρα η φημισμένη Κρήτη είναι «μια χώρα ρημαδιό».
Στο 26ο Άσμα συναντούμε τον Οδυσσέα που δεν ικανοποιείται με την επιστροφή του στην Ιθάκη, αλλά παίρνει μερικούς γέρους συντρόφους και ταξιδεύει πέρα από τις Ηράκλειες Στήλες, όπου τελικά χάνεται και τιμωρείται γα την ύβρη του.
Η μυθική αυτή διήγηση γίνεται πηγή έμπνευσης και για τον Νίκο Καζαντζάκη, ώστε να συνθέσει την Οδύσειά του που φιλοδοξούσε να είναι το έπος του 20ου αιώνα.
Έδωσα μόνο μερικά σημεία, ώστε να ερεθίσω τη φιλαναγνωσία σας. Ο χρόνος που διαθέτετε και η επιθυμία σας να περάσετε όμορφες στιγμές θα κάνουν τα υπόλοιπα.
Είναι πάντως ευχάριστο ότι ένα έργο που αναμφισβήτητα έπρεπε να έχει αναλάβει η πολιτεία επωμίζονται τολμηροί και ευαίσθητοι εκδότες και πνευματικοί άνθρωποι με λαμπρές σπουδές και ικανότητες για να μας δώσουν ως δώρο έργα που πάντα θα μας βοηθούν να συνειδητοποιήσουμε την αξία των μεγάλων δημιουργών.
Εύχομαι η προσπάθεια να συνεχιστεί και να ακολουθήσει η έκδοση ολόκληρης της Θείας Κωμωδίας.
* Ο Ζαχαρίας Καραταράκης είναι φιλόλογος