Όλοι μας έχουμε απόψεις, αξίες, δοξασίες και οχυρωνόμαστε συχνά στις πεποιθήσεις μας για να αποφύγουμε τις ευθύνες μας. Η ευθύνη είναι το τίμημα που πληρώνουμε για την ελευθερία των επιλογών μας. Οι γνώσεις και οι πεποιθήσεις μας συνεχώς αναθεωρούνται και ανασυντάσσονται.
Αν μείνουμε δογματικά προσκολλημένοι σ’ αυτές, η κοινωνία απολιθώνεται. Ακόμα και η επιστήμη προχωρεί συνεχώς εμβαθύνοντας και αναθεωρώντας. Οι επιστήμονες πρέπει όχι μόνο να υπηρετούν την επιστημονική αλήθεια, αλλά να αναλαμβάνουν και την ευρύτερη κοινωνική τους ευθύνη. Το ίδιο και όλοι οι μεγάλοι δημιουργοί και στοχαστές.
Ο Αλμπέρ Καμύ (1913-1960) και ως λογοτέχνης και ως στοχαστής παραμένει κλασικός και δίκαια τιμήθηκε με το βραβείο Νομπέλ. Θα περιοριστώ στην αίσθηση του τραγικού και του παραλόγου που δεν τον οδηγούν σε αποστασιοποίηση και άρνηση της ζωής, αλλά σε μια αισιόδοξη κατάφασή της. Λάθος θεωρείται υπαρξιστής.
Θα παραθέσω απλώς κάποιες σκέψεις από την ομιλία του στη Στοκχόλμη κατά την απονομή του βραβείου τον Δεκέμβριο του 1957.
«….Βεβαίως κάθε γενιά νομίζει ότι είναι προορισμένη να ξαναφτιάξει τον κόσμο. Η δική μου γενιά, όμως, ξέρει ότι δεν θα τον ξαναφτιάξει.
Αλλά η αποστολή της είναι ίσως πιο σπουδαία. Πρέπει να εμποδίσει τον κόσμο να χαλάσει.
Κληρονόμος μιας διεφθαρμένης Ιστορίας όπου αναμειγνύονται ξεπεσμένες επαναστάσεις, τεχνικές που απέβησαν τρελές, νεκροί Θεοί και έκπτωτες ιδεολογίες, όπου καθεστώτα μετρίων δύνανται σήμερα να καταστρέψουν τα πάντα, αλλά αδυνατούν πλέον να πείσουν, όπου η νόηση έχει καταντήσει να υπηρετεί το μίσος και την καταπίεση- αυτή η γενιά χρειάστηκε να αποκαταστήσει μέσα της και γύρω της κάτι από την αξιοπρέπεια της ζωής και του θανάτου, ορμώμενη από τα όχι της και μόνο.
Ενώπιον ενός κόσμου που απειλείται με διάσπαση, όπου οι μεγάλοι Ιεροεξεταστές μας κινδυνεύουν να εδραιώσουν για πάντα τα βασίλεια του θανάτου, αυτή η γενιά ξέρει ότι οφείλει να αποκαταστήσει- σ΄ ένα είδος τρελής κούρσας κόντρα στο χρόνο- μια ειρήνη ανάμεσα στα έθνη να μην είναι απότοκο δουλείας, να συμφιλιώσει εκ νέου τη μόρφωση με την εργασία…..».
« …. Ο συγγραφέας είναι διχασμένος ανάμεσα στην ομορφιά και τον πόνο, προορισμένος, εν τέλει, να ανασύρει από τον διχασμένο εαυτό του τα έργα που επίμονα προσπαθεί να στήσει κόντρα στην καταστροφική πορεία της Ιστορίας. Μετά από αυτά, ποιος θα μπορούσε να περιμένει από εκείνον έτοιμες λύσεις και ωραία ηθικά διδάγματα; Η αλήθεια είναι ασύλληπτη, φευγαλέα και αποτελεί ζητούμενο πάντα. Η ελευθερία είναι επικίνδυνη, απαιτητική να βιωθεί όσο και εξυψωτική. Οφείλουμε να πορευτούμε προς αυτούς τους δύο στόχους, με κόπο αλλά με αποφασιστικότητα….».
Σήμερα που ο ορίζοντάς μας σκοτεινιάζει ο λόγος του Καμύ διαχρονικός και καίριος δείχνει καθαρά την ευθύνη όχι μόνο των δημιουργών και των επιστημόνων, αλλά όλων μας. Καλό θα ήταν να μην μένουμε τυφλά προσηλωμένοι σε πεποιθήσεις που συσκοτίζουν τη σκέψη, αλλά να συναισθανθούμε την προσωπική μας ευθύνη και να δράσουμε αναλόγως.
* Ο Ζαχαρίας Καραταράκης είναι φιλόλογος.