Του Ευτύχιου Καλογεράκη*
Η γέφυρα βρίσκεται στον ποταμό Πλατύ ή Γέρο, τον ποταμό με τις μεγαλύτερες ποσότητες νερού στην Κρήτη. Είναι ανάμεσα από τα χωριά Χωρδάκι και Άγιος Ιωάννης, στο νότιο τμήμα της κοιλάδας του Αμαρίου στο νομό Ρεθύμνης. Είναι τετράτοξη πέτρινη γέφυρα από ασβεστοκονίαμα. Από τον Αρ. Χατζηδάκη, Τα Λίθινα γεφύρια του νομού Ρεθύμνου, εκδ. Τ.Ε.Ε. Δυτικής Κρήτης και από τον Γιώργο Μπελληγιάννη, Πέτρινα γεφύρια της Ελλάδος, εκδ. Μίλητος, χρονολογείται την εποχή της Αιγυπτιοκρατίας στην Κρήτη (1830-1840). Τα ανοίγματα των τόξων της είναι 4,50μ.-5,30μ.,-8,05μ.-1,30μ.Το ύψος του μεγάλου τόξου είναι 3,70μ. Το μήκος καταστρώματος γέφυρας είναι 25,00μ. και το πλάτος καταστρώματος μέχρι 2,95μ. Επί δεκαετίες περνούσαν από πάνω της όλοι οι τύποι αυτοκινήτων, τα οποία σε ορισμένα σημεία ίσα που χωρούσαν. Από τύχη δεν έγινε ατύχημα, εκτός από μία μπουλντόζα, που έπεσε στην προσπάθεια να περάσει, ευτυχώς χωρίς θύματα.
Η περίτεχνη ιστορική αυτή γέφυρα, χρήζει άμεσης στήριξης, γιατί υπάρχει κίνδυνος κατάρρευσής της, λόγω του ότι συχνά καλύπτεται από το νερό του ποταμού και έχουν προκληθεί διαβρώσεις, που πιθανόν να είναι μοιραίες. Θα είναι οδυνηρή μια απώλεια της, όπως έγινε στη Ήπειρο σε αντίστοιχου κάλλους γέφυρες. Είναι πολιτιστικό μνημείο ανεκτίμητης ιστορικής αξίας και εκπροσωπεί μια ιδιαίτερη εποχή και τέχνη στο Δήμο Αμαρίου και την Κρήτη. Πρέπει και επίσημα να γίνει ιστορικό διατηρητέο μνημείο λόγω κυρίως της τεχνικής στη θολοδομία και γιατί είναι η μοναδική στην Κρήτη τετράτοξη γέφυρα. Απαιτείται χρηματοδότηση από το Υπουργείο πολιτισμού για την άμεση συντήρηση και ανάδειξή της. Ήδη τρέχουν προγράμματα για συντήρηση μνημείων. Χρειάζεται βελτιώσεις και ανάδειξη της ομορφιάς της. Προσεκτική χειρωνακτική αφαίρεση των επιχωματώσεων από τα άκρα της και η ανάδειξη των καλτεριμιών της, επανατοποθέτηση μικρών τμημάτων της που έχουν φύγει, κόψιμο 2 χονδρών δένδρων, τα οποία είναι στα τοιχία της με κίνδυνο να τα σπάσουν και η νέκρωση του ριζικού τους συστήματος με φάρμακα. Οι έντονες και μεγάλης διάρκειας βροχοπτώσεις, λόγω της κλιματικής αλλαγής δημιουργούν κινδύνους για το πολιτιστικό αυτό στολίδι της περιοχής. Ελάχιστες γέφυρες πανελλαδικά καλύπτονται πλήρως από ορμητικά νερά τέτοιας έντασης και αντέχουν τόσα χρόνια όπως αυτή. Το ιστορικό αυτό μνημείο εκπέμπει σήμα κινδύνου. Αιώνες αντιστέκεται στη πίεση του ποταμού, έχει πληγές, φωνάζει βοήθεια, για να εξακολουθήσει να είναι μαζί μας. Ενημερώσαμε την αρχαιολογική υπηρεσία Ρεθύμνου και την υπηρεσία νεοτέρων μνημείων Κρήτης στο Ηράκλειο, στην οποία υπάγεται. Η Τμηματάρχης Αρχιτέκτονας κ. Ηλιάκη, έδειξε ενδιαφέρον για την διάσωση και ανάδειξή της και ευελπιστούμε να γίνουν οι ανάλογες ενέργειες.
Ιστορικά γεγονότα στη γέφυρα Μανουρά:
1.Πέρασμα ιστορικών προσώπων
Την περίοδο της γερμανοκατοχής από τη γέφυρα αυτή πέρασε ο απαχθείς Στρατηγός Κράιπε με τους απαγωγείς του στην πορεία τους προς τα χωριά του Κέντρους.
- Η Μάχη στη γέφυρα του Μανουρά.
Ο Οπλαρχηγός Μπαντουβάς (Μπέε) στα απομνημονεύματά του αναφέρει μάχη κατά τον εμφύλιο, στη γέφυρα του Μανουρά καταδιώκοντας ομάδες του Ε.Α.Μ, υπό τον Ποδιά. Σημειώνει: «Έστειλα τον αδελφό μου το Νικολή με εκατό άνδρες να πιάσει τη γέφυρα του Μανουρά….ακούμε συμπλοκή στη γέφυρα του Μανουρά… Προχωρούσαμε προς τα εκεί. Έρχεται αγγελιοφόρος από τον αδελφό μου το Νικολή και τον Αστρινό τον Ιατράκη και μου λένε ότι επαρουσιαστήκανε εκεί ορισμένοι με τα όπλα, εδώκανε μάχη κι εξαφανιστήκανε μέσα στο ποτάμι. Τί να κάνουνε; Διατάσσω να παραμείνουνε στη θέση τος». Βλ. Αντώνη Κ. Σανουδάκη, Καπετάν Μπαντουβά Απομνημονεύματα, εκδ. ΚΝΩΣΟΣ, Αθήνα 1979,σ.436-438.
3.Τόπος ενέδρας και ελέγχου στον εμφύλιο.
Ο Στελιανός Καλογεράκης(Κατσαντωνιά) στα απομνημονεύματά του αναφέρει, ότι την περίοδο του εμφυλίου η γέφυρα στου Μανουρά, λόγω του κομβικού σημείου της, ήταν σημείο νυχτερινής ενέδρας των αποσπασμάτων της Χωροφυλακής. Επιστρατευόταν και συμμετείχε και ο ίδιος, ως επικεφαλής της ομάδας του κρατικού παραστρατιωτικού σώματος, Τάγματα Εθνοφυλακής Αμύνης (Τ.Ε.Α.) του Άι-Γιάννη, το οποίο είχε συγκροτηθεί με απόφαση του Γ.Ε.Σ. το 1948 πανελλαδικά, για να συνδράμει το Στρατό και τη Χωροφυλακή και υπήρχαν μέχρι τι 1982.
Προτάσεις
- Η γέφυρα, μαζί με τον υπάρχοντα δίπλα της νερόμυλο, θα μπορούσαν να ανακαινισθούν και να αναδειχθούν τουριστικά, με επιχορηγήσεις που τρέχουν ήδη. Με καταχώρισή τους στους τουριστικούς χάρτες και τη δημιουργία μιας παραποτάμιας, πεζοπόρας, σηματοδοτημένης διαδρομής-μονοπατιού, από το Πετροχώρι, Φαράγγι, γέφυρα Μανουρά και νερόμυλος, κάτω φαράγγι, δεύτερη γέφυρα Πλατύ ποταμού, Αγία Γαλήνη, μεγάλο τμήμα της οποίας είναι ήδη έτοιμο. Θα περνά μέσα από δύο απείρου φυσικού κάλλους και άγριου τοπίου φαράγγια, καταφύγια ιδιαίτερης πανίδας, από πολιτιστικά μνημεία, κάτω από τη σκιά του μινωικού αρχαιολογικού χώρου «Καρτσάλη» και ανάμεσα των βυζαντινών μνημείων, Παναγίας Φανερωμένης και Αγίας Σοφίας. Τα δύο φαράγγια, με στοιχειώδη υποδομή θα μπορούσαν να ελκύσουν αθλητές της κάθετης αναρρίχησης, όπως γίνεται σε αντίστοιχους χώρους στο Λεωνίδιο Αρκαδίας.
- Είναι λυπηρό να βλέπουμε στις καταιγίδες να καλύπτεται η γέφυρα αυτή με το τρεχούμενο νερό του ποταμού μέγιστου ύψους στη γέφυρα 6 μέτρα και μέγιστου πλάτους 40 μέτρα, σχηματίζοντας εντυπωσιακή, κινούμενη με σφοδρότητα θάλασσα, που σαρώνει τα πάντα και όλα αυτά τα χιλιάδες κυβικά νερού να καταλήγουν στη θάλασσα. Η Κρήτη λόγω της κλιματικής αλλαγής κινδυνεύει από ερημοποίηση. Ο εύφορος και με πάμπολλες δυνατότητες κάμπος της Μεσαράς, στον οποίο δραστηριοποιούνται και αρκετοί Αμαριώτες, μπορεί να ποτίζεται με φυσική ροή απ’ αυτό το ποτάμι. Διψά, έχει πέσει ο υδροφόρος ορίζοντάς του από τις πολυάριθμες γεωτρήσεις και γίνεται το νερό του υφάλμυρο. Μετράνε πόντο – πόντο την άνοδο της στάθμης νερού στο φράγμα Φανερωμένης και εδώ υπάρχουν ανεκμετάλλευτα τα ελέη του Θεού, φλέβα χρυσού, που μπορεί να κάνει λίμνη τη Μεσαρά, με τα ανάλογα αντισταθμιστικά οφέλη για την επαρχία Αμαρίου. Συζητάμε για το φράγμα του Πλατύ ποταμού επί 60 χρόνια. Ελπίζουμε επιτέλους να γίνει αρχή, όσο το δυνατόν συντομότερα. Στην Κρήτη το νερό είναι λευκός χρυσός. Δεν επιτρέπεται σήμερα να πηγαίνει στη θάλασσα. Το Ισραήλ δεν αφήνει να πηγαίνει νερό στη θάλασσα και κάνει την έρημο γόνιμη. Εμείς αποχαυνωμένοι αφήνουμε τα εύφορα μέρη, της πιο παραγωγικής περιφέρειας της Ελλάδος να ερημοποιούνται. Πρέπει να υπάρχει διαρκής και αφόρητη πίεση από τους Κρήτες Υπουργούς, Περιφερειάρχες, Βουλευτές, Δημάρχους, εντός και εκτός Κρήτης και από κάθε παράγοντα Ρεθύμνης και Ηρακλείου, για επιτάχυνση του ζωτικής σημασίας έργου.