Ο πανελλαδικός εορτασμός της Εθνικής Αντίστασης (25 Νοεμβρίου), ως γνωστόν, καθιερώθηκε το 1982, από την Κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου (ν. 1582/82).
Αντί άλλου επετειακού κειμένου, κρίναμε απαραίτητο να αναφερθούμε στα γεγονότα του 1942 και ειδικά στο σαμποτάζ του αεροδρομίου Καστελλίου, παρουσιάζοντας την Έκθεση-ντοκουμέντο του επικεφαλής, Βρετανού λοχαγού Dunkan.
Είναι σε μετάφραση, εκ του πρωτοτύπου, του Ελληνοαμερικανού Γιάννη Κογχυλάκη, προερχόμενη από το Πολεμικό Μουσείο του Λονδίνου. Προσφορά στον γράφοντα από τον Κογχυλάκη, το 1988, στη Σούγια Χανίων, κατά την καταγραφή των Απομνημονευμάτων του καπετάν Βασίλη Πατεράκη, αρχηγού της Αντίστασης Σελίνου.
Όπως έχει αναφερθεί, εκ μέρους μας, “το καλοκαίρι του 1942 ο αγώνας στο Ανατολικό Μέτωπο είναι κρίσιμος και “η Αλεπού της Ερήμου”, ο Ρόμελ, προελαύνει στο αφρικανικό έδαφος” (Σανουδάκης, Ιππότες του ονείρου, αφήγηση Κωστή Πετράκη, Κνωσός, Αθήνα 1989, σ. 7).
Ο ρόλος των τριών αεροδρομίων Καστελλίου, Ηρακλείου και Τυμπακίου ήταν καθοριστικός για την τροφοδοσία του Ρόμελ. Έτσι, το Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής διέταξε τη διεξαγωγή σαμποτάζ από την Force 133 στα τρία αεροδρόμια.
Είναι ευχής έργον ότι έχει καταστεί δυνατή εκ μέρους μας η καταγραφή των τριών κορυφαίων Ελλήνων σαμποτέρ, του Κωστή Πετράκη για το σαμποτάζ Ηρακλείου, του Κίμωνα Ζωγραφάκη (The Black Man, το Αγγλικό Προσωπείο, Ταξιδευτής, Αθήνα 2005), για το αντίστοιχο του Καστελλίου, καθώς και του Γιώργη Δουνδουλάκη, επίσης για το σαμποτάζ Καστελλίου (Σκιές στη νύχτα, Δήμος Αρχανών, Ένωση Φιλολόγων Ν. Ηρακλείου, Ηράκλειο 1999).
Με την “Έκθεση Dunkan” έχουμε πλέον ολοκληρωμένη εικόνα των γεγονότων του 1942. Η Έκθεση παρατίθεται στο σύνολό της, με το γλωσσικό ιδίωμα του μεταφραστή Γιάννη Κογχυλάκη:
“Έκθεσις Επιχειρήσεως εναντίον του αεροδρομίου Καστελλίου Πεδιάδος Κρήτης του λοχαγού G.I.A. Dunkan, την νύχτα Ιουνίου 9/10-1942.
Η πορεία διά να φθάσομε το αεροδρόμιον άρχισε από την γυροθαλασσιά, που είχαμε κρυφθεί σε μια σπηλιά το βράδυ 6-7 Ιουνίου 1942. Η ομάδα της αποστολής με συνοδό τον Γεώργιον Δουνδουλάκην που ομιλούσε αγγλικά, αρχηγόν της αγγλικής κατασκοπείας εις την περιφέρειαν Ηρακλείου και μέλος της μονάδος 133.
Αποτελείτο από τον λοχαγόν G.I.A. Dunkan THE BLACK WATCH, C.S.M.G. BARNES GRENADIER GUARDS, CORPORALE. BARR, H.L.I. και τον Κίμωνα Ζωγραφάκη από το Καστέλλι, μέλος της μονάδας 133. Εκτός από τις προσωπικές αποσκευές μας, και οπλισμόν εκρατούσαμε μαζί μας, δύο Τόμψον ταχυβόλα, 6 χειροβομβίδες, 40 κιλά LEWIS βόμβες (από πλαστικά και εκρηκτικά υλικά), εξήντα εκρηκτικές συσκευές, επίσης και ορισμένη ποσότητα στρατιωτικών τροφών.
Αρχίσαμε την πορείαν 19.00 ώρα 6 Ιουνίου, εφθάσαμε εις το καταφύγιόν μας 04.34 ώρα 7 Ιουνίου. Εκαθίσαμε εκεί όλην την ημέρα. Ένας σύνδεσμος του Άγγλου λοχαγού Τομ DUNBABIN αρχηγού της Αγγλικής Υπηρεσίας εις την Κρήτην μας εφοδίασε με φαγητόν. Αρχίσαμε την πορεία ξανά τις 20.00 ώρα 7 Ιουνίου μέχρι τις 04.15 ώρα 8 Ιουνίου. Εκαθήσαμε ξανά όλη την ημέραν σε μια ρευματιά με τρεχάμενο δροσερό νερό. Οι συνοδοί μας ετοίμασαν αρκετόν φαγητόν διά όλη την ημέρα.
Αρχίσαμε την πορείαν ξανά τις 20.00 ώρα 8 Ιουνίου μέχρι 4.30 ώρα 9 Ιουνίου όπου η ομάδα της αποστολής είχε φθάσει το σημείον που θα εχρησιμοποιούσαμε ως αρχηγόν της επιχειρήσεως επάνω σε ένα ύψωμα ένα μίλι μακρυά από το αεροδρόμιον Καστελλίου Πεδιάδος. Κατά το διάστημα της πορείας μας το έδαφος και τα μονοπάτια διά να αποφύγουμε γερμανικές περιπολίες ήτανε πάρα πολύ βραχώδες και ανώμαλο.
Τα εφόδια που εκρατούσαμε μάς παρουσίαζαν δυσκολία από το βάρος τους, αν και μας εβοήθησαν και οι δύο Έλληνες συνοδοί. Όλη την ημέρα 9 Ιουνίου ανιχνεύαμε το αεροδρόμιον με κιάλια και ετελειοποίησα το σχέδιον επιθέσεως του αεροδρομίου, το οποίο επαρουσίασα εις τους άνδρες της ομάδος επιχειρήσεως και συνοδούς. 9 Ιουνίου 1942 19.00 η ώρα ετοιμασθήκαμε διά την επιχείρησιν και την είσοδον εις το αεροδρόμιον, ο κάθε άνδρας της αποστολής και ο ένας συνοδός θα μετέφερε 10 κιλά από εκρηκτικές συσκευές ο καθένας.
20.30 η ώρα εφύγαμε από την βάσην επιχειρήσεως μαζί με τους δύο συνοδούς και εφθάσαμε σε ένα σημείον περίπου ένα χιλιόμετρο μακρυά από την περιοχήν των εγκαταστάσεων του αεροδρομίου.
Από τις 22.00 μέχρι τις 23.00 η ώρα παρακολουθούσαμε και προσπαθούσαμε να καταλάβομε τας κινήσεις των γερμανικών περιπόλων γύρω από το αεροδρόμιον.
Τις 23.00 η ώρα αφήσαμε τους συνοδούς με την πράσινη λαμπάδα εις το σημείον που ευρισκόμεθα, εμείς επροχωρήσαμε προς την νοτιοανατολική μεριά του αεροδρομίου.
Άρχισε ραγδαία βροχή προς την περιοχήν του Ηρακλείου, πέρασαν 20 συσκευές φωτίσεως, εξαπόλυσαν οι Γερμανοί εις το αεροδρόμιον (FLARES) μαζεμένες που εγύρισαν την νύκτα μέρα.
23.15 η ώρα εκατορθώσαμε να περάσομε από την περιοχήν της πρώτης γερμανικής περιπολίας χωρίς να μας αντιληφθούν. 23.20 βρετανικό αεροπλάνο έριξε μία συσκευή φωτίσεως (FLARE) και μόνο μια βόμβα εις το αεροδρόμιον Καστελλίου, όπως είχε συμφωνηθεί από πρωτύτερα.
23.30 η ώρα έφθασε εις το κέντρο μιας στρογγυλής περιοχής του αεροδρομίου όπου υπήρχε μεγάλη κίνησις. Εκατορθώσαμε να περάσομε τρεις δρόμους ο ένας δίπλα από τον άλλον με σκοπούς σε όλα τα σημεία.
Οι Γερμανοί σκοποί ήτανε ανόητοι και κοιμισμένοι, δυο επεράσανε λιγότερο από ένα μέτρο εις το σημείο που ευρισκόμεθα από πίσω από τον κορμόν μιας αδύνατης ελιάς χωρίς να μας αντιληφθούν… Οι Γερμανοί σκοποί εκρατούσανε ταχυβόλα. Πάρα πολλές μηχανές γερμανικών αεροπλάνων εδουλεύανε και αεροπλάνα εκινούντο όλη την ώρα σε διαφορετικούς διαδρόμους. Αναβρασμός επικρατούσε διά την επίθεσην του αεροδρομίου εις το Ηράκλειον και μεγάλη σύγχυσις.
23.35 η ώρα ετοποθετήσαμε την πρώτη βόμβα…
24.40 η ώρα ετοποθετήσαμε την τελευταία βόμβα…
24.50 η ώρα ήμεθα σε θέση να προσδιορίσομε την πράσινη λαμπάδα όπου επροχωρήσαμε προς αυτό το σημείον, συναντήσαμε τους συνοδούς και ετραβηχθήκαμε διά να κρυφθούμε εις την σπηλιά επάνω εις το ύψωμα.
01.30 η ώρα δέκα επτά εκρήξεις και φωτιές…
Μεγάλες φωτιές εις 2.40 η ώρα.
3.00 η ώρα δέκα οκτώ εκρήξεις και φωτιές.
Εμείς δε γνωρίζαμε τι γινότανε με τις φωτιές μέχρι που εξημέρωσε όπου η φωτιά ήτανε εις την δόξαν της και ένα πυκνό σύννεφο καπνού ευρισκότανε από πάνω από το αεροδρόμιον.
Ετότε εκαταλάβαμε ότι η περιοχή που είχαν αποθήκες με λάδι και πετρέλαια είχε πιάσει φωτιά.
04.30 η ώρα εστείλαμε ένα συνοδόν εις το Καστέλλι διά να συναντήση έναν σύνδεσμον τον λοχαγόν Ντουμπάβιν που εργαζότανε μέσα εις το αεροδρόμιον.
Εχθρική αντίδρασις.
Όταν η πρώτη έκρηξις έλαβε χώρα, περιπολίες με λαμπάδες εκτένισαν τα λιόφυτα. Επίσης, άρχισαν να πυροβολούν με ταχυβόλα από τον φόβο τους.
Μετά που άρχισε η πρώτη φωτιά τα αντιαεροπορικά κανόνια άρχισαν να πυροβολούν συνέχεια διά μισή ώρα.
Ο εχθρός άρχισε να καθαρίζη το αεροδρόμιο από τα ερείπια μόλις εξημέρωσε.
Εχθρικές περιπολίες έφθασαν εις τα γύρω χωριά για να ερευνήσουν.
Εκαθόμεθα κάτω όλην την ημέραν 10 Ιουνίου.
Ο σύνδεσμος εγύρισε πίσω από το Καστέλλι τις 20.00 η ώρα με πληροφορίες.
Αρχίσαμε την πορείαν προς την θάλασσα τις 22.00 η ώρα 10 Ιουνίου. Εφθάσαμε εις την παραθαλάσσιαν περιοχήν (Τρυπητή) εις τας 05.30 η ώρα τις 13 Ιουνίου 1942.
Ελάβαμε πληροφορίες διά τις καταστροφές εις το αεροδρόμιο Καστελλίου.
Επτά αεροπλάνα κατεστράφησαν τελείως (καήκανε).
210 βαρέλια πετρελαίου εκαήκανε.
Έξι φορτηγά αυτοκίνητα εκαήκανε.
Μια μεγάλη αποθήκη από ορυκτέλαιον κατεστράφη.
Τρεις αποθήκες από βόμβες αεροπλάνων κατεστράφησαν. Επίσης επληροφορηθήκαμε ότι εβδομήντα
Γερμανοί εσκοτώθηκαν ή ετραυματίσθηκαν.
Τούτες οι πληροφορίες μετεδόθηκαν εις τον λοχαγόν DUNKAN μετά από δυο ημέρες από ένα σύνδεσμον του λοχαγού Τομ Ντουμπάμπην που δούλευε μέσα εις το αεροδρόμιον.
Επίσης, ότι οι Γερμανοί ετουφεκίσανε όλους τους σκοπούς που είχανε υπηρεσία εις την περιοχήν της επιχειρήσεως. Επίσης, 17 Έλληνες νυχτερινούς σκοπούς.
GEORGE I.A. DUNKAN
λοχαγός THE BLACK WATCH”
Μελετώντας την “Έκθεση” Dunkan διαπιστώνεται η ακρίβεια, έστω και περιληπτικά, των γεγονότων, δοσμένων ασφαλώς από σημειώσεις που κρατούσε κατά τη διάρκεια της επιχείρησης. Το ίδιο ισχύει και για την ακρίβεια των στιγμών και των ωρών. Μια μέθοδος που αποκαλύπτει τη σαφήνεια της αγγλικής δεοντολογίας. Επίσης, το ίδιο ισχύει και για την καταγραφή των γερμανικών απωλειών.
Τέλος, να σημειωθεί η απουσία ονομάτων των Κρητικών συνδέσμων και συνεργατών, εκτός από το όνομα του Γεωργίου Δουνδουλάκη και του συναρχηγού της επιχείρησης Κίμωνα Ζωγραφάκη. Πιθανόν, για λόγους συνωμοτικής αρχής.
Εν συμπεράσματι, η “Έκθεση Dunkan”, σε συνάρτηση με τα Απομνημονεύματα Κίμωνα Ζωγραφάκη και Γιώργη Δουνδουλάκη, προσφέρουν πολύτιμα και ολοκληρωμένα στοιχεία (από συμμαχικής πλευράς) για το πρώτο συμμαχικό σαμποτάζ της 9/10 Ιουνίου 1942 στο αεροδρόμιο Καστελλίου.
* Ο Αντώνης Σανουδάκης-Σανούδος είναι επίτ. καθηγητής Ιστορίας Π.Α.Ε.Α.Κ., συγγραφέας