Στη πλατιά έννοια του όρου φαντασία, στο λογοτεχνικό τομέα, εννοούμε το σύνολο εκείνο των έργων των οποίων τα πρόσωπα και το περιεχόμενο δεν ευρίσκονται στη σφαίρα της πραγματικότητας, αλλά σ’ εκείνη του υπερφυσικού ή και μεταφυσικού.
Όταν ο συγγραφέας ενός φανταστικού έργου στηρίζεται σε πραγματικές ή και υποθετικές αρχές των φυσικών επιστημών, τότε το έργο του κατατάσσεται στο είδος εκείνο της λογοτεχνίας που λέγεται επιστημονική φαντασία.
Για τη συγγραφή ενός έργου επιστημονικής φαντασίας, οι αρχές των φυσικών επιστημών πρέπει να χρησιμοποιούνται από τον συγγραφέα κατά τρόπο απλό και εκλαϊκευμένο με στόχο την έξαψη της φαντασίας του αναγνώστη. Επομένως ένα έργο επιστημονικής φαντασίας δημιουργεί υπερφυσικές, μεταφυσικές, πιθανές και αληθοφανείς καταστάσεις.
Οι κριτικοί ασχολούνται πολύ λίγο με αυτό το είδος της λογοτεχνίας λέγοντας ότι δεν περιέχεται στη σφαίρα της καθ’ αυτής λογοτεχνίας. Το φαινόμενο αυτό έχει την εξήγησή του.
Ο επιλαμβανόμενος της κριτικής έργου επιστημονικής φαντασίας πρέπει να έχει, εκτός των άλλων, άφθονες και πραγματικές γνώσεις, αναλόγως του περιεχομένου του κειμένου και να γνωρίζει καλά το πνευματικό περιβάλλον μέσα στο οποίο γεννήθηκε το έργο.
Το πλήθος των αναγνωστών έργων επιστημονικής φαντασίας αυξάνεται τόσο ραγδαία, όσο σε κανένα άλλο είδος λογοτεχνίας και αποτελείται από όλες τις κατηγορίες ανθρώπων και όλες τις ηλικίες.
Παρά την ιδιαιτερότητά της η επιστημονική φαντασία είναι μια ενδιαφέρουσα λογοτεχνία και έχει αυστηρά καθορισμένους λογοτεχνικούς κανόνες. Εξετάζει τα προβλήματα του ανθρώπου, τα όνειρά του, τις ελπίδες του, διαχρονικά, τοποθετώντας τον μέσα στο χωροχρόνο.
Ακόμη η επιστημονική φαντασία δεν είναι μόνο μια καλή διασκέδαση μα επιτελεί και ένα σοβαρό σκοπό που είναι εκείνος να επεκτείνει την ανθρώπινη φαντασία. Δεν είμαστε ακόμη ικανοί να φτάσομε εκεί όπου κανένας δεν έφτασε ποτέ αλλά τουλάχιστον μπορούμε να το κάνουμε νοητικά.
Μπορούμε να διερευνήσομε πως το ανθρώπινο πνεύμα θα μπορούσε να απαντήσει σε μελλοντικές προόδους της επιστήμης και μπορούμε να δημιουργήσομε δοξασίες σε ότι αφορά στο πως θα ήταν οι πρόοδοι αυτές.
Η επιστημονική φαντασία του σήμερα είναι συχνά η επιστήμη του αύριο, το να περιορίσομε το ενδιαφέρον μας σε Γήινα θέματα ισοδυναμεί με το να τοποθετήσομε σύνορα στο ανθρώπινο πνεύμα.
Με αυτά τα λόγια εκφράζεται ο Stephen Hawking, ένας από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς επί των ημερών μας και που είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσομε εδώ στο Ηράκλειο μια διάλεξή του σε μια αίθουσα του πανεπιστημίου Κρήτης.
Ο άνθρωπος αυτός, αναγκασμένος να ζει μόνιμα σε αναπηρικό καρότσι και να επικοινωνεί μέσω ενός φωνητικού ηλεκτρονικού συνθέτη φωνής εξ αιτίας μιας βαριάς βλάβης των νευρώνων του, αποτελεί το τέλειο παράδειγμα της ανθρώπινης σκέψης που υπερνικά με τη δύναμή της οποιοδήποτε φυσικό εμπόδιο.
Ποιος άλλος από αυτόν μπορεί να εκφράσει μια αντικειμενική κρίση σχετικά με την αξία της επιστημονικής φαντασίας; Εξ’ άλλου ο Hawking είναι της γνώμης ότι η ατέλειωτη δίψα του ανθρώπου για γνώση καθιστά στην πράξη ασταμάτητη τη πορεία της επιστημονικής έρευνας.
Όταν ο Wells έγραψε το βιβλίο « από τη Γη στη Σελήνη » κανείς δεν πήρε στα σοβαρά το περιεχόμενό του έστω και αν η περιγραφή συμφωνούσε με τους τότε γνωστούς νόμους της φυσικής.
Η μοίρα όμως ήθελε εκείνη την υπέροχη μέρα της 21 Ιουλίου 1969 ο Νήλ Άρμστρονγκ, ακολουθούμενος από τον Έντγουίν Όλντριν, να πατάει το πόδι του στην απάτητη επιφάνεια της Σελήνης. Τότε οι άνθρωποι θυμήθηκαν τον «παραμυθά» Ιούλιο Βερν που 104 χρόνια πριν ( το 1865) έγραψε το παραπάνω μυθιστόρημα που έχουν διαβάσει γενιές και γενιές μικρών και μεγάλων παιδιών στον κόσμο.
Κανείς καλόπιστος ιστορικός δεν μπορεί να αρνηθεί την πατρότητα της ιδέας στον Ιούλιου Βερν για το ταξίδι από τη Γη στη Σελήνη και ότι ερέθισε τους επιστήμονες στο να επιτύχουν την μετάβαση του ανθρώπου στο χλωμό δορυφόρο της Γης το 1969.
Σήμερα έχουμε τη δυνατότητα να καταπιούμε μια κάψουλα μεγέθους όσο ένα χάπι ενός φαρμάκου και να μαγνητοσκοπήσουμε το σχήμα και τη λειτουργία εσωτερικών μας οργάνων.
Αλλά και αυτού του θαυμαστού ιατρικού-τεχνολογικού επιτεύγματος είχε προηγηθεί η επιστημονική φαντασία στο έργο «φανταστικό ταξίδι» (Fantastic Voyage) του 1966 σε σκηνοθεσία του Richard Fleischer, όπου η ιατρική ομάδα ταξίδεψε μέσα από τις αρτηρίες και φθάνοντας στο σημείο που είχε δημιουργηθεί ένας θρόμβος τον διέλυσε ή τον αφαίρεσε.
Πολλά χρόνια αργότερα εφαρμόστηκε στην ιατρική η διαδικασία της αγγειοπλαστικής που θεωρείται πρωτόγονη μέθοδος σε σχέση με το παραπάνω Φανταστικό ταξίδι.
Σήμερα μιλάμε για μεταμοσχεύσεις οργάνων στον άνθρωπο και μας έρχεται στο μυαλό μας η αποκρουστική κινηματογραφική ταινία ‘Φρανκεστάιν’ ή η ταινία « Η μύγα » όπου βλέπαμε να μπαίνει, στο θάλαμο τηλεμεταφοράς ο ερευνητής και κατά λάθος και μια μύγα και να φτάνει στον προορισμό του ο ερευνητής με κεφάλι μύγας και η μύγα με κεφάλι ανθρώπου.
Αυτά τα φανταστικά διηγήματα σίγουρα επηρέασαν τους επιστήμονες και έτσι, ύστερα από πολλές προσπάθειες κατάφεραν την κατασκευή υποβρυχίων, διαστημοπλοίων, και την μεταμόσχευση ανθρώπινων οργάνων.
Έλεγε ο Ιούλιος Βερν : οποιοδήποτε πράγμα που ένας άνθρωπος είναι ικανός να φανταστεί, κάποτε θα πραγματοποιηθεί από άλλους ανθρώπους.
Εκτός από την πνευματική τροφή, την παιδεία και την απόλαυση που παρέχουν στον αναγνώστη τα έργα επιστημονικής φαντασίας, είναι και πρακτικά ωφέλιμα. Δεν είναι υπερβολή να πω ότι πολλές φορές δίδουν το ερέθισμα ή την ιδέα στον ερευνητή επιστήμονα, για τη λύση σημαντικών προβλημάτων.
Έτσι μπορούμε να πούμε ότι σήμερα βρισκόμαστε μπροστά σε ένα μειωμένο ενδιαφέρον για τα διαπλανητικά ταξίδια και το ίδιο συμβαίνει και με την επιστημονική φαντασία σε ό,τι αφορά τους συγγραφείς του είδους αυτού της λογοτεχνίας.
Ας ελπίσουμε ότι οι τελευταίοι θα είναι πάλι οι πρωτεργάτες για την συνέχιση των επανδρωμένων διαπλανητικών ταξιδιών μέσα και έξω από το ηλιακό μας σύστημα, προς όφελος της ανθρωπότητας.
Ο Βασίλης Μιχ. Χατζηγιάννης είναι Dr. Μηχανολόγος – Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, Ομότιμος καθηγητής Μηχανικής των ρευστών και Ανανεώσιμων πηγών ενέργειας
www.fourni.jimdo.com