Αρετήδε, καν θάνη τις, ουκ απόλλυται
(Ευριπίδης)
Η επανάσταση του Δασκαλογιάννη, μ’ επαναστάτες μόνο Σφακιανούς είναι από τα σπουδαιότερα γεγονότα της ελληνικής ιστορίας κι αυτό γιατί: Οι Σφακιανοί ήσαν ελεύθεροι. Πλήρωναν στους Τούρκους φορολογία ασήμαντο χρηματικό ποσό.
Οι περισσότεροι Σφακιανοί ήταν πλούσιοι εφοπλιστές και ταξίδευαν παντού. Ξεχωριστός και πολύ αγαπητός ήταν ο εφοπλιστής Δασκαλογιάννης.
Ο πατέρας του ήταν ο Ανδρέας Βλάχος. Η οικογένεια ήταν κλάδος των Σκορδήλληδων. Ονομάστηκαν Βλάχοι μετά την επιστροφή τους από τη Βλαχία (Ρουμανία – Ρωσία). Εκεί είχαν μεταναστεύσει διαβιώσει και πλουτίσει (εφοπλιστές).
Τα παιδιά του Ανδρέα Βλάχου ή Αναγνώστου (έψαλε στην Εκκλησία) ήσαν: Γεώργιος, Νικόλαος, Χατζής, Σγουρομάλλις, Πούλος, Μανούσος και Ιωάννης (Δασκαλογιάννης).
Χωρίς να γνωρίζει κανείς ο Γεώργιος αγόρασε για την Ανάσταση την καλύτερη φορεσιά, τα καλύτερα υποδήματα κι οπλισμό. Το βράδυ της Ανάστασης πήγε στην Εκκλησία στολισμένος κι οπλισμένος. Προξένησε θαυμασμό κι επαίνους: “Μωρέ νέος, μα νέος. “Έκτοτε έμεινε με το παρατσούκλι “ο νέος” και τα παιδιά του “τα Νεονάκια”.
Ο Δασκαλογιάννης προτού αρχίσει την επανάσταση, κάλεσε στην Ανώπολη όλους τους οπλαρχηγούς και παπάδες των Σφακίων για να συζητήσουν κι αποφασίσουν για την επανάσταση. Όλοι είχαν ενδοιασμούς αν έπρεπε να γίνει η επανάσταση. Προπαντός ο πρωτόπαπας, εξάδελφος του Δασκαλογιάννη. Βρε Γιάννη του είπε.
Εμείς είμαστε ελεύθεροι. Πληρώνομε φόρο ασήμαντο χρηματικό ποσό. Γιατί να κάμομε επανάσταση; Εμείς περνούμε καλά είπε ο Δασκαλογιάννης. Τ’ αδέλφια μας σ’ όλη την Κρήτη υποφέρουν. Τους παίρνουν τις γυναίκες και κόρες τους. Τους σκοτώνουν, τους αναγκάζουν σ’ αλλαξοπιστία. Κάνουν συνέχεια παιδομάζωμα. Σε λίγο δεν θα υπάρχουν Έλληνες Κρήτες. Αυτά είπε ο Δασκαλογιάννης κι άρχισε να κλαίει. Έτσι έκλαιγε κάθε φορά που συζητούσε για τα βασανιστήρια των υπόδουλων Κρητών.
Στη συνέχεια ενημέρωσε τους οπλαρχηγούς και παπάδες πως στην επανάσταση θα ‘χουν βοηθό το Ρωσικό στόλο, όπου τον πρώτο ρόλο παίζει ο Γρηγόριος Ορλώφ αγαπημένος της Αυτοκράτειρας της Ρωσίας Αικατερίνης Β’. Συμφώνησαν για την επανάσταση και ορκίστηκαν την 25η Μαρτίου στην εικόνα της Παναγίας στην Εκκλησία. Ο Δασκαλογιάννης είχε κάμει με την γυναίκα του Σγουρομάλλινη ή Ξανθομάλλινη 6 παιδιά. Τη Μαρία και την Ανθούσα, που ήταν πάντα με τη μάνα τους κοντά στο Δασκαλογιάννη.
Τα δύο μικρότερα αγόρια Ανδρέα και Νικόλαο και τα δύο μικρότερα κορίτσια τά ‘στειλε στα Κύθηρα όταν άρχισε η επανάσταση. Και άρχισε όταν άρχισε και στην Πελοπόννησο. Οι αδελφοί Ορλώφ είχαν υποσχεθεί βοήθεια και στους Πελοποννήσιους όπως και στο Δασκαλογιάνη. Δεν βοήθησαν όμως κανένα. Οι Τούρκοι έκαμαν το κέφι τους. Είχαν πενταπλάσιες δυνάμεις απ’ ό,τι είχαν οι Σφακιανοί. Οι Σφακιανοί πολέμησαν και ήρωες και πραγματικοί κρητικοί. Η υπεροπλία όμως των Τούρκων ενίκησε και μπήκαν μέσα στα Σφακιά.
Ο Δασκαλογιάννης διέταξε όλα τα γυναικόπαιδα να τρέξουν στα πλοία. Την ίδια πορεία έκαμε και η γυναίκα του Δασκαλογιάννη με τις δύο κόρες της. Στο δρόμο έπεσαν σ’ ενέδρα και τραυματίστηκε η γυναίκα του Δασκαλογιάνη και συνελήφθησαν αιχμάλωτες οι δύο κόρες Μαρία και Ανθούσα. Η Χρυσομάλλινη γυναίκα του Δασκαλογιάννη συνήλθε αργότερα κι έτρεξε στα πλοία. Έψαξε παντού αλλά δεν βρήκε τις κόρες της. Σε λίγο ήρθε κι ο Δασκαλογιάννης που έπαθε την ίδια απογοήτευση.
Η ιδέα να παραδοθεί στριφογύριζε συνέχεια στο μυαλό του. Ο Τούρκος Αρχιστράτηγος, Σερασκέρης, Χασάν πασάς, είχε το στρρατηγείο του στο Φραγκοκάστελλο. Απ’ εκεί έστελνε μηνύματα στο Δασκαλογιάννη να παραδοθεί, να τελειώσει ο πόλεμος κι οι Σφακιανοί θάταν όπως πρώτα. Στο Φραγκοκάστελλο ήταν αιχμάλωτος ο αδελφός του Δασκαλογιάννη Νικόλαος. Ο Σερεσκέρης του΄δωσε να υπογράψει γράμμα, δήθεν ότι το στέλνει ο ίδιος στον αδελφό του.
Όταν ο Δασκαλογιάννης πήρε το γράμμα του αδελφού του είδε ότι στο τέλος είχε το γράμμα Μ κεφαλαίο. Ο Δασκαλογιάννης όμως παραδόθηκε στην Ανώπολη που στην περιοχή της είχαν στρατοπεδεύσει 6.000 Τούρκοι. Παραδόθηκε με τον αδελφό Χατζή Σγουρομάλλη και 6 παπάδες. Οδηγήθηκαν στο Φραγκοκάστελλο. Ο Δασκαλογιάννης παρακάλεσε να δει τις κόρες του, για να τους πει πού έχει κρυμμένους τους θησαυρούς του. Ήταν τέχνασμα για να κερδίσει χρόνο
. Συνάντησε την κόρη του Μαρία. Η Ανθούσα είχε εξαφανιστεί. Ισως αντιστάθηκε στους εξευτελισμούς και τη σκότωσαν ή σκοτώθηκε μόνη της. Προσποιούμενος ο Σερασκέρης το φίλο στο Δασκαλογιάννη, του υπαγόρευσε μια συνθήκη που την υπόγραψαν μαζί και εξηγεί: Να μην επιστρέψει ο Δασκαλογιάννης και τ’ αδέλφια στα Σφακιά για 3 χρόνια.
Οι οπλαρχηγοί να υπογράψουν ότι αναγνωρίζουν την τουρκική κατοχή στην Κρήτη. Οι οπλαρχηγοί με πόνο ψυχής υπέγραψαν και με δώρο 500 πρόβατα εκ μέρους του Δασκαλογιάννη. Μετά τη συνθήκη ο Σερασκέρης κάλεσε τους Σφακιανούς οπλαρχηγούς, 82 οπλαρχηγούς μεταξύ των οποίων κι Πρωτόπαπας εξάδελφος του Δασκαλογιάνη. Όταν μπήκαν στο στρατόπεδο τους αφόπλισαν κι έδεσαν. Η πορεία προς το μεγάλο Κάστρο ήταν θριαμβευτική.
Μπροστά καβαλάρης ο Σερασκέρης, πίσω ο Δασκαλογιάννης και η κόρη του Μαρία. Πιο πίσω οι αιχμάλωτοι οπλαρχηγοί και τα δύο αδέλφια του Δασκαλογιάννη, Νικόλαος και Χατζής Σγουρομάλλης. Στο Κάστρο έγιναν πανηγύρια για τη μεγάλη νίκη. Υπήρχε όμως και μεγάλη αντίδραση απ’ αυτούς που έχασαν τους δικούς τους στις μάχες των Σφακίων. Ο Σερασκέρης για να καταπραΰνει την οργή σκότωσε οπλαρχηγούς και τον αδελφό του Δασκαλογιάννη Νικόλαο.
Στις μάχες σκοτώθηκαν 6.000 χιλιάδες Τούρκοι και 5.000 Σφακιανοί. 17 Ιουνίου 1771 ημέρα Παρασκευή οδήγησαν το Δασκαλογιάννη στην Πλατεία των Λιονταριών. Εκεί τον κρέμασαν σ’ ένα Πλάτανο κι άρχισαν να τον γδέρνουν. Του έβγαζαν λουρίδες, τις πετούσαν κάτω κι ο τούρκικος όχλος ζητωκραύγαζε.