Τέτοιες μέρες που σιμώνει η γιορτή του Καστρινού μας πολιούχου Αγίου Μηνά, ο νους μάς ταξιδεύει σε άλλες εποχές, σε καιρούς δύσκολους και χαλεπούς, όπως εκείνα τα χρόνια της κατοχής.
Παρ’ όλη αυτή τη δύσκολη κατάσταση η μεγαλοπρέπεια του εορτασμού δεν εξέλιπε. Ο Μητροπολίτης Βασίλης Μαρκάκης, παραμονή της γιορτής, κανόνισε να γίνει και να συνέλθει η Ιερά Επαρχιακή σύνοδος της Εκκλησίας Κρήτης.
Επιθυμία του ήταν να λάβει μέρος στον εορτασμό. Σ’ αυτή έλαβαν μέρος οι Θεοφιλέστατοι Επίσκοποι: Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου Αθανάσιος, Κυδωνίας και Αποκορώνου Αγαθάγγελος, Ιεράς και Σητείας Φιλόθεος, Πέτρας Διονύσιος, Κισσάμου και Σελίνου Ευδόκιμος. Κυβερνητικός επίτροπος είχε ορισθεί ο Πρόεδρος Πρωτοδικών που λεγόταν Κίνας. Στη σύνοδο δεν μετέσχε ο Λάμπης και Σφακίων Ευμένιος, για κάποιους λόγους που η Σύνοδος προέβαλε. Την ώρα της συνεδρίασης δύο Γερμανοί εισήλθαν αγέρωχοι στην αίθουσα και ρώτησαν:
“Ποιος είναι ο Ευδόκιμος Συγγελάκης;” “Εγώ είμαι” απάντησε ένας από τους Επισκόπους. Τότε οι Γερμανοί του έκαναν νόημα να εξέλθει. Ο Επίσκοπος μετέβη στο Γερμανικό Φρουραρχείο συνοδευόμενος από τους Επισκόπους Κυδωνίας και Πέτρας, ως γλωσσομαθών. Εκεί του απαγορεύθηκε να μετέχει στις εργασίες της Συνόδου, να ιερουργεί και ν’ απέλθει αμέσως στα Χανιά. Από εκεί απελάθηκε για Αθήνα και παρέμεινε καθόλη τη διάρκεια της κατοχής.
Ο μικρός Εσπερινός τελέστηκε την 3ην μ.μ. για τα σχολεία και προσήλθαν όλα εκτός από την Εμπορική Σχολή. Συγχρόνως τελέστηκε Εσπερινός στον μικρό Ιερό Ναό του Αγίου Μηνά από τον ιερέα Γ. Κριτσωτάκη.
Τον Εσπερινό για τα σχολεία στον Μεγάλο Άγιο Μηνά τέλεσε ο Αρχιμανδρίτης Ευγένιος Ψαλιδάκης, έχοντας ως συλλειτουργό του και τον διάκονο Μακάριο. Το απόγευμα στις 4.30 μ.μ. έγινε Μέγας Εσπερινός, χοροστατήσαντος του Μητροπολίτου.
Στο ιερόν του Ναού βρίσκονταν όλοι οι Επίσκοποι, εκτός από τον απελαθέντα Ευδόκιμο, Κισσάμου και Σελήνου. Ας δούμε όμως πώς περιγράφεται το εκκλησιαστικό ιστορικό αυτό γεγονός, το ιδιαίτερης σημασίας για την πόλη μας, από τον αρθρογράφο της καθημερινής πρωινής ηρακλειώτικης εφημερίδας “Η ΔΡΑΣΙΣ” σε φύλο της με ημερομηνία 11η Νοεμβρίου 1958.
“Ο εσπερινός ετελέσθη με προπολεμικήν μεγαλοπρέπειαν, με ανοιξαντάρια, φως ιλαρόν εις το αρχαίον βυζαντινόν μέλος, με αργόν “Θεοτόκε Παρθένε”. Εις την είσοδον εισώδευσαν οι αντιπρόσωποι της Ι.Μ. Σινά αρχιμ. Ιάκωβος και Θεοφύλακτος, οι ηγούμενοι Αγκαράθου Γεράσιμος, Επανωσήφη Τιμόθεος Τσαγκαράκης, Ανωπόλεως Τιμόθεος, οι προηγούμενοι Σαββαθιανών Διονύσιος, Γοργολαΐνι Μακάριος Δουλουφάκης εφημέριος Δαφνών, ο Ιερομόναχος Αγκαράθου Μάξιμος και οι Ιερείς Ηρακλείου Χαρίδημος, Γ. Κυπριωτάκης, Νικηφόρος, Παναγιώ- της, Κων/νος Μιχ. Μιλτιάδης, Εμμαν. Πλεύρης εφημέριος Καινούργιου Χωριού και οι Διάκονοι Μιχαήλ. Μακάριος, Γρηγόριος και Γεώργιος. Ουδείς διάκοσμος του ναού εγένετο, λόγω εθνικού πένθους. Αισημαιοστολίσεις παρελήφθησαν απαγορευμένης άλλωστε της εμφανίσως της κυανολεύκου υπό των Γερμανοϊταλών.
Την επομένην ημέραν Τρίτην, κυρίαν ημέραν της Εορτής την θ. λειτουργίαν ετέλεσεν εν τω μικρώ Ι. Ν. του αγ. Μηνά ο ιερεύς Γ. Κριτσωτάκης. Εν τω Μητρ. Ι. Ναώ εγένετο μεγαλοπρεπής Συνοδική λειτουργία οία προπολεμικώς δεν είχε γίνει την ημέραν της εορτής του.
Η Θ. λειτουργία ετελέσθη προεξάρχοντος του Μητρ. Βασιλείου, συλλειτουργησάντων αυτώ τω Θεοφ. Επισκόπων Ρεθύμνης Αθανασίου. Κυδωνάις Αθαγαγγέλου, Ιεροσητείας Φιλοθέου και Πέτρας Διονυσίου. Εκ των αρχιμ. έλαβεν μέρος εις την θ. λειτουργίαν ο αρχιμ. Ευγένιος, όστις και εκράτει το αγ. λείψανον του αγ. Μηνά κατά την λιτανείαν, οι ηγούμενοι των Ι. Μονών Αγκαράθου, Επανωσήφη και Ανωπόλεως, ο προηγούμενος και εφημέριος Δαφνών Μακάριος και αγ. Μηνά Χαρίδημος. Διάκονοι ελειτουργησαν 5 οι: Μιχαήλ, Μακάριος Κορνήλιος, Γρηγόριος, Γεωργιος τους Ι. ύμνους έβαλλεν ο σύλλογος των ιεροψαλτών της πόλεως εις τε τον εσπερινόν και τον Όρθρον”.
Ο Μητροπολιτικός ναός του Αγίου Μηνά γέμισε από χιλιάδες πιστούς. Ογδόντα χιλιάδες δραχμές ήταν οι εισπράξεις. Οι κώδωνες του Ιερού Ναού ακούστηκαν, όπως συνέβαινε και προπολεμικά. Η πομπή πέρασε από τα καθιερωμένα σημεία και επανειλημμένα οι Γερμανοί την φωτογράφησαν. Για πρώτη φορά οι Αρχιερείς δεν τήρησαν την πρωτοκαθεδρία. Για τη διεξαγωγή της ιερουργίας ελήφθησαν υπόψη τα πρεσβεία της Αρχιερωσύνης προβαδίζοντος του Επισκόπου Πέτρας ως αρχαιοτέρου.
Πολυέλαιοι δεν άναψαν, διότι δεν υπήρχε ηλεκτρικό ρεύμα. Την λειτουργία παρακολούθησε και ο υπό απέλαση Επίσκοπος Κισσαμου, μη συλλειτουργήσας κατά τη γερμανική απαγόρευση.
Μετά το Ευαγγέλιο, ο Μητροπολίτης εξεφώνησε σύντομο λόγο, προτρέψας το πλήθος ίνα δεηθεί υπερ ειρηνεύσεως του κόσμου και ευχαρίστησε τους Γερμανούς αξιωματικούς, οι οποίοι εκπροσώπευσαν τις αρχές κατοχής στην γιορτή του πολιούχου Ηρακλείου.
Η Ιερά σύνοδος λόγω της εορτής διέκοψε τις εργασίες της. Το ίδιο απόγευμα ανεχώρησε για τα Χανιά ο Επίσκοπος Κισσάμου, αφού έτσι διετάχθηκε από τις αρχές κατοχής.
Επίσης ο Επίσκοπος Κυδωνίας πήγε στην Ιερά Μονή Επανωσήφη, προκειμένου ν’ αναζητήσει δημητριακά, τα οποία παντελώς έλειπαν από την αγορά των Χανίων. Κάτω απ’ αυτές λοιπόν τις συνθήκες το Μεγάλο Κάστρο γιόρτασε, κατά το πρώτο έτος της κατοχής, τον πολιούχο άγιό του και προστάτη του!