Η γεωμετρική εποχή είναι μία περίοδος της αρχαίας ελληνικής ιστορίας, που διαρκεί από το ca 1100 π.Χ. έως το ca 750 π.Χ., δηλαδή από το τέλος της Μινωικής και Μυκηναϊκής περιόδου έως τις αρχές της αρχαϊκής περιόδου γύρω στο 750 π.Χ.
Την περίοδο αυτή, υπάρχουν πολύ λίγες πληροφορίες και η τεχνολογική ανάπτυξη, ιδιαίτερα αυτή που αφορά τους υδατικούς πόρους θεωρείται σχεδόν μηδενική.
Η περίοδος λοιπόν από τον ΙΒ΄ ως τον Η΄ αιώνα είναι μία περίοδος μεταβατική, κατά την οποία συνέβησαν εξελίξεις, που η συντέλεσή τους διαμόρφωσε μια διαφορετική κατάσταση στην έναρξη της αρχαϊκής εποχής που ακολούθησε.
Η περίοδος αυτή πέρα από Γεωμετρική ή Ομηρική περίοδος είναι γνωστή και με άλλες ονομασίες, όπως «σκοτεινοί αιώνες», εξαιτίας των σοβαρών αλλαγών που σημειώθηκαν μετά το ca 1100 π.Χ. στην τεχνοτροπία της κεραμικής και του σιδήρου, η οποία μετέπειτα γενικεύθηκε στην χρήση των υλικών αυτών για την κατασκευή όπλων ή σκευών ή άλλων χρήσεων.
Η καταστροφή των μυκηναϊκών ανακτόρων το ca 1200 π.Χ., δεν σήμανε το απότομο τέλος του μυκηναϊκού πολιτισμού, αλλά την απαρχή μίας προϊούσας παρακμής, που διήρκεσε ολόκληρο τον ΙΒ΄ αιώνα.
Η έναρξη της πρώτης μετα-μυκηναϊκής περιόδου της αρχαίας ελληνικής ιστορίας, γνωστής ως «σκοτεινοί αιώνες», σηματοδοτείται, όπως προαναφέρεται, από ευρεία χρήση του σιδήρου και την αλλαγή στην τεχνοτροπία της κεραμικής, γεγονότα που τοποθετούνται γύρω στο 1100-1050 π.Χ., οπότε τελειώνει και η υπο-μυκηναϊκή φάση. Για την περίοδο αυτή, από το ca 1200 π.Χ. και εξής, δεν υπάρχουν γραπτές πηγές.
Από ιστορικής άποψης, λοιπόν, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός της επανεμφάνισης γραπτών πηγών. Ωστόσο, τα Μινωικά τεχνολογικά επιτεύγματα φαίνεται ότι μεταβιβάστηκαν κατά κάποιο τρόπο στους Μυκηναίους και στη συνέχεια στους Αρχαϊκούς και Κλασικούς χρόνους.
Πιθανόν η τεχνολογική ανάπτυξη και τα επιτεύγματα της Μινωικής εποχής, κυρίως αυτά που αφορούν υδατικούς πόρους, δεν ξεχάστηκαν εντελώς τις μετέπειτα περιόδους ή πιθανόν είχαν χτιστεί ‘’γέφυρες’’ μέσω άλλων γειτονικών πολιτισμών, όπως π.x. με τους Ετρούσκους και τους Αιγύπτιους (Angelakis et al., 2013).
Η κατάρρευση του Μυκηναϊκού κόσμου σήμανε την αρχή μιας περιόδου αβεβαιότητας και αλλαγών στο χώρο του Αιγαίου. Πολλές δεξιότητες φαίνεται ότι χάθηκαν, ανάμεσά τους η γραφή, η ζωγραφική, η λιθοτεχνία και η μνημειακή αρχιτεκτονική, ενώ σημειώθηκαν ριζικές αλλαγές και στον τομέα των ταφικών εθίμων με την εμφάνιση της καύσης των νεκρών (Εικ. 1).
Η γεωμετρική τέχνη κυρίως αυτή που αφορά γεωμετρικά σχέδια, που κοσμούν τα πήλινα αγγεία, αναπτύχθηκε από τον 11ο έως και τον 8ο αιώνα π.Χ.. Αρχαιολογικά ευρήματα και φιλολογικές μαρτυρίες τοποθετούν στους πρώτους αιώνες της περιόδου αυτής μετακινήσεις πληθυσμιακών ομάδων, ανάμεσά τους και την περίφημη «Κάθοδο των Δωριέων», στην κεντρική Ελλάδα και την Πελοπόννησο.
Αναμφίβολα, ρόλο σε αυτές τις εξελίξεις έπαιξαν οι αλλαγές που επέφερε στην πολεμική τακτική η χρήση του σιδήρου για την κατασκευή όπλων.
Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται σκοτεινή από ιστορική άποψη, καθώς δεν υπάρχουν άμεσες πηγές γι’ αυτήν. Διαθέτουμε, ωστόσο, μία μη ιστορική πηγή, τα Ομηρικά Έπη. Οι διάφορες χρονολογήσεις της δημιουργίας των επών ποικίλλουν.
Είναι γενικώς αποδεκτό ότι η σύνθεση των επών συντελέστηκε σε μια διαδικασία πάνω στη βάση μίας μακρόχρονης προφορικής παράδοσης, που πραγματοποιήθηκε περίπου τον 8ο αιώνα. Σύμφωνα με τις πιθανότερες, η Ιλιάδα συντέθηκε στα μέσα του ca 8ου αιώνα και η Οδύσσεια το δεύτερο ήμισυ του ca 8ου αιώνα.
Η τοποθέτηση της Οδύσσειας σε χρονικό σημείο επόμενο της δημιουργίας της Ιλιάδας στηρίζεται στην υπόθεση ότι στην Οδύσσεια έχουν ενσωματωθεί εμπειρίες της προ-αποικιακής δραστηριότητας που προηγήθηκε του δευτέρου ελληνικού αποικισμού.
Βιβλιογραφία
Angelakis, A. N., De Feo, G., Laureano, P., and A. Zourou, A., 2013. Minoan and Etruscan Hydro-technologies. Water, 5: 972-987, doi: 10.3390/w5030972.
Ο Ανδρέας Ν. Αγγελάκης είναι επίτιμο μέλος και Distinguished Fellow της Παγκόσμιας Εταιρείας Νερού (IWA).