Η εορτή των Τριών Ιεραρχών καθιερώθηκε εορτή της παιδείας το 1842 από τη Σύγκλητο του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έκτοτε οι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων μαζί με τους μαθητές και φοιτητές τους, εόρταζαν, κάθε χρόνο, την εθνική εορτή με εκκλησιασμούς, εορταστικές εκδηλώσεις και ομιλίες.
Η παιδεία του Έθνους μας είχε δομηθεί κατά τον χιλιόχρονο βίο της Ρωμανιακής αυτοκρατορίας και της Τουρκοκρατίας με προστάτες τους κορυφαίους αγίους των γραμμάτων της Εκκλησίας μας. Αυτή η πατροπαράδοτη παιδεία μας αλλοιώθηκε. Αυτή η εορτή του μαθητόκοσμου καταργήθηκε, στις μέρες μας, και παρέμεινε απλώς ως ημέρα αργίας. Ήταν μεγάλο λάθος, μέσα σ’ όλα τ’ άλλα, γιατί έτσι ερημώνεται και αλλοτριώνεται η παράδοσή μας.
Σημείο αναφοράς αυτής της εορτής ήταν οι Τρεις Ιεράρχες, Βασίλειος ο Μέγας, Γρηγόριος ο Θεολόγος και Ιωάν. ο Χρυσόστομος. Ορίστηκαν προστάτες της παιδείας γιατί συνδυάζουν τα κλαφσικά γράμματα με τα μηνύματα του Ευαγγελίου. Ο Βασίλειος και ο Γρηγόριος σπούδασαν την κλασική γραμματεία στην Αθήνα και ο Χρυσόστομος στην Αντιόχεια κοντά στον διάσημο ειδωλολάτρη, Λιβάνιο. Βοήθησαν αποτελεσματικά την αλληλοπεριχώρηση Ελληνισμού-Χριστιανισμού και τη γέννηση του Ελληνοχριστιανικού πολιτισμού που μεταμόρφωσε τον κόσμο.
Η παιδεία είναι τ’ όχημα που οδηγεί στην ακμή ή παρακμή ενός λαού. Την κύρια ευθύνη της κατάπτωτης εθνικής μας παιδείας έχουν η Πολιτεία κι οι εκπαιδευτικοί. Η Πολιτεία γιατί με τις συνεχείς και άστοχες μεταρρυθμίσεις δεν νομοθετεί σωστά κι οι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων, γιατί δεν αξιολογούνται και υπάρχει ισοπέδωση. Αυτό είναι η μεγάλη αλήθεια. Όμως, δεν ευθύνονται μόνο οι δύο αυτοί φορείς της παιδείας (Πολιτεία-Σχολείο). Ευθύνονται και οι δύο άλλοι φορείς, η οικογένεια και η Εκκλησία.
Οι Τρεις Ιεράρχες αποδίδουν μεγάλες ευθύνες στους κληρικούς, στην παρακμή ενός λαού. Όλες οι κρίσεις αρχίζουν από την ηθική κρίση. Οι κληρικοί με το μυστήριο της Ιεροσύνης γίνονται οι διάδοχοι και συνεχιστές των Αποστόλων και ομιλούν και διαπαιδαγωγούν εν ονόματι του Ιησού Χριστού. Η Ιεροσύνη είναι μυστηριακή και σταυρική διακονία του λαού.
Δεν είναι πηγή κοσμικής εξουσίας κι επιβολής στον λαό. Στην Εκκλησία έχομε μόνο διακονία. Για το θέμα της εξουσίας μίλησε με αυστηρότητα ο Χριστός. «Ος εάν θέλη μέγας γενέσθαι εν υμίν, έσται υμών διάκονος, και ος εάν θέλη γενέσθαι πρώτος, έσται πάντων δούλος» (Μάρκ. 10,43-44).
Κατά τους Τρεις Ιεράρχες, οι κληρικοί πρέπει να είναι τα πρότυπα στους νέους: Εργατικοί, δίκαιοι, αλληλέγγυοι και ν’ αγαπούν μέχρι θυσίας. Η ζωή και το παράδειγμά τους να είναι φραγμός στις παρεκτροπές των ανθρώπων της εξουσίας. Να έχουν τη φλόγα της πίστης στον Δημιουργό και Κυβερνήτη του κόσμου.
Γι’ αυτή την πίστη να θυσιάζουν τα πάντα ακόμη και τη ζωή τους. Να τη μεταδίδουν στο ποίμνιό τους με το περπάτημά τους στις φτωχογειτονιές, τους αρρώστους, τους πληγωμένους, καταπιεσμένους κι απογοητευμένους. Αυτή η πίστη είναι το φάρμακο στους πόνους της καρδιάς γιατί γεννά τη δύναμη της ελπίδας. «Και εάν πορευτώ εν μέσω σκιάς θανάτου ου φοβηθήσομαι κακά, ότι Συ (ω Θεέ) μετ’ εμού ει» (Ψαλμ. 22,4). Αυτά τα πρότυπα δείχνουν τον δρόμο των κληρικών, προπαντός των Επισκόπων.
Οι Τρεις Ιεράρχες ήλεγξαν “μετά παρρησίας” τις παρεκτροπές των κληρικών. Ο Ιερός Χρυσόστομος τονίζει: “Το μέγεθος της αμαρτίας μετράται με την αξία και το αξίωμα του αμαρτάνοντος”. Ο Μέγας Βασίλειος συνιστά στους χωροεπισκόπους: “Εκκαθαρίσατε την Εκκλησίαν. Διώξατε τους αναξίους.
Του λοιπού να δέχεστε μόνο άξιους κληρικούς”. Ο Γρηγόριος κατακρίνει τους ανάξιους κληρικούς που “ανίπτοις χερσί και αμυήτοις ψυχαίς προσέρχονται εις την Ιεροσύνην”. Οι διωγμοί, εξορίες και βασανιστήρια του Χρυσοστόμου ήταν αποτέλεσμα των αυστηρών ελέγχων που έκανε στους ανάξιους, που συμμαχούσαν με την εξουσία σε βάρος του λαού. Η κύρια αποστολή του κάθε κληρικού, κατά τον Γρηγόριο είναι: “Το απολωλός εκζήτει, το ασθενές ενίσχυε, το ισχυρόν φύλασσε”. Προειδοποιεί όμως πως θα υπάρχουν αντιδράσεις και κίνδυνοι. Όμως “ουδέν μέγα κατορθούται χωρίς δοκιμασίες και βάσανα. Αυτά όμως για τους ταπεινούς είναι εύκολα”.
Η συμμετοχή των κληρικών στις χαρές και λύπες του λαού “χαίροντες μετά χαιρόντων και κλαίοντες μετά κλαιόντων” είναι βασικό καθήκον των κληρικών κατά τους Τρεις Ιεράρχες. Η ανθρώπινη ζωή είναι γεμάτη ατυχήματα και δυστυχήματα και η συμμετοχή μετριάζει και παρηγορεί.
Στους θανάτους αγαπημένων μας προσώπων να έχομε μέτρο στο πένθος. Ο θάνατος δεν είναι το τέλος αλλά η αρχή της αιωνιότητας. Ο κεκοιμημένος αποδίδεται στον Δημιουργό του. Αφού ο άνθρωπος περιβάλλεται με σάρκα, λέει ο Χρυσόστομος, θα λυπάται, αλλά αυτό με μέτρο. “Λυπήσου, δάκρυσε, αλλά μην αποκάμεις” και συνεχίζει: “Γιατί να φοβηθούμε τον θάνατο; Για μας ζωή είναι ο Χριστός”.
Οι Τρεις Ιεράρχες με τη ζωή και τα κείμενά τους δίδαξαν τη φιλοπατρία. Ο Βασίλειος ομιλούσε για το “δίκαιον της πατρίδος”. Ο Γρηγόριος: “Η τιμή προς την μητέρα είναι όσιον. Μητέρα δε καθείς έχει την ιδικήν του. Κοινή δε πάντων μήτηρ είναι η Πατρίς”. Ο Χρυσόστομος: “Ουδέν Πατρίδος γλυκύτερον”. Η Θεία Λειτουργία του Βασιλείου και του Χρυσοστόμου έχουν ευχές “υπέρ του Έθνους και του στρατού”. Αυτό δείχνει τη συμμετοχή της Εκκλησίας στην πορεία και τύχες του Έθνους.
Εμείς οι Έλληνες είμαστε απόγονοι ηρώων, μαρτύρων και αγίων. Η εθνική μας συνείδηση είναι “του Χριστού η πίστη και της πατρίδας η ελευθερία”. Αυτή μας η κληρονομιά διδάσκεται πλημμελώς στην οικογένεια, σχολείο, Εκκλησία και Πολιτεία. Γι’ αυτό η παιδεία μας είναι αναποτελεσματική και υποφέρει ο λαός. Οι κληρικοί μας, ας ακούσουν τις προτροπές των Τριών Ιεραρχών. Ας βγουν μπροστά κι ας χαράξουν τον δρόμο της Ανάστασης.