Ο François de Vendôme, Duc de Beaufort (Μποφώρ) είναι ένα ιστορικό πρόσωπο, που πολύ λίγοι γνωρίζουν τι ήταν και ακόμα λιγότεροι έχουν ασχοληθεί με τη ζωή και τη δράση του. (Πολλοί τον συγχέουν με τον Ιρλανδό ναύαρχο Francis Beaufort, που επινόησε την εμπειρική κλίμακα μέτρησης της ταχύτητας του ανέμου, το 1806).
Κατ’ αρχή, να πούμε πως ήταν Γάλλος δούκας (γενική: του δουκός!) κι έζησε την εποχή του Λουδοβίκου του 14ου, με τον οποίο τον συνέδεε κάποιου βαθμού συγγένεια. Είχε όλα τα χαρίσματα και τα γνωρίσματα που έχει ένας Γάλλος ευγενής και αν τον είχαν βοηθήσει οι συγκυρίες μπορεί να είχε φθάσει και στο αξίωμα του πρωθυπουργού της Γαλλίας (καμία σχέση με τον Άκη).
Δεν θα λέγαμε ότι ήταν, ακριβώς, φιλέλληνας. Όμως, ηγήθηκε αποστολής που αποτελούνταν από 41 πολεμικά καράβια και 17 μεταγωγικά και ήρθε να βοηθήσει κατά τους τελευταίους μήνες της 21χρονης πολιορκίας του Χάνδακα, καθώς είχε το βαθμό του Μεγάλου Ναυάρχου. Τότε, βέβαια, η πόλη μας, το μετέπειτα Ηράκλειο, ήταν υπό την κατοχή της Βενετίας. Μάλιστα, για να μη διαταραχτούν οι σχέσεις του Λουδοβίκου ΙΔ! με το Σουλτάνο, τα πλοία έφεραν τη σημαία του Πάπα. Η Γαλλική αρμάδα έφτασε στο Χάνδακα στις 19 Ιουνίου του 1669.
Λίγες μέρες μετά, στις 24 Ιουνίου, σε μιαν έξοδο από την πύλη του προμαχώνα Σαμπιονάρα (ή Σαμπιονέρα, sabbia=άμμος & nero=μαύρη) και σε συμπλοκή με τους Τούρκους, ο Δούκας Μποφώρ σκοτώνεται. Εδώ υπάρχουν δύο εκδοχές, σχετικά με το θάνατό του. Κατά τη μία, λέγεται ότι το πτώμα του Γάλλου δούκα δεν ανευρέθηκε, ενώ η άλλη αναφέρει ότι μεταφέρθηκε και ενταφιάστηκε στη Γαλλία.
Πιο πειστική φαίνεται η πρώτη, αφού με τα δεδομένα της εποχής ήταν αδύνατη η συντήρηση του πτώματος για πολύ καιρό… Όπως κι αν έγινε, ο Γάλλος ευγενής άφησε την τελευταία του πνοή, στην περιοχή της σημερινής συνοικίας της Χρυσοπηγής, λίγο έξω και ανατολικά από τα τείχη της πόλης, πολεμώντας κατά των Οθωμανών.
Στις 24 Ιουλίου, 1669, από ένα τυχαίο γεγονός στην πυριτιδαποθήκη, ανατινάσσεται η ναυαρχίδα του Γαλλικού στόλου, η γνωστή “La Therese”, στον κόλπο του Δερματά. Το γεγονός αυτό είχε αρνητική επίδραση στο ηθικό όλων των δυνάμεων που αμύνονταν στο Μεγάλο Κάστρο. Απογοητευμένοι οι Γάλλοι, απέπλευσαν στις 21 Αυγούστου από το λιμάνι του Χάνδακα, αφήνοντας πίσω τους τη γεμάτη ερείπια πόλη με τους περίπου 3.600 εξουθενωμένους κατοίκους της.
Στην απελπιστική αυτή κατάσταση, ο Βενετός διοικητής Φραγκίσκο Μοροζίνι, με συζητήσεις που κράτησαν από τις 28 Αυγούστου ως τις 6 Σεπτεμβρίου, και χωρίς την άδεια της Βενετίας, πέτυχε να συνθηκολογήσει με τον Τούρκο διοικητή Κιοπρουλή. Με τη συνθήκη αυτή, εκτός των άλλων, οι πολιορκούμενοι είχαν διορία 12 ημερών «καλού καιρού» να φύγουν με τα πλοία τους και τα υπάρχοντά τους, όπως και έγινε.
Προς τιμή του Δούκα Μποφώρ, ο δρόμος από το Αρχαιολογικό Μουσείο ως το σημερινό «Μέγαρο» (πρώην Φυτάκη), πήρε το όνομά του. Κάπου στη μέση βρίσκεται και ο προμαχώνας Σαμπιονάρα, απ’ όπου ο Γάλλος Δούκας, με τους πολεμιστές του έκαμαν την ηρωική και μοιραία γι’ αυτόν έξοδο – αντεπίθεση.
Ο ιστορικός – ερευνητής μπορεί να ψάξει για περιστατικά, όμως ο συμμαθητής μας, ο Χάρης, που έμενε στου Φυτάκη, είχε πέσει από το ύψος αυτό με το ποδήλατό του και αν θυμάμαι καλά δεν έπαθε το παραμικρό. Σίγουρα, «είχε άγιο»… το πιθανότερο, τον Άγιο Φραγκίσκο, του οποίου τα ερείπια της καθολικής μονής διασώζονται στην ανατολική πλευρά του Μουσείου.
Τότε, αποδόθηκε στην επιμέλεια του καλλιεργητή, που είχε πρόσφατα οργώσει το περιβόλι, σύρριζα (προσοχή … καμία σχέση με κόμματα) στο τείχος. Η απόδειξη είναι ότι ο Χάρης έκαμε καριέρα ως Νευρολόγος – Ψυχίατρος και διετέλεσε Διευθυντής του 1ου Ψυχιατρικού τμήματος του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής. Εκείνο που δεν έχει εξακριβωθεί από την επιστήμη είναι αν η πτώση του έχει σχέση με την ειδικότητα που ακολούθησε!
Μένοντας στο συγκεκριμένο τμήμα της οδού Δουκός Μποφώρ, πρώτα για να προστατευθεί το τείχος από τη φόρτιση και τον κραδασμό των οχημάτων, δημιουργήθηκε πλατύ πεζοδρόμιο, ώστε η κυκλοφορία να γίνεται κατά το δυνατόν μακριά από το τείχος. Δευτερευόντως, χτίστηκε τοιχίο, για να προστατευθούν οι διερχόμενοι από ενδεχόμενη πτώση στο κενό, από το ύψος του τείχους.
Με το χρόνο, αποδείχτηκε ότι το τοιχίο αυτό έγινε δημοφιλές στους περιπατητές και στα νεαρά ζευγαράκια, κυρίως αργά το απόγευμα και τα βράδια, χάρη στην ανεμπόδιστη θέα προς το λιμάνι από τη θέση αυτή. Ωστόσο, λόγω του ύψους του τείχους, υπήρχε πάντα η πιθανότητα της πτώσης και το ενδεχόμενο να μην έχει την ίδια κατάληξη με την πτώση του συμμαθητή μας – ούτε και με την επαγγελματική του εξέλιξη…
Ακόμα και το γεγονός ότι στον προμαχώνα υπάρχει το 6ο Λύκειο, πολλοί μαθητές χρησιμοποιούσαν το τοιχίο ως ενδιάμεσο σταθμό, πριν ή μετά το σχολείο. Έτσι, τοποθετήθηκε πρόσφατα μεταλλικό πλέγμα, που απαγορεύει τη χρήση του τοιχίου. Τα παγκάκια που τοποθετήθηκαν δεν επαρκούν για το πλήθος των περαστικών. Εξάλλου, η χρήση του τοιχίου ως κάθισμα, γείωνε τα σώματα των καθημένων, έτσι ώστε να απαλλάσσονται από τα επιβλαβή θετικά ιόντα του σώματος. Η επαφή με τη γη θεωρείται επωφελής για το σώμα.
Σε αυτή αποδίδεται και η υγεία του μουσουλμανικού πληθυσμού, παρά τις υποτυπώδεις υπηρεσίες υγείας στις χώρες αυτές, εξαιτίας της λατρευτικής τους συνήθειας να κάνουν μετάνοιες και να έρχονται σε επαφή με τη γη. Υποστηρίζεται, ότι το πλέγμα έπρεπε να τοποθετηθεί από την εξωτερική πλευρά του τοιχίου, ώστε και να μπορεί να γίνεται χρήση από όσους επιμένουν και εμφορούνται από ρομαντική διάθεση, αλλά και να εκτελεί τον προστατευτικό προορισμό του. Εξάλλου, δυστυχώς, πολύ πρόσφατα, και έτσι όπως είναι το πλέγμα, δεν απέτρεψε τη θανατηφόρο πτώση νεαρής κοπέλας. Άρα;
Επανερχόμενοι στην ονομασία της οδού… η Γαλλική στρατιωτική αποστολή στην Ελλάδα, το 1913, ανήγειρε ένα λιτό μνημείο, στον εξωτερικό χώρο του Μουσείου, προς τιμή του δουκός Μποφώρ και στην συμμετοχής του στην άμυνα του Χάνδακα. Παράλληλα, ο δήμος Ηρακλείου έδωσε το όνομα του Γάλλου ευγενούς στον παρακείμενο δρόμο.
Τώρα… εκείνο που διατηρεί ζωντανή τη σχέση του Δούκα Μποφώρ με το σήμερα, είναι η… δυσκολία τονισμού του τίτλου του Γάλλου Αρχιναυάρχου, καθότι ελάχιστοι γνωρίζουν όχι μόνο τα περί τονισμού, αλλά και τη σημασία της λέξης, αφού το Σύνταγμα της Ελλάδος δεν αναγνωρίζει τίτλους ευγενείας, όπως Δούκας, Κόμης, Βαρώνος κ.λπ. Επόμενο ήταν και το λάθος σε διαφημιστική αφίσα παρακείμενου κέντρου διασκέδασης (που δεν υφίσταται σήμερα), όπου … κάτω από τα καλλίγραμμα πόδια νέας με μαγιώ, γράφει: Δούκος Μποφώρ! (με τον τόνο στην παραλήγουσα).
Τι τα θες… αυτά έχουν τα πολύπλοκα ελληνικά. Ευτυχώς, γιατί και τα γαλλικά δεν πάνε πίσω. Αν δεν είσαι γαλλομαθής, πού να βγάλεις το «Μποφώρ» διαβάζοντας το γαλλικό: Beaufort. Γι’ αυτό η πρόοδος απλούστευσε ακόμα περισσότερο τα πράγματα. Περιδιαβαίνοντας τις προάλλες τη Δουκός Μποφώρ, διάβασα τη greeklish επιγραφή: BOFOR – και τέλος!