«Τω καιρώ εκείνω»-Σάββατο 11 του Φλεβάρη του 1978- μόλις πήρε να ξημερώσει βρεθήκαμε όλοι στο πόδι. Κλήρος και λαός, επίσημοι και ανεπίσημοι, άρχοντες και αρχόμενοι από κάθε γωνιά της Κρήτης, από πολλά σημεία της ηπειρωτικής Ελλάδας, ακόμα και από τη Βασιλεύουσα της Ρωμιοσύνης.
Από την Κωνσταντινούπολη. Και ο λόγος για να φορέσουμε τη μάσκα της κατήφειας και της στιλβωμένης οδύνης. Και έτσι μεταμφιεσμένοι, από υποκριτές και Φαρισαίοι που είμαστε σε Χριστιανούς και ανθρώπους, να συνοδεύσουμε τον Αρχιεπίσκοπο Κρήτης αοίδιμο Ευγένιο Ψαλιδάκη στην τελευταία του κατοικία. Ορθότερα, στον τάφο που με τα ίδια μας τα χέρια του είχαμε σκάψει.
Ανοίγουμε μια μικρή παρένθεση για να ζητήσουμε συγγνώμη από τους λιγοστούς, ανάμεσα σε μας τους πολλούς “θλιμμένους” που αποτελεούν εξαίρεση στον κανόνα. Είναι, όμως, τόσον ολίγοι εκείνοι που αποτελούν την εξαίρεση, εκείνοι που δεν παρασύρθηκαν ακόμα από το απερίγραπτο κύμα του εξτρεμιστικού αναρχισμού που μας κουκουλώνει, ώστε να μην είμαστε και τόσο σίγουροι κατά πόσον έπρεπε να μιλήσουμε για εξαιρέσεις.
Δέκα, είκοσι, εκατό ασθενικά λουλούδια που βλάστησαν εδώ κι εκεί, μέσα στον απέραντο κάμπο των αγκαθιών και των τσουκνίδων, τι ρόλο μπορούν να παίξουν; Κανένα δυστυχώς. Αρά ή γρήγορα, θα μαραθούν και όσα λιγοστά απόμειναν λουλούδια ανθρωπισμού, μέσα στην κατάρα της εποχής μας».
Κάποια κείμενα “μιλούν” από μόνα τους. Δεν χρειάζονται ιδιαίτερες γραπτές συστάσεις από τον γράφοντα. Ξεκίνησα την σημερινή παρουσίασή μου μ’ ένα απόσπασμα του πρωτοσέλιδου άρθρου της τοπικής εφημερίδας Μεσογείου, με ημερομηνία την 11η Φεβρουαρίου του 1978 ημέρα Σάββατο, ημέρα που η Καστρινή πολιτεία, η Κρήτη, αλλά και ολόκληρη η Ελλάδα, αποχαιρετούσε τον Αρχιεπίσκοπο Κρήτης, τον αοίδημο Ευγένιο Ψαλιδάκη.
ήδη ο εκλιπών προκαθήμενος της Εκκλησίας της Κρήτης, είχε αφήσει την τελευταία του πνοή, την Τρίτη 6η Φεβρουαρίου 1978 στο Λονδίνο. Είχε χειρουργηθεί στις 30 Ιανουαρίου, αφού έπασχε από νευρίνωμα και ενώ η μετεγχειρητική κατάστασή του εξελισσόταν ομαλά και οι γιατροί του είχαν αφαιρέσει τα χειρουργικά ράμματα. Ο μακαριστός ιεράρχης πέθανε από εμβολή. Το παραπάνω απόσπασμα είναι προϊόν γραφής του διευθυντή της Μεσογείου Αριστοτέλη Γραμματικάκη, μ’ έναν τρόπο μοναδικό όπως εκείνος γνώριζε να παρουσιάζει τα πονήματά του.
Πράγματι πολλοί γνώριζαν το δράμα του Ευγενίου, την εν “ψυχρώ δολοφονία” του και όλα όσα είχαν αναγκάσει τον μακαριστό ιεράρχη να είναι κλεισμένος στον εαυτό του. Πραγματικά τον είχαν αναγκάσει να βιώνει τον πόνο μέσα του, εσώψυχα, κατάκαρδα, τον είχαν εξαναγκάσει στο να τραυματισθεί θανάσιμα η ψυχή του.
Και το χειρότερο ελάχιστοι ήταν εκείνοι ή σχεδόν ελάχιστοι, από λαό και κλήρο, που έθεσαν εαυτούς απέναντι στους υβριστές του, σ’ εκείνους που εξακόντιζαν το δηλητήριό τους ενάντια στο πρόσωπο του Αρχιεπισκόπου. Κρίνω σκόπιμο να μην επεκταθώ άλλο. Όμως θέλω να σταθώ στην άλλη όψη του Ευγενίου. Αυτή την γιομάτη από ιστορική ευθύνη, πατριωτισμό, εθνική δράση! Αυτή που μας την παρουσιάζει ο στρατιωτικός διοικητής Κρήτης, Ανδρέας Νάθενας με μία επιστολή του που φέρει ημερομηνία 25η Απριλίου 1945.
Βέβαια το συγκεκριμένο αρχειακό υλικό της στρατιωτικής διοίκησης Κρήτης, φυλάσσεται στο τμήμα αρχείων και περιοδικών της Βικελαίας Βιβλιοθήκης. Με την συγκεκριμένη έκθεση συμφωνεί και την συνυπογράφει και ο στρατιωτικός διοικητής Κρήτης Νικόλαος Παπαδάκης ο οποίος φέρει τον βαθμό του συνταγματάρχη, αντίθετα από τον Ανδρέα Νάθενα, που ήταν αντισυνταγματάρχης. Σας παραθέτω το περιεχόμενό της όπως το μετέγραψα από το σχετικό έγγραφο.
«Ο αρχιμανδρίτης Ευγένιος Ψαλιδάκης υπήρξε κατά τη διάρκεια της κατοχής πρότυπον θαραλλέον, θερμού και αγνού πατριώτου. Ούτος συμφώνως προς τας παραδόσεις της εκκλησίας κατά την διάρκειαν της κατοχής ετίμησε και εκράτησε πολύ υψηλά το ιερατικό αξίωμα.
Μετά την απομάκρυνσιν υπό των Γερμανών εκ της Μητροπόλεως Κρήτης του Μητροπολίτου Βασιλείου περέμεινεν ως αναπληρωτής επωμισθείς όλα τα βάρη της θέσεως ταύτης. Ανεδείχθη υπέροχος πατριώτης και άριστος ποιμενάρχης Καθ’ όλον το χρονικόν αυτό διάστημα της κατοχής δεν έμεινεν ήσυχος, αλλά εκινείτο δραστηρίως δια την ενίσχυσιν του εθνικού αγώνος. Δια του παρδείγματός του ενεθάρρυνε και ενεψύχωνε τον στενάζοντα, υπό το πέλμα του κατακτητού, λαόν. Κατέβαλλεν πάσαν προσπάθειαν δια να ελαφρύνει τον λαόν από τα δεινά της δουλείας.
Υπήρξε παρήγορος άγγελος και συμπαραστάτης των διωκομένων και επεδίωκε πάντοτε με κίνδυνον της ζωή του να βελτιώσει την θέσιν των συλλαμβανομένων υπό των κατακτητών. Πολλάκις συνετέλεσαν δια της στάσεώς του, ώστε Έλληνες υπό εκτέλεσιν να σωθώσιν εκ βεβαίου θανάτου.
Ήτο εις επαφήν μετά της Εθνικής Οργανώσεως Κρήτης της οποίας τρόπον τινά απετέλει επίτιμος πρόεδρος. Συνεργάζετο μετ’ αυτής, ενίσχυε παντοιοτρόπως τας ανταρτικάς ομάδας και συνετέλει εις την διατήρησιν του εθνικού φρονήματος. Λόγω της εθνικής του δράσεως επέσυρε την μήνιν των κατακτητών, οίτινες πολλάκις τον κατεδίωκαν, τον ύβρισαν και τον ηπείλησαν. Εν τούτοις πάντοτε νηφάλιο, απτόητος και ατάραχος έμενε και ουδέποτε διέκοψε την εθνικήν του προσπάθειαν.
Μετά την άφιξιν του υποφαινομένου διέφυγεν της προσοχής των Γερμανών. Εξήρχετο της πόλεως και προσήρχετο συχνά εις τον Σταθμόν Διοικήσεώς μου (καλί Καστέλλι) και παρείχε πληροφορίας περί δυνάμεως, κινήσεων και προθέσεων του εχθρού και γενικώς διεφώτιζεν ήμας περί της κρατούσης καταστάσεως.
Ούτος μας επληροφόρησε περί της ακριβούς ημέρας και ώρας αποχωρήσεως των Γερμανών. Κατά την είσοδον εις την πόλιν Ηρακλείου μας υπεδέχθη και εβοήθησε λόγω του κύρους του επί του λαού εις την τήρησιν της τάξεως. Κατά την διάρκειαν της κατοχής και μετά την απελευθέρωσιν εμερίμνα συνεχώς δια την συγκέντρωσιν τροφίμων και διαφόρων άλλων ειδών και διανομήν τούτων εις τους περισσότερον πάσχοντας. Η εθνική δράσις του, όσον και η κοινωνική τοιαύτη, αποτελούν φωτεινόν παράδειγμα προς μίμησιν. Χαρακτήραδαμάντινος, σεμνός, αξιοπρεπής, ψύχραιμος, δυνατός, συνετός, αλτρουιστής, πράγματι χριστιανός με αρίστην μόφωσιν, ικανός δια να ανέλθει τα ανώτατα αξιώματα της εκκλησιαστικής ιεραρχίας. Ενθουσιώδης και ένθερμος πατριώτης.
Δια τας υπηρεσίας προς την πατρίδα και τον λαόν προτείνω όπως ως ελάχιστον φόρον τιμής απονεμηθεί εις τούτον το μετάλλιον εξαιρέτων πράξεων επαφιόμενος εις την κρίσιν των προϊσταμένων του δια την προσήκουσαν τις αυτόν, ως ιερομένου, ανωτάτην ηθικήν απονομήν.
Ηράκλειον τη 25η Απριλίου 1945.
Ο Στρατιωτικός Διοικητής Νομού Ηρακλείου Ανδρέας Νάθενας, Αντισυνταγματάρχης Πεζικού.
Συμφωνώ
Ο Στρατιωτικός Διοικητής κρήτης Νικόλαος Παπαδάκης, Συνταγματάρχης Πεζικού».
Ευγένιος Ψαλιδάκης! Όπως και πολλοί άλλοι, αλλά αυτός σίγουρα υπήρξε ένα από τα κορυφαία θύματα μιας ανισόρροπης εποχής, όπου το ψεύδος και η λάσπη κυριαρχούσε.
Άνθρωπος, ηγέτης, κληρικός, πανταχού παρών, να δίνει το παράδειγμα της απλοϊκής και ασκητικής ζωής, αποστρεφόμενος τα πρόσκαιρα μεγαλεία!