Στις 26 Απριλίου 1944, ο Στρατηγός Κράιπε, Διοικητής της 22ας Μεραρχίας με έδρα τις Αρχάνες, απήχθη από ομάδα δεκατριών απαγωγέων (δύο Βρετανών αξιωματικών και έντεκα Κρητικών). Μετά από περιπλάνηση δεκαοχτώ ημερών, μεταφέρθηκε στη Μέση Ανατολή και παραδόθηκε στους αξιωματούχους του Συμμαχικού Στρατηγείου.
Για την απαγωγή που έγινε θρύλος στην Κρήτη, πολλά γεγονότα παρέμειναν άγνωστα, όπως:
α) Γεώργιος Πετρακογιώργης, εξερεύνηση του Ψηλορείτη
Το δειλινό της 15ης Μαΐου 1944, όλα τα συμμαχικά ραδιόφωνα μετέδιδαν την παράδοση του Γερμανού Στρατηγού Κράιπε στους συμμάχους.
Ο Γερμανός Διοικητής Κρήτης Μπρώυερ, (11 Ιανουαρίου 1943 – 19 Ιουλίου 1944), διέταξε νέο κύκλο εξερευνήσεων στον Ψηλορείτη και στα χωριά των παρυφών του, για την ανακάλυψη εκείνων των Κρητικών που βοήθησαν, τροφοδότησαν και απέκρυψαν τους απαγωγείς. Η διαταγή ήταν συγκεκριμένη.
Κανένα έλεος και βαριές τιμωρίες ακόμη και σ΄αυτούς που ως υποψία συμμετείχαν στην προσπάθεια διαφυγής του Κράιπε. Μια μεγάλη εξερεύνηση στον Ψηλορείτη ξεκίνησε στις 17 και τελείωσε στις 28 Μαΐου 1944.
Η φιλογερμανική εφημερίδα Κρητικός Κήρυξ, την επόμενη ημέρα Δευτέρα 29 Μαΐου 1944, με πηχυαίους τίτλους στην πρώτη σελίδα, παρουσιάζει το γεγονός ως εξής:
«ΚΡΗΤΕΣ
Μόλις ετερματίσθη μία μεγάλη ερευνητική δράσις του Στρατού Κατοχής εναντίον της συμμορίας του Πετρακογιώργη. Ο πληθυσμός μιας μεγάλης περιοχής των ορέων του Ψηλορείτη και Κέδρου υπεβλήθη εις πολεμικάς δοκιμασίας.
Τα χωρία εκυκλώθησαν, οικίαι ηρευνήθησαν, οι άνδρες συνελήφθησαν και μετεφέρθησαν.
Από μηνών γνωρίζει ο πληθυσμός Ίδης και Κέδρου περί της παραμονής των συμμοριτών. Εφωδίαζε τους συμμορίτας με τρόφιμα και υπέθαλπε Άγγλους πράκτορας. Υπό τα όμματά του μάλιστα οι συμμορίται ηδύναντο να κατασκευάζουν οχυρώσεις. Αγγλικά αεροπλάνα έρριπτον ειδικάς βόμβας ανεφοδιασμού. Υπηρεσίαι πληροφοριών παρείχοντο εκουσίως.
Οι πολίται απέφευγον σκοπίμως να καταγγείλουν όλα αυτά που συνέβαινον εις τας Ελληνικάς Αρχάς, ή εις τον Στρατόν Κατοχής. Ούτοι δια της διαγωγής των προεκάλεσαν τα σκληρά μέτρα εις βάρος των και είναι υπεύθυνοι εάν θα περιέλθουν εις δυστυχίαν και εάν αι οικογένειαι θα δοκιμάσουν πόνους και πικρίας.
Οι συλληφθέντες θα εξεταστούν επισταμένως και δικαίως, οι υπαίτιοι θα τιμωρηθώσι σκληρώς. Ο πληθυσμός καλείται εκ νέου, να βοηθήση εις την εξακρίβωσιν των υπευθύνων, ίνα οι αθώοι επιστρέψουν όσον το δυνατόν ταχύτερον εις τα σπίτια των !
Ως μέχρι τούδε ο Στρατός Κατοχής θα συνεχίση τας ειρηνικάς προσπαθείας του και θα επιδιώξη μίαν καλήν συνεννόησιν με τον πληθυσμόν. Όπου όμως ταραξίαι θελήσουν να δράσουν και να ενοχλήσουν την ειρήνην της νήσου, θα κτυπηθούν αποφασιστικώς και σκληρώς».
Για τους αδιόρθωτους δοσίλογους αρχισυντάκτες και αρθρογράφους της εφημερίδας, οι άντρες της Αντίστασης ήταν συμμορίτες, οι Κρητικοί που αντιστέκονταν στους κατακτητές αποτελούσαν μέλη συμμορίας.
β) Η κόρη του Στάνλεϋ Μος για τους Κρητικούς
Τον Μάιο του έτους 2010, η κόρη του Στάνλεϋ Μος Γαβριέλλα Μπούλοκ, επισκέφτηκε την Κρήτη για να περπατήσει στα κατοχικά ίχνη του πατέρα της. Την οδηγήσαμε στην Κασταμονίτσα, στη μάντρα του Σηφογιάννη, στα Ανώγεια στο σπίτι του Νταμπακομανόλη, στα Πετροδολάκια του Ψηλορείτη, μητάτο των Ξυλούρηδων. Εκεί, στο ταπεινό εκκλησάκι του Αγίου Φανουρίου στις 7 Μαΐου 2010, μας παρέδωσε ένα μικρό χειρόγραφο σημείωμα τεσσάρων σελίδων, ύμνο για τους Κρητικούς. Στο σημείωμά της, η Γαβριέλλα γράφει:
´7η Μαΐου 2010
Έχω έλθει στην Κρήτη από την Αγγλία, για να αποτίσω φόρο τιμής, (για να τιμήσω) τη γενναιότητα όλων των Κρητών, ανδρών, γυναικών και παιδιών, οι οποίοι έδρασαν για τόσα πολλά χρόνια και με πάρα πολλούς τρόπους, αψηφώντας τη ναζιστική κατοχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Συγκεκριμένα, εκ μέρους του παρασημοφορημένου σερ Πάτρικ Λη Φέρμορ, (Μιχάλη ή Φιλεντέμ) και του πατέρα μου, λοχαγού Μπιλ Στάνλεϋ Μος, παρασημοφορημένου με το Στρατιωτικό Σταυρό, όλη η οικογένειά μου επιθυμεί να ευχαριστήσει τους μαχητές αλλά και τις εκατοντάδες ανδρών, γυναικών και παιδιών που τους βοήθησαν.
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία, ότι χωρίς τη στήριξη και τη προστασία των Κρητικών, οι αποστολές τους δεν θα είχαν επιτύχει. Βεβαίως, αυτό ισχύει και για την επιχείρηση της απαγωγής του Κράιπε, η οποία παραμένει μια από τις πιο γνωστές ιστορίες του Παγκοσμίου Πολέμου.
Όπως ακριβώς το βιώνω κι εγώ τώρα, στους Κρητικούς βρήκαν καλωσόρισμα, ζεστασιά, φιλοξενία, γενναιοδωρία – τα οποία παρέμειναν απαράμιλλα σε ολόκληρη τη ζωή τους. Επίσης, εκ μέρους τους αλλά και εκ μέρους ολόκληρης της οικογένειάς μου, θα ήθελα να εκφράσω τη βαθειά μου θλίψη για τα αντίποινα που ακολούθησαν, για όσα υπέφεραν οι Κρήτες και για το φριχτό θάνατο τόσων πολλών ανθρώπων από τα χέρια των Ναζί.
Δεν υπάρχουν λέξεις να εκφράσω τη βαθιά και ισόβια λύπη μας, αλλά, όσο καλύτερα μπορώ, επιθυμώ να αποτίσω φόρο τιμής σε όλους σας.
(το γένος Stanley Moss)
κόρη του William (Bill) Stanley Moss
Μάιος 2010, Κρήτηª.
γ) Σταματία Χατζηδάκη – Μπικάκη, ο Στρατηγός Κράιπε στη «Βορινή Τρύπα» της Νίθαυρης
Η Σταματία Χατζηδάκη – Μπικάκη ήταν από το χωριό Νίθαυρη Αμαρίου. Τα μέλη της οικογένειας των Μπικάκηδων, ήταν ενεργά μέλη της Εθνικής Αντίστασης Κρήτης. Είχε παντρευτεί από το χωριό Βορρίζα, τον Στυλιανό Χατζηδάκη ή Καστελλιανό. Ο πατέρας της Μανούσος Μπικάκης (δάσκαλος), ειδοποιήθηκε και ανέβηκε στην «Βορινή Τρύπα» της Νίθαυρης, άναψε φωτιά για να διανυκτερεύσει εκεί η ομάδα των απαγωγέων με τον Στρατηγό Κράιπε, το βράδυ της 5ης Μαΐου 1944.
Η Σταματία Χατζηδάκη – Μπικάκη, θυμάται για την απαγωγή του Κράιπε και το πέρασμά του από τη Νίθαυρη Αμαρίου: «…τον αδερφό μου τόνε λέγανε Νίκο Μπικάκη. Αυτός είχε τραυματιστεί στην Αλβανία. Ήτονε άντρας των αντρώ. Εκατέβηκε ο αδερφός μου κι είχενε τραυματιστεί σε δυο τόπους, η χέρα του είχε παραμορφωθεί και βρέθηκε από τα Λασιθιώτικα χωριά ένας γιατρός και του λέει μη δεχτείς να σου κόψουνε τη χέρα σου. Εγώ θα σε βοηθήσω να γίνεις καλά.
Δε δέχτηκε αυτός, κάποια στιγμή έφυγε από το νοσοκομείο, δηλαδή χωρίς να πάρει εξιτήριο αυτός έφυγε. Και εκατέβηκε στη Κρήτη. Η μάνα μου η μακαρίτισσα επολέμανε να του κάμει διάφορα να μολάρει η χέρα του. Ο αδερφός μου εμπήκε μετά στην Αντίσταση. Κι εγώ να πλύνω τα ρούχα των ανταρτώ και των Εγγλέζω.
Ο πατέρας μου εβγήκε κείνο το βράδυ ν’ανάψει τη φωτιά στη Βορινή Τρύπα. Τον ειδοποιήσανε να πάει ν’ανάψει μια φωθιά γιατί θα’ρθούνε αντάρτες, με ένα μεγάλο Γερμανό αξιωματικό του’πανε. Και επήγε ο πατέρας μου και την άναψε. Και είδε και το Κράιπε μόλις τον εφτάξανε στη Τρύπα. Τη βραδιά που τόνε περάσανε από το χωριό για να τόνε πάνε στην Αγία Παρασκευή, από κει που τσι φυγαδεύγανε εγίνουντονε ένας γάμος.
Είχανε περικυκλώσει το χωριό μας τη Νίθαυρη οι Γερμανοί. Αναγκαστήκανε και τσι καλέσανε και τσι μεθύσανε για να αποσυρθούνε να τόνε περάσουνε κάτω προς την Αγία Παρασκευή. Και χόρευγα με δυο δεύτερα ξαδέρφια μου. Βοσκάκηδες. Και την ώρα που τοσε κάμανε την αμαθιά να φύγουνε πως τον εκατεβάζουνε να πα συνοδευτεί, μου λένε καλή αντάμωση στον άλλο κόσμο.
Στην Αγία Παρασκευή οι Γερμανοί τσι πλησιάσανε στα δεκαπέντε μέτρα. Κι επέσανε στο πλάι του δρόμου, έχει ένα χείμαρρο, για να μη τσι δούνε. Επέσανε κάτω οι αντάρτες και του θέτουνε το πιστόλι στο μήλιγγα και του λένε μη μιλήσεις. Τη βραδιά του γάμου ανάμεσα Αγίας Παρασκευής και Αη Γιάννη έγινε αυτό το γεγονός. Τόνε περάσανε, τόνε φύγανε. Ο σύντεκνός μου, γιατί τον έκανα σύντεκνο εδά ύστερα το Πετρακογιώργη, αυτός είχε εκεί το λόγο στη φυγή του Στρατηγού.
Ήρχουντανε οι αντάρτες στη Νίθαυρη αλλά εγώ τσι γνώρισα στο βουνό. Με ειδοποιά μια φορά ο αδερφός μου ότι στον Ορθό Πόρο, ακριβώς από πάνω από το Αποδούλου αλλά Νιθυαυριανή περιφέρεια, να κοιτάξεις να’ρθείς μου λέει, γιατί θένε οι αντάρτες μυζηθρόπιτες να τοσε ψήσεις. Επήρα τα υλικά και επήγα.
Και κάτσανε γύρου γύρου σε πέτρες όλοι οι αντάρτες. Ήτανε πολλοί, καμιά τριανταρά. Είχε καθένας μία
μπροστά του και ψήνουντανε μία μία πίτα και τη παίρνανε στη σειρά. Μια στιγμή ο Πετρακογιώργης εχόρτασε. Λέει συγνώμη παιδιά εγώ δε τρώγω άλλη, αλλά τη πάρτη μου θα τη παίρνω…».
δ) Τρία τραγούδια για την απαγωγή του Κράιπε
Ο Κρητικός λαός τραγούδησε την περιπέτεια της απαγωγής του Στρατηγού Κράιπε. Έχουν γραφτεί πολλά λαϊκά στιχουργήματα, σε ορισμένους τόπους έχουν γίνει και τραγούδι στα στόματα των Κρητικών.
Ένα απ’αυτά δημιούργησε ο πατέρας της Σταματίας Χατζηδάκη – Μπικάκη, ο δάσκαλος Μανούσος Μπικάκης, τραγουδιέται ακόμη και σήμερα στη Νίθαυρη και λέει:
«Στσ’ εικοσιέξε τ’ Απριλιού μια δροσερή βραδούλα,
τον Κράιπε εκλέψανε σα νά’τανε νυφούλα.
Μέσα στ’ αμάξι του’τανε μ’ ένα του ιπποκόμο,
Άγγλοι κι αντάρτες τον βουτούν στων Αρχανώ το δρόμο.
Ο ένας είν’ο Φιλεντέμ με τον Ζωϊδαντώνη
κι ο Τυρογιώργης πήδησε κοντά τους και σιμώνει.
Κι ένα αμάξι έρχεται κι αμέσως ξεσβουράρουν,
τα ταχυβόλα πρότειναν πάνω τους να μουντάρουν.
Γερμανικά φωνάζανε τ’ αμάξι σταματάνε
και μ’ ένα δυο πηδήματα τον Κράιπε αρπάνε.
Τον Κράιπε φιμώσανε και το σωφέρ χτυπούνε,
μέσα στ’ αμάξι μπαίνουνε και Άγγλοι το οδηγούνε.
Ολοταχώς σαν αστραπή και σα πουλιά πετούνε,
μέσ’από το Ηράκλειο οι ήρωες περνούνε.
Σκοποί και τα περίπολα στέκουν και χαιρετούνε,
οι Άγγλοι μέσα απ’την καρδιά χαίρουνται και γελούνε.
Φτάνοντας στο Γενή Γκαβέ στα όρη ανεβαίνουν
και στα λημέρια ανταρτών εκεί τους ε πηγαίνουν.
Πετρακογιώργης ’ποδοχή διατάζει να του κάνουν,
αντάρτες όλοι ολοταχώς τα δυνατά τους βάνουν.
Ο Κράιπε εθαύμασε την τόση πειθαρχία,
οι αντάρτες των εδήλωσε έχουν μεγάλη αξία.
Από κειδά εφύγανε πήγαν σ’ ένα μιτάτο
τση Νίθαυρης, στο Καλικά, εις την Κορφή από κάτω.
Πάλι ο Καρουζόκωστας καλά τα καταφέρνει,
φλουμάρια και γαλακτερά πολλά τώνε προσφέρει.
Eτρώγανε και πίνανε και γάλα και μυζήθρα
και ό,τι άλλο η όρεξη των ανταρτών εζήτα».
Επιχειρούνται στις μέρες μας αλλεπάλληλες προσπάθειες αναθεώρησης της ιστορίας, από ανθρώπους και κύκλους, τα κίνητρα των οποίων δεν έχουν ακόμη πλήρως διευκρινιστεί. Τη βραδιά της απαγωγής στη διακλάδωση των Αρχανών, στην επιχείρηση συμμετείχαν έντεκα Κρητικοί και δύο Βρετανοί αξιωματικοί. Για την απαγωγή του Κράιπε έχουν γραφτεί δεκάδες βιβλία, έχουν γίνει διαχρονικά εκατοντάδες δημοσιεύματα σε εφημερίδες και περιοδικά, έχει γίνει τραγούδι, ταινίες στον κινηματογράφο, (η μία σε σενάριο Μιχάλη Ακουμιανάκη), έχουν γράψει οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές τα γεγονότα σε δικά τους βιβλία, διασώζονται δεκάδες φωτογραφίες.
Τα ονόματα των απαγωγέων είναι σκαλισμένα στις μαρμάρινες στήλες του μνημείου της απαγωγής στη διακλάδωση των Πατσιδών, (στην Ελληνική αλλά και στην Αγγλική γλώσσα).
Επειδή η μνήμη ορισμένων ´αναθεωρητών, ιστορικών και ιστορικών ερευνητών είναι επιλεκτική; υπενθυμίζουμε και πάλι τα ονόματα των δεκατριών ηρώων, από τους στίχους ενός ποιήματος, που απήγγειλε ο Υποστράτηγος ε.α. κ. Σταύρος Φωτάκης στον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου, (τόπο καταγωγής του Αντώνη Ζωϊδάκη) στις 7 Αυγούστου 2016. Τα λόγια του τραγουδιού λένε:
«-Κείνοι που πρωτοστάτησαν ήτανε θαρραλέοι,
κι απού τση Κρήτης τσι βλαστούς οι πιο σεμνοί κι ωραίοι.
Κι αν θέτε και ονόματα ευθύς να σας τα πούμε,
όλοι να τους γνωρίζουμε κι όλοι να τους τιμούμε.
Δύο Άγγλοι επικεφαλής: Λη Φέρμορ Ταγματάρχης,
κι ο λοχαγός Στάνλεϋ Μος, άξιος πολεμάρχης,
Κι απ’ τους γενναίους Κρητικούς, απ’ την περιοχή μας,
είν’ ο Παυλής Ζωγραφιστός κι η δράση του τιμή μας.
Ηρωϊκά αγωνίστηκε, τ’ αδέρφια του ομάδι
της Κρήτης ήταν καύχημα και του χωριού καμάρι.
Είν’ ο Στρατής ο Σαβιολής από τσι Πάνω Αρχάνες,
που δε λογάριασε ποτέ των τουφεκιώ τσι κάνες.
Ειν’ ο Δημήτρης ο Τζατζάς τση Πισκοπής βλαστάρι,
κι Ακουμιανάκης Μιχαήλ, μεγάλο παλικάρι.
Είναι από τσι Ποταμιές ο Νικολής ο Κόμης,
κι απού το Θραψανό βαστά, Χναράκης ο Γρηγόρης.
Ηλίας ο άλλος λέγεται, και το επώνυμό του,
Αθανασάκης ήρωας στον τόπο το δικό του.
Παπαλεωνίδας Αντώνιος, άλλος πολύ γενναίος,
κι ο Πατεράκης Εμμανουήλ περίσσια θαρραλέος.
Άλλος τσ’ ομάδας άξιος Αντώνης Ζωϊδάκης,
κι ατρόμητος και ξακουστός ο Γιώργης ο Τυράκης.
Όλοι ετούτοι κόπιασαν η απαγωγή να γίνει,
και μπήκαν μ’ αυταπάρνηση στ’ αγώνα το καμίνι.
Αγάπησαν την Κρήτη μας, μα και τη Λευτεριά της,
για κείνη αγωνίστηκαν τα άξια παιδιά της.
Για όλους της Αντίστασης χρωστούμε ευγνωμοσύνη
που πάλαιψαν και φέρανε Ελευθεριά κι Ειρήνη!ª.
Ας θυμηθούμε άλλο ένα τραγούδι του λαϊκού ποιητή Αντώνη Μαρκάκη (από τις; Κάτω Αρχάνες), που έγραψε στις 25 Μαρτίου 1982:
«Αν θέλετε ονόματα τα γράφω ένα – ένα
κι οι δεκατρείς’ταν ήρωες σαν του Εικοσιένα.
Ήταν Λη Φέρμορ, Στάνλεϋ Μος, Τυράκης, Πατεράκης, ο Καπετάν Ζωγραφιστός και ο Αθανασάκης.
Ακόμα είν’Ακουμιανός, Κόμης, Τζατζάς, Χναράκης,
Παπαλεωνίδας, Σαβιολής κι Αντώνης Ζωιδάκηςª.
Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος