Το 2022, ο Αμερικανός ιστορικός Γκάρι Γκερσλ (Gary Gerstle, γεν. 1954) κυκλοφόρησε το βιβλίο ‘Η άνοδος και η πτώση της νεοφιλελεύθερης τάξης: Η Αμερική και ο κόσμος στην εποχή της ελεύθερης αγοράς’ (Gary Gerstle: The Rise and Fall of the Neoliberal Order: America and the World in the Free Market Era).
Αναφέρεται στον τρόπο που ο νεοφιλελευθερισμός κυριάρχησε στην αμερικανική πολιτική για σχεδόν μισό αιώνα πριν συντριβεί τελικά στις δυνάμεις του ‘Τραμπισμού’ στα δεξιά και ενός νέου ‘προοδευτισμού’ στα αριστερά.
Η παρατηρούμενη κοσμοϊστορική στροφή προς τον νεοφιλελευθερισμό, ένα πλέγμα πολιτικών το οποίο μείωσε το αποτύπωμα της κυβέρνησης στην κοινωνία με παράλληλη ανακατανομή της οικονομικής δύναμης στις ιδιωτικές αγορές, που ξεκίνησε στις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο στα τέλη της δεκαετίας του 1970, άλλαξε εκ βάθρων τον κόσμο.
Σήμερα, ο όρος ‘νεοφιλελεύθερος’ χρησιμοποιείται συχνά για ευρύ φάσμα πολιτικών, από την προβολή των αρχών της ελεύθερης αγοράς, μέχρι την προώθηση προγραμμάτων ιδιωτικοποιήσεων σε αναπτυσσόμενες χώρες σε όλο τον κόσμο. Σίγουρα, ο νεοφιλελευθερισμός έχει συμβάλει σε σειρά ανησυχητικών τάσεων, μεταξύ των οποίων η αποδεδειγμένα μαζική αύξηση της εισοδηματικής ανισότητας.
Ωστόσο, όπως υποστηρίζει ο διακεκριμένος ιστορικός, είναι σχετικά δύσκολο να καθορίσουμε τι ήταν ο νεοφιλελευθερισμός και γιατί η κοσμοθεωρία του είχε τόσο πειστική ισχύ σε αμφότερα τα άκρα του πολιτικού φάσματος, για τρεις δεκαετίες.
Όπως αποδεικνύει, η νεοφιλελεύθερη τάξη που αναδύθηκε στην Αμερική την δεκαετία του 1970, συγχώνευσε τις ιδέες της απορρύθμισης με τις προσωπικές ελευθερίες, των ανοιχτών συνόρων με τον κοσμοπολιτισμό και της παγκοσμιοποίησης με την υπόσχεση αυξημένης ευημερίας για όλους.
Παράλληλα με την ανίχνευση του τρόπου με τον οποίο αυτή η κοσμοθεωρία αναδύθηκε στην Αμερική και εξελίχθηκε σε κυρίαρχη παντού, ο Γκερσλ διερευνά τον μέχρι πρότινος μη αναγνωρισμένο βαθμό στον οποίο ο θρίαμβός της διευκολύνθηκε από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και των κομμουνιστών συμμάχων της.
Είναι επίσης ο πρώτος που καταγράφει την ιστορία της πτώσης της νεοφιλελεύθερης τάξης, η οποία ξεκίνησε από την αποτυχημένη ανοικοδόμηση του Ιράκ, τη μεγάλη ύφεση των χρόνων του Μπους και κορυφώθηκε με την άνοδο του Τραμπ και την αναζωογονημένη αμερικανική ‘αριστερά’ υπό την ηγεσία του πολιτικά ανεξάρτητου γερουσιαστή του Βερμόντ Μπέρνι Σάντερς, στη δεκαετία του 2010.
Μια επανερμηνεία των τελευταίων πέντε δεκαετιών, το βιβλίο φωτίζει πώς η ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού εισχώρησε στην καθημερινή ζωή μιας εποχής, ενώ διερευνά τι απομένει από αυτή την ιδεολογία και τα πολιτικά της προγράμματα καθώς η Αμερική εισέρχεται πλέον σε ένα αβέβαιο μέλλον.
Την Εργατική Ημέρα του 1980, ο πρώην Κυβερνήτης της Καλιφόρνια Ρόναλντ Ρέιγκαν, έκανε εκστρατεία μπροστά σε πλήθος που ζητωκραύγαζε κατά μήκος του λιμανιού της Νέας Υόρκης με θέα το Άγαλμα της Ελευθερίας, υποσχόμενος νέα κυβέρνηση η οποία θα ανανεώσει το αμερικανικό όνειρο ‘και θα κάνει την Αμερική μεγάλη ξανά’.
Τριάντα έξι χρόνια αργότερα, ένας Νεοϋορκέζος, ο Ντόναλντ Τραμπ, θα χρησιμοποιούσε την ίδια φράση στην ίδια περίσταση στο Ρεπουμπλικανικό, πάλι, Κόμμα. Ωστόσο, σύμφωνα με το βιβλίο του Γκερσλ, η συνειδητή πρόθεση και το μοναδικό επίτευγμα του τελευταίου ήταν να υπονομεύσει τις αρχές της απορρύθμισης και της παγκοσμιοποίησης που εκπροσωπούσε ο πρώτος.
Ο Γκερσλ, επιδιώκει πυκνή περιγραφή της πτώσης, ή τουλάχιστον της διάσπασης της νεοφιλελεύθερης πολιτικής τάξης πραγμάτων που διαμορφώθηκε στις δεκαετίες του 1970 και του 1980 και κυριάρχησε στην δεκαετία του 1990 και πρώτη δεκαετία του εικοστού πρώτου αιώνα. Το κύρος αυτής που προέκυψε, ενισχύθηκε περαιτέρω από την απροσδόκητη κατάρρευση του σοβιετικού κομμουνισμού το 1989, όπου το σύνολο της νεοφιλελεύθερης αρχής φάνηκε προσωρινά πλήρως δικαιωμένο.
Οι τελικές πολιτικές συνέπειες της 11ης Σεπτεμβρίου, η Μεγάλη Ύφεση και οι σφοδρές επικρίσεις τόσο του γερουσιαστή Σάντερς, όσο και του Προέδρου Τραμπ έχουν, ωστόσο, προκαλέσει την διάλυση μιας πολιτικής τάξης που δεν θεωρείται υπεύθυνη από πάρα πολλούς για την εξαφάνιση των μέσων διαβίωσής τους, τη διακινδύνευση των ελευθεριών τους και την παρεμπόδιση της ευτυχίας τους.
Η θέση του συγγραφέα, φαίνεται σωστή. Το ιδιαίτερα διεθνές οικονομικό πρόγραμμα των προέδρων Ρέιγκαν και Κλίντον που συνίστατο στη θεσμοθέτηση της ελεύθερης διακίνησης αγαθών, υπηρεσιών, κεφαλαίων και ανθρώπων και στην ταυτόχρονη απομάκρυνση από την εξέταση των δασμών, των εισαγωγικών ποσοστώσεων, της εθνικοποίησης ιδιωτικών βιομηχανιών ή οποιασδήποτε άλλης μορφής προστασίας, έχει απαξιωθεί βαθύτατα.
Η σοβαρότερη κατηγορία του συγγραφέα, εναντίον της πρώην ηγεμονικής νεοφιλελεύθερης πολιτικής τάξης είναι ότι εισήγαγε σκόπιμα μια πολιτική φυλάκισης Αφροαμερικανών λόγω της έλλειψης παραγωγικότητας αυτής της υποομάδας. Με αυτόν τον μειονοτικό πληθυσμό που απομακρύνθηκε από την οικονομία, όμως, γράφει ο Γκερσλ, οι νεοφιλελεύθεροι θα μπορούσαν να συνεχίσουν το έργο της οικοδόμησης μιας επιτυχημένης οικονομίας της αγοράς.
Με την πάροδο του χρόνου, συνεχίζει, ο νεοφιλελευθερισμός εξελίχθηκε σε δόγμα που επιβραβεύει το ελεύθερο εμπόριο και την ελεύθερη κυκλοφορία κεφαλαίων, αγαθών και ανθρώπων. Γιόρτασε την απορρύθμιση ως οικονομικό αγαθό που προκύπτει όταν η κυβέρνηση δεν μπορεί πλέον να παρεμβαίνει στη λειτουργία των αγορών.
Ισχυρίζεται, όμως, ότι οι συντηρητικοί που ενδιαφέρονται για την τάξη και την παράδοση, είναι ουσιαστικά ανίκανοι να προσαρμοστούν στη δημιουργική καταστροφή του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού!
Ο Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης είναι τέως διευθυντής Χειρουργικής και συγγραφέας