Η συνειδητοποίηση του εαυτού μας βρίσκεται σε άμεση συσχέτιση με τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε οτιδήποτε μας πλαισιώνει και αντίστροφα: το πώς προσλαμβάνουμε τη ζωή και τους άλλους, καθορίζεται από τις πεποιθήσεις που έχουμε για τον εαυτό μας.
Για να γίνει αυτό περισσότερο κατανοητό, ας θυμηθούμε το παραμύθι της Αλίκης, που όλοι γνωρίζουμε. Όταν βρέθηκε στη χώρα των θαυμάτων, ήπιε ένα φίλτρο που την έκανε μικρή και τότε γύρω της, όλα φαίνονταν τεράστια και μη διαχειρίσιμα, ακόμα και τα μικρά καθημερινά αντικείμενα. Όταν αντίθετα, ήπιε το φίλτρο που την έκανε πολύ μεγαλύτερη, τα πάντα φαίνονταν μικροσκοπικά και ασήμαντα, σαν παιδικά παιχνίδια.
Όταν χανόμαστε στην αυστηρή αυτοκριτική και την αυτοαπόρριψη, τότε, στην αντίληψη μας, ο εαυτός μας γίνεται μικροσκοπικός, και τα γεγονότα της ζωής, φαντάζουν τεράστια και απειλητικά, ενώ νιώθουμε ότι δεν μπορούμε να ανταποκριθούμε σε αυτό που κάθε φορά απαιτείται. Έτσι, η ποιότητα της ζωής μας υποβαθμίζεται, γιατί γεμίζουμε φόβο.
Πράγματι, όταν δεν εμπιστευόμαστε τον εαυτό μας, ζούμε σε μια κατάσταση μόνιμου φόβου, που εκδηλώνεται σε κάθε περίσταση της ζωής, ακόμα και στα απλά καθημερινά πράγματα. Φοβόμαστε ότι θα αποτύχουμε, θα κάνουμε λάθος, θα αντιμετωπίσουμε επιπτώσεις για τις επιλογές μας, οι άλλοι θα μας επικρίνουν, θα μας απορρίψουν, θα σκεφτούν αρνητικά για μας, κ.λπ. Και αυτά γίνονται μια μόνιμη εσωτερική φωνή, που επικρίνει, καταδικάζει, μεμψιμοιρεί.
Οι εκτιμήσεις αυτές, φυσικά, δεν είναι αντικειμενικές. Στην αντίληψη μας ο εαυτός μας έχει γίνει μικρός γιατί, χωρίς να το συνειδητοποιούμε, τον έχουμε απορρίψει, ψάχνοντας συνεχώς να του βρούμε αδυναμίες ή να του καταλογίσουμε ευθύνες. Είναι σαν να μας έχει παραπλανήσει κι εμάς, όπως και την Αλίκη, ένα μαγικό φίλτρο, που δε μας αφήνει να δούμε τις αληθινές μας διαστάσεις και ακόμα κι αν είμαστε επαρκείς, να μην είμαστε σε θέση να το αντιληφθούμε.
Έτσι, τις καλές προθέσεις ή τα ωραία λόγια των άλλων, τα βλέπουμε με καχυποψία και δυσπιστία, ενώ πιστεύουμε ευκολότερα την αρνητική κριτική και αναμένουμε την απόρριψη. Εγκαταλείπουμε ευκαιρίες γιατί πιστεύουμε ότι δε μας αξίζουν ή γιατί φοβόμαστε την αποτυχία.
Ο βαθμός διαστρέβλωσης της πραγματικότητας μπορεί να είναι τέτοιος, ώστε δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε αντικειμενικά ούτε την εξωτερική μας εικόνα, που είναι κάτι ορατό και απτό, αλλά αναζητάμε ατέλειες και τις μεγεθύνουμε, ενώ υποβαθμίζουμε ή θεωρούμε ασήμαντα τα ωραία στοιχεία μας, με αποτέλεσμα να βρίσκουμε άσχημη, ακόμα και μια αντικειμενικά ωραία εικόνα στον καθρέπτη.
Παγιώνονται έτσι, σταδιακά, γνωστικές στρεβλώσεις, που γίνονται το πρίσμα από το οποίο ερμηνεύουμε τη ζωή. «Τίποτα καλό δε συμβαίνει», «δεν μπορείς να εμπιστεύεσαι τους άλλους», «όλοι κάτι περιμένουν από μένα», «η ζωή είναι δύσκολη», «πάντα τα κάνω θάλασσα», «γιατί να μου φερθούν καλά οι άλλοι», «εγώ φταίω για όλα», «όποιος ζητάει περισσότερα, βρίσκει τον μπελά του», κ.λπ. Οι πεποιθήσεις αυτές μας επηρεάζουν καταλυτικά γιατί τις εκλαμβάνουμε ως δεδομένες, δεν τις αμφισβητούμε και δεν ελέγχουμε την αλήθεια τους.
Από την άλλη, όταν αισθανόμαστε δυνατοί, χτίσουμε την αυτοαντίληψη μας πάνω σε ένα υπόβαθρο ικανοποίησης από τον εαυτό μας και τότε όλα μοιάζουν μικρά και ασήμαντα και οι καθημερινές προκλήσεις φαίνονται παιχνίδι.
Η ενδυνάμωση της αυτοεκτίμησης αποτελεί πολύτιμο σύμμαχο για να χαράξουμε το μονοπάτι της ζωή μας, χωρίς να παρεμποδίζουμε την πορεία μας με σενάρια φόβου, σκεπτόμενοι σε κάθε μας βήμα όλα τα αρνητικά ενδεχόμενα.
Αν αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας με θετικό τρόπο, τότε πλησιάζουμε πιο κοντά στην ευτυχία, δηλαδή στην παγίωση ενός αισθήματος ικανοποίησης από τον εαυτό μας, τους άλλους και τη ζωή. Έχοντας κατά νου, αυτό τον ορισμό της ευτυχίας που μόλις έδωσα και αποσαφηνίζοντας επιτέλους, αυτή τη χιλιοειπωμένη και χιλιοτραγουδισμένη, αλλά και γεμάτη ασάφεια έννοια, ας δούμε πως η θετική αυτοεικόνα είναι ο πιο ασφαλής δρόμος προς αυτήν.
Η εμπιστοσύνη που έχουμε στον εαυτό μας επηρεάζει καταλυτικά την εμπιστοσύνη μας στους άλλους ανθρώπους, αλλά και στην ίδια τη ζωή. Για να το κατανοήσουμε αυτό μεταφορικά, ας φανταστούμε ότι ο εαυτός μας, οι άλλοι και η ζωή, είναι τρία συγκοινωνούντα δοχεία, στα οποία η στάθμη του υγρού που περιέχεται είναι αναγκαστικά η ίδια.
Αν το πρώτο είναι άδειο, θα είναι και τα υπόλοιπα. Αυτό σημαίνει ότι αν δεν εμπιστευόμαστε τον εαυτό μας, δεν μπορούμε να εμπιστευτούμε τους άλλους ανθρώπους, αλλά ούτε και αυτό που θα φέρει η ζωή. Έτσι, το βασικό συναίσθημα γίνεται ο φόβος. Αντίθετα, αν νιώθουμε ικανοποίηση από τον εαυτό μας, τότε θα μπορούμε να δούμε θετικά τους ανθρώπους γύρω μας, αλλά και να νιώθουμε ασφαλείς και αισιόδοξοι αναφορικά με τις προσδοκίες μας για το μέλλον.
Ας γίνουμε λοιπόν κι εμείς ήρωες στη δική μας χώρα θαυμάτων, και ας επιλέξουμε αν στην αυτοσυνείδηση μας, ο εαυτός μας είναι ασήμαντος ή επαρκής…
* Η Γιάννα Χουρδάκη είναι ψυχολόγος- παιδοψυχολόγος