Η Ανατολή διατηρεί ακόμα τον μύθο της. Τον 18ο και 19ο αιώνα ο Οριενταλισμός διαπνέει τον δυτικό κόσμο και παρά τους κινδύνους, πολλοί πνευματικοί άνθρωποι και συγγραφείς ταξιδεύουν και μας έχουν αφήσει έργα με τις εντυπώσεις τους, ιδιαίτερα βέβαια από την Εγγύς Ανατολή, όπου εντάσσεται και η Ελλάδα.
Μια διάθεση ρομαντικής φυγής από μια πραγματικότητα που μας πληγώνει τρέφει τη φαντασία για τη «λαγγεμένη Ανατολή».
Οι ταξιδιωτικές εντυπώσεις είναι ένα ιδιαίτερο λογοτεχνικό είδος. Ο Κώστας Ουράνης, ο Γ. Μ. Παναγιωτόπουλος και φυσικά ο Νίκος Καζαντζάκης καλλιέργησαν ιδιαίτερα αυτή τη μορφή πεζογραφίας.
Πολλοί που παλαιότερα απέρριπταν τον Καζαντζάκη αναγνώριζαν τα ταξιδιωτικά του έργα ως σημαντική δημιουργική γραφή.
Για την Άπω Ανατολή διατηρώ τις εφηβικές μνήμες από τα μυθιστορήματα της Περλ Μπακ και σήμερα απολαμβάνω την ποίηση και την πεζογραφία πολλών μεγάλων συγγραφέων της Ανατολής που μας δίνουν μια διαφορετική αίσθηση.
Ο Βασίλης Παπαδόπουλος, σήμερα γενικός γραμματέας της Προεδρίας της Δημοκρατίας, σπούδασε νομικά και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό δίκαιο στη Γαλλία. Πρόσφατα είχα παρουσιάσει τη μελέτη του «Διπλωματία και ποίηση» για τον Γιώργο Σεφέρη. Ως διπλωμάτης υπηρέτησε στην πρεσβεία μας στην Μπανγκόκ.
Το έργο του αυτό έχει δύο μέρη. Στο πρώτο υπάρχουν δεκαέξι και στο δεύτερο έντεκα κεφάλαια. Καθένα είναι ένα διαφορετικό ολοκληρωμένο αφήγημα που αναφέρεται είτε σε κάποιο πρόσωπο, είτε σε κάποιο μνημείο, είτε σε μια εικόνα της καθημερινής ζωής.
Ο λόγος του είναι σαφής, καθαρός, περιεκτικός. Εντοπίζει τις διαφορές στις καθημερινές συνήθειες, στη φιλοσοφία, στη θρησκεία, στην ιδιαίτερη αίσθηση των πραγμάτων.
Αποκαλύπτεται ένας κόσμος που λειτουργεί διαφορετικά από τις δικές μας αντιλήψεις. Όπως σημειώνει «διαπίστωσα ότι βρέθηκα σ’ έναν κόσμο με μεγάλες διαφορές από την Ευρώπη και την Αμερική. Οι διαφορές όμως αυτές δεν ήταν μόνο στο κλίμα, στη φύση, στον τρόπο ζωής, στα μνημεία, στο οικονομικό επίπεδο, στην οργάνωση της κοινωνίας. Ήταν κυρίως στη νοοτροπία των ανθρώπων».
Θα επιμείνω μόνο σε ορισμένα σημεία που αποκαλύπτουν αυτόν τον διαφορετικό κόσμο. Το κεφάλαιο Πι Παν αναφέρεται σε μια Ταϋλανδή με μακριά μαύρη φούστα, όχι ιδιαίτερα έξυπνη που ως ιεροτελεστία πηγαίνει στο γραφείο του κάθε πρωί ένα δροσερό ποτήρι νερό πάντα σιωπηλή. Στην ηλικία της δεν μπορεί να εκπληρώσει την ύψιστη αποστολή για κάθε Ταϋλανδή, να κάνει γάμο και παιδιά. Όταν αλλάζουν οι συνθήκες επιστρέφει στο χωριό της κρατώντας σφραγισμένο τον κόσμο και τα όνειρά της.
Ο συγγραφέας μας από υποχρέωση παρευρίσκεται σε μια κηδεία που είναι μια σιωπηλή τελετουργία, γιατί είτε πιστεύει κανείς στη μετενσάρκωση είτε όχι ο θάνατος στην Ασία είναι μια πύλη για μια νέα ζωή. Η μεγαλύτερη συμφορά είναι να μην έχεις παιδιά και αρσενικό απόγονο.
Δίδονται σκηνές όπου οι άνθρωποι αποφεύγουν τις φωνές και τη σύγκρουση, αλλά συζητώντας ειρηνικά λύνουν τις διαφορές τους. Προέχει να μην τρωθεί το γόητρο κανενός.
Ο συγγραφέας μας με επιδέξιο τρόπο εντοπίζει τις πολιτισμικές διαφορές και στα μνημεία και στους ανθρώπους. Απαντούν με διαφορετικό τρόπο στις ανάγκες τους, αναζητούν μια άλλη γαλήνη και ευτυχία, όπως ένας Έλληνας που ζει και έχει προσαρμοστεί στα ήθη του τόπου, απολαμβάνει κάθε εβδομάδα στο κουρείο το χαλαρωτικό μασάζ. Τους περισσότερους χαρακτηρίζει η καρτερία και η υπομονή στα σκληρά βάσανα της ζωής.
Εξαιρετικής ομορφιάς είναι η προσωπογραφία της αρχηγού της αντιπολίτευσης στη Βιρμανία, που πήρε το βραβείο Νομπέλ και παραμένει φυλακισμένη και απομονωμένη δίνοντας τη μάχη της για τη δημοκρατία και την ειρήνη με γενναιότητα και υπομονή.
Ο τρόπος που αποδίδεται η μορφή της Κουν Νατινί, συζύγου ενός συναδέλφου του, Καθηγήτριας Χημείας μας συγκλονίζει. Κρύβει το μυστικό της αρρώστιας της, εξηγεί τον Βουδισμό με τις μετενσαρκώσεις ως φιλοσοφία για να προσευχηθεί με απόλυτο σεβασμό στο ναό.
Στο κεφάλαιο «Ο βασιλιάς της Καμπότζης» αντιλαμβανόμαστε ότι βρισκόμαστε πραγματικά σ’ έναν εξωτικό τόπο, όπου ένας κομμουνιστής γίνεται βασιλιάς και πολιτικός ηγέτης.
Στο βιβλίο αυτό το λογοτεχνικό ταλέντο, η ευαισθησία και η γνώση επιτυγχάνουν απολύτως τον στόχο τους και διευρύνουν τον ορίζοντα του προβληματισμού μας. Κάθε καλό βιβλίο μας ταξιδεύει. Στο βιβλίο αυτό ανοίγονται νέοι ορίζοντες και κεντρίζεται η φαντασία μας, όχι μόνο με όσα λέγονται, αλλά και με όσα αποσιωπούνται. Είναι κρίμα που στην χώρα μας ακόμα η Άπω Ανατολή αποτελεί έναν άγνωστο κόσμο. Συζητώντας πρόσφατα με τον επιστημονικό συνεργάτη του Μουσείου Μπενάκη κ. Μαγκίνη μου είπε ότι στα ελληνικά δεν υπάρχει ούτε ένα βιβλίο για τον πολιτισμό και την ιστορία της Κίνας.
Κάθε κεφάλαιο του βιβλίου με λεπτότητα φωτίζει ένα συγκεκριμένο στοιχείο απ’ τους πολιτισμούς των λαών που αγωνίζονται να επιβιώσουν σε δυστοπικούς πολιτικά και κοινωνικά χώρους, κι ενώ σήμερα ο κόσμος είναι ένα μικρό χωριό υπάρχουν ακόμα πολλά να μάθουμε και να διδαχθούμε για την ανθρώπινη πορεία, που ίσως εμπλουτίσουν τον στεγνό ορθολογισμό της Δύσης με μια διαφορετική ευαισθησία.
*Ο Ζαχαρίας Καραταράκης είναι φιλόλογος