Η Κρήτη βρίσκεται σε προνομιούχο γεωγραφική θέση, είναι επιμήκης και περιβρέχεται από θάλασσα, δημιουργώντας ένα εξαιρετικό περιβάλλον υγιεινής διαμονής, που ήταν γνωστά από τη Μινωική εποχή (ca 3200-1100 π.Χ.).
Το υδατικό της δυναμικό όχι μόνο ανακυκλώνεται, αλλά από τις παράκτιες πηγές της εκρέει στη θάλασσα περίπου ένα δισ. m3 υφάλμυρου νερού κατ’ έτος σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΙΓΜΕ (Αγγελάκης, 2022). Αυτή η ποσότητα είναι υπερδιπλάσια των συνολικών ετήσιων αναγκών νερού της Κρήτης, που είναι περίπου 500 εκατ. m3 τον χρόνο.
Στην ανατολική Κρήτη είναι πολύ γνωστές τρεις τέτοιες πηγές: οι Αλμυροί Ηρακλείου και Αγίου Νικολάου και η Μαλαύρα Ιεράπετρας, που εκρέουν συνολικά στην θάλασσα περισσότερα από 300 εκατ. m3 υφάλμυρου νερού κατ’ έτος.
Το νερό αυτών των πηγών περιέχει κατά μέσο όρο λιγότερο από 8 g/L διαλυμένων στερεών (TDS), ενώ για λίγες ημέρες τον Φεβρουάριο και Μάρτιο, το νερό τους είναι σχεδόν ισοδύναμο με το πόσιμο νερό, με περίπου 200-250 mg ΤDS/L. Η πηγή του Αλμυρού Ηρακλείου φαίνεται στην Εικόνα 1.
Πέραν αυτών, το νερό αυτών των πηγών είναι ο σημαντικότερος μη συμβατικός υδατικός μας πόρος, που μπορεί να αξιοποιηθεί τόσο για παραγωγή ενέργειας με έργα αντλησιοταμίευσης, όσον και πόσιμου νερού αρίστης ποιότητας σε πολύ μικρό χρόνο και με πολύ χαμηλό κόστος.
Αντίθετα, παραγωγή πόσιμου νερού με άλλες μεθόδους, όπως γεωτρήσεις, φράγματα και άλλα, εκτός άλλων προβλημάτων, απαιτούν μακρούς χρόνους μελέτης και κατασκευής ενώ το κόστος, κυρίως της κατασκευής τους, είναι πολλαπλάσιο. Π.x. για την κατασκευή του φράγματος Αποσελέμη χρειάστηκε χρόνος περισσότερος από μισό αιώνα και κόστος περισσότερα από 260 εκατ. €.
Επί πλέον ο συνδυασμός έργων αφαλάτωσης με αυτά αντλησιοταμίευσης μπορεί να μειώσει σημαντικά το ήδη χαμηλό κόστος παραγωγής αφαλατωμένου νερού από υφάλμυρα νερά. Τέτοια έργα προωθούνται ενεργά στην ΝΑ χώρα από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας.
Στην Κρήτη έχουν κατασκευαστεί οι παρακάτω Μονάδες αφαλάτωσης κυρίως υφάλμυρου νερού:
(α) Ο Δήμος Μαλεβιζίου αντιμετωπίζει τεράστιο πρόβλημα έλλειψης πόσιμου νερού με τον υδροφόρο του ορίζοντα να παρουσιάζει έντονη υφαλμύρηση. Προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες ύδρευσης, η ΔΕΥΑ Μαλεβιζίου (ΔΕΥΑΜ) υλοποίησε το έργο «Εγκατάσταση Μονάδας Επεξεργασίας Πόσιμου Νερού με Δεξαμενές Αποθήκευσης και Εξωτερικά Δίκτυα Ύδρευσης στην ΔΕ Γαζίου και ΤΚ Ροδιάς του Δήμου Μαλεβιζίου» μέσω του Ταμείου Συνοχής του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Περιβάλλον – Αειφόρος Ανάπτυξη» (ΕΣΠΑ).
Η Μονάδα έχει δυναμικότητα 2.000 m3 νερού/ημερ. και 2.400 m3 νερού/ημερ. την καλοκαιρινή περίοδο και ικανοποιεί τις ανάγκες ύδρευσης των ΔΚ Γαζίου και των ΤΚ Ροδιάς και Αχλάδας μέσω των δεξαμενών Κουμπέ- Τσαχιανών- Καλυβάκι κατά τη θερινή – τουριστική περίοδο με την αυξημένη επισκεψιμότητα και τη διαμονή επισκεπτών στις μεγάλες ξενοδοχειακές Μονάδες της ΔΚ Γαζίου, που υπερβαίνουν τους 25.000 ισοδύναμους κατοίκους.
Οι αυξανόμενες υδρευτικές ανάγκες λόγω της οικιστικής ή/και τουριστικής ανάπτυξης των τελευταίων χρόνων, οδήγησε τη ΔΕΥΑΜ στην κατασκευή νέας Μονάδας 3.000 m3 νερού/ημέρα, με χρηματοδότηση επίσης από το ΕΣΠΑ, η οποία θα συμβάλει στην ικανοποίηση των αναγκών στις παραπάνω περιοχές αλλά και στην πρώην Δημοτική Ενότητα Τυλίσου.
Τέλος, στο Δήμο Μαλεβιζίου είναι εγκαταστημένη η μεγαλύτερη στην Ελλάδα Μονάδα Αφαλάτωσης υφάλμυρου νερού με σκοπό την συνολική παραγωγή 5.400 m3 πόσιμου νερού άριστης ποιότητας σε ημερήσια βάση.
Το κόστος εγκατάστασης και λειτουργίας των δυο Μονάδων ανήλθε περίπου σε 1,40 εκατ. €. Επίσης, έχει προβλεφθεί η δυνατότητα απόληψης και μεταφοράς από την πηγή του Αλμυρού ποσότητας υφάλμυρου μέχρι 11.500 m3/ημερ., σε περίπτωση αύξησης των υδρευτικών αναγκών της Επιχείρησης.
Για την λειτουργία των Μονάδων έχει υπογραφεί σύμβαση με ανάδοχο εταιρεία με τιμή για το παρεχόμενο πόσιμο νερό 0,16 € ανά m3/νερού. Η λύση της αφαλάτωσης είναι μια αποδεκτή λύση διεθνώς, που προσφέρει ασφαλή και γρήγορα αποτελέσματα για παραγωγή πόσιμου νερού άριστης ποιότητας σε λογικό κόστος και εξασφαλισμένη λύση στην αποτελεσματική αντιμετώπιση της λειψυδρίας.
(β) Μονάδα Αφαλάτωσης υφάλμυρου νερού με αντίστροφη ώσμωση δυναμικότητας 2.000 m3/ημερ. πόσιμου νερού, από την οποία εξυπηρετούνται οι οικισμοί Πάνορμο και Ρουμελή, της ΔΕΥΑ Μυλοποτάμου (ΔΕΥΑΜ), που βρίσκονται στο κέντρο περίπου της βόρειας παράκτιας ακτής της Κρήτης.
Το υφάλμυρο νερό αντλείται από τρεις υφιστάμενες γεωτρήσεις και δυο πηγές και μεταφέρεται σε δεξαμενή στο χώρο των εγκαταστάσεων. Στη συνέχεια, αφού υποστεί προεπεξεργασία με φίλτρανση μέσω μεμβρανών υπερδιήθησης αποθηκεύεται στη δεξαμενή φιλτραρισμένου νερού και στη συνέχεια οδηγείται στο σύστημα αντίστροφης ώσμωσης.
Το εξαιρετικής ποιότητας παραγόμενο πόσιμο νερό αποθηκεύεται σε δεξαμενή ύδρευσης από όπου μεταφέρεται με βαρύτητα στις υφιστάμενες δεξαμενές ύδρευσης των οικισμών Πανόρμου και Ρουμελή της ΔΕΥΑΜ.
Το συνολικό κόστος 2 εκατ. € περίπου περιλαμβάνει τρία αντλιοστάσια, κατασκευή των δικτύων μεταφοράς του υφάλμυρου νερού από τις υφιστάμενες γεωτρήσεις και πηγές στη Μονάδα αφαλάτωσης μήκους 5.273 m και το βαρυτικό δίκτυο μεταφοράς του αφαλατωμένου νερού στο δίκτυο ύδρευσης των οικισμών Πανόρμου και Ρουμελή μήκους 8.473 m.
Τέλος, περιλαμβάνει υποέργα χωματουργικά και τον αγωγό διάθεσης της άλμης μήκους 1.340 m, που συνδέεται με το δίκτυο ομβρίων νερών του Πανόρμου.
(γ) Σχετικά πρόσφατα, η ΔΕΥΑ Ηρακλείου (ΔΕΥΑΗ) απέκτησε δική της, έστω και μικρής δυναμικότητας, Μονάδα αφαλάτωσης στη Φοινικιά. Πρόκειται για Μονάδα Αφαλάτωσης με αντίστροφη ώσμωση δυναμικότητος 2.000 m3/ημερ., η οποία επεξεργάζεται νερό από τις γεωτρήσεις, που υπάρχουν σε οικόπεδο των εγκαταστάσεων της ΔΕΥΑΗ στη Φοινικιά.
Η Μονάδα αυτή έχει μικρή δυνατότητα παραγωγής πόσιμου νερού, εξαιτίας της υψηλής περιεκτικότητας σε ΤDS του υπόγειου νερού.
Η ποιότητα του υπόγειου νερού θα μπορούσε να βελτιωθεί σημαντικά με εμπλουτισμό του υπόγειου υδροφορέα την χειμερινή περίοδο με αρδευτικό νερό υψηλής ποιότητας, που θα παράγεται από αρδευτικό έργο επεξεργασμένων εκροών αστικών υγρών αποβλήτων, που θα αρχίσει να λειτουργεί σύντομα.
Ευελπιστώ να υλοποιηθεί τελικά αυτή η προσπάθεια, που είχε προταθεί επί των ημέρων του αείμνηστου Γιάννη Σμπώκου στην ΔΕΥΑΗ, το 1994 αμέσως μετά την ολοκλήρωση της Μονάδας Επεξεργασίας των Αστικών Υγρών Αποβλήτων του Ηρακλείου (Αγγελάκης, 2024). Εύχομαι σύντομα να στεφθεί με επιτυχία η οριστική επίλυση του χρόνιου προβλήματος υδατοπρομήθειας της πόλης μας.
(δ) Στη ΒΙ.ΠΕ Ηρακλείου λειτουργεί μια μικρή Μονάδα Αφαλάτωσης του υφάλμυρου νερού γεώτρησης δυναμικότητας 2.000 m3/ημερ. την οποία λειτουργεί η εταιρεία SYCHEM, που εδρεύει στην ΒΙ.ΠΕ.
Από αυτήν τη Μονάδα υδροδοτούνται η ΒΙ.ΠΕ, εταιρείες με ειδικό βιομηχανικό νερό και βυτιοφόρα μεταφοράς πόσιμου νερού, συμπεριλαμβανομένης της πυρόσβεσης. (ε) Σε ολόκληρη την Κρήτη, κυρίως στη ανατολική, υπάρχουν περισσότερες από 50 μικρές σχετικά Μονάδες, ιδιαίτερα σε ξενοδοχειακές επιχειρήσεις.
Οι Μονάδες αυτές αφαλατώνουν κυρίως θαλάσσιο νερό με αντίστροφη ώσμωση. Αυτές οι Μονάδες θα μπορούσαν να αυξηθούν σημαντικά σε όλες τις παράκτιες περιοχές με την θέσπιση και στη χώρας μας κινήτρων εγκατάστασης Μονάδων αφαλάτωσης με κρατική επιδότηση, όπως έχει θεσπισθεί πρόσφατα στη γειτονική Κύπρο.
Βιβλιογραφία
Αγγελάκης, Α. Ν. (2022). Νερό και Ενέργεια. ΠΑΤΡΙΣ Ηρακλείου 16/06/2022, https://www.patris.gr/2022/06/16/nero-kai-energeia/
Αγγελάκης, Α. Ν. (2024). Δυνατότητες Παραγωγής Πόσιμου Νερού Έγκαιρα και Έγκυρα με το Χαμηλότερο Δυνατό Κόστος. ΠΑΤΡΙΣ, Ηρακλείου, 13/12/2024, https://www.patris.gr/stiles/proektaseis/paragogi-posimou-nerou-egkaira-kai-egkira-me-to-xamilotero-dinato-kostos/
Ο Ανδρέας Ν. Αγγελάκης είναι επίτιμο μέλος και διακεκριμένο fellow της Παγκόσμιας Οργάνωσης Νερού (IWA)