Βρισκόμαστε στο 1881, όπου ψηφίζεται ο περί παιδείας νόμος, καθορίζοντας τις προϋποθέσεις που αποβλέπουν στην ίδρυση των σχολείων. Μετά από την ψήφιση αυτού του νόμου, οι αιτήσεις για ίδρυση σχολείων πολλαπλασιάστηκαν. Διάφορα αρχειακά έγγραφα μαρτυρούν τις προσπάθειες διαφόρων χωριών, αλλά και ολόκληρων περιοχών για να αποκτήσουν σχολεία.
Ηταν διακαής ο πόθος της μορφώσεως και τα παιδιά αντιμετώπιζαν χαλεπές και αντίξοες συνθήκες, στην προσπάθειά τους να φοιτήσουν σε σχολεία που απείχαν πολύ από τον τόπο της διαμονής τους.
Κατά την ψήφιση του νόμου στο Ηράκλειο λειτουργούσαν δύο ελληνικά σχολεία, ένα αρρένων και ένα θηλέων τα οποία είχαν ιδρυθεί το 1835 και το 1844 αντίστοιχα. Οι επαρχίες Καινουργίου και Πυργιωτίσσης που υπάγονταν στην Διοίκηση Ηρακλείου αποτελούνταν συνολικά από 10.569 κατοίκους και είχαν δικαίωμα να εκλέξουν ως αντιπροσώπους στη Γενική συνέλευση, δύο χριστιανούς και δύο μουσουλμάνους. Οι τοπικοί έφοροι πληροφορούνται με την επιστολή της τμηματικής Εφορίας την οποία λαμβάνουν τις 20-09-1881 την ικανοποίηση του σχετικού αιτήματός τους και την πρόθεση για άμεση σύσταση της Α’ Ελληνικής τάξεως, παρακαλούνται δε, όπως συσκεφθούν για να προσδιορίσουν την έδρα του σχολείου.
Κατά τη σύσκεψη που έγινε στις 11 Οκτωβρίου 1881, αποφάσισαν την προσωρινή λειτουργία του, για το έτος που ήδη έχει αρχίσει στο Πετροκεφάλι και αυτό μέχρι οι επαρχίες κατόπιν ωρίμου σκέψεως καταλήξουν για τη μόνιμη έδρα του σχολείου. Αυτό το σχολείο αργότερα μεταφέρεται στην Πόμπια. Το σχολείο βέβαια λειτούργησε αμέσως και ως δάσκαλος διορίστηκε ο Εμμανουήλ Ειρηναίος ο οποίος άρχισε τα μαθήματα στις 19 Οκτωβρίου. Το επόμενο έτος αποφασίστηκε και η δημιουργία μιας δεύτερης τάξης. Αλλος δάσκαλος βέβαια δεν διορίστηκε ελλείψει χρημάτων.
Το επόμενο έτος 1883-1884 προστέθηκε και η τρίτη τάξη και δεύτερος ελληνοδιδάσκαλος. Με το σχήμα αυτο, το οποίο εφαρμόστηκε και σ’ άλλα επαρχιακά σχολεία ελληνικά, το σχολείο λειτούργησε από τότε και στο εξής. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι ο προαναφερόμενος ελληνοδιδάσκαλος Εμμανουήλ Ειρηναίος καταγόταν από την Πόμπια. Κατά τη δεκαετία του 1890 υπάρχει μια διχογνωμία για το αν η σχολή πρέπει να λειτουργεί στην Πόμπια ή στο Πετροκεφάλι. Διαφορετικές απόψεις και διαφορειτκοί οι λόγοι.
Φαίνεται βέβαια κάποια διαστήματα να λειτούργησε και στα δυο χωριά, Πόμπια και Πετροκεφάλι. Σύμφωνα με την επίσημη εφημερίδα Κρητικής Πολιτείας με ημερομηνία 1η Αυγούστου 1901 έτος Β’, τεύχος πρώτο, αριθμός 50, Νόμος περί οργανισμού της Δημοσίας Εκπαίδευσης τμήμα Γ- Ελληνικά σχολεία, στο συγκεκριμένο άρθρο διαβάζουμε τα εξής:
ΤΜΗΜΑ Γ’
Ελληνικά σχολεία
Αρθρ. 33. Προς πληρεστέραν μόρφωσιν των μαθητών θρησκευτικήν τε και πρακτικήν της εν τοις Δημοτικοίς Σχολείοις παρεχομένης ιδρύονται Σχολεία Ανώτερα των Δημοτικών, Ελληνικά σχολεία καλούμενα έχοντα τρεις ανιούσας ενιαυσίους τάξεις.
Αρθρ. 34. Ελληνικά Σχολεία ιδρύονται εν ταις τρισί πόλεσι Χανίων, Ηρακλείου και Ρεθύμνης και εν ταις εξής των επαρχιών κωμοπόλεσιν·
Εν Καστελλίω της Κισσάμου· εν Κακοδικίω Σελίνου. εν Προσγιάλω Σφακίων. εν Αγίω Πνεύματι του Αγίου Βασιλείου· εν Μοναστηρακίω του Αμαρίου· εν Καστελλίω του Μυλοποτάμου· εν Καστελλίω της Πεδιάδος· εν Πόμπια του Καινουρίου και της Πυργωιτίσσης· εν Επάνω Βιάννω της Βιάννου· εν Λιμένι της Σητείας· εν Ιεραπέτρω της Ιεραπέτρου· εν Βάμω Αποκορώνου και εν Νεαπόλει Μεραμβέλλου.
Στην πρώτη τάξη του ελληνικού σχολείου κατατάσσονταν μαθητές μετά από επιτυχή εξέταση, έχοντες απολυτήριο Δημοτικού Σχολείου. Το προσωπικό των ελληνικών σχολείων αποτελούνταν από δύο διδάκτορες ή προλύτες της φιλολογίας και από ένα διδάκτορα ή προλύτη φυσικών ή μαθηματικών. Προλύτης ήταν ο φοιτητής κάποιας σχολής, ο οποίος είχε συμπληρώσει όλα τα μαθήματα του προτελευταίου έτους των σπουδών του. Δεν είχε πάρει το πτυχίο του δηλαδή.
Αυτό το ιστορικό Γυμνάσιο της Πόμπιας έμελλε να παίξει καθοριστικό ρόλο στα εκπαιδευτικά δρώμενα της περιοχής της Μεσσαράς μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του 1960, τότε που άρχισε να αναγείρεται το Γυμνάσιο των Μοιρών. Ένα από τα χωριά με πλούσια ιστορία και πολιτισμική διαδρομή, η Πόμπια, στη ρίζα των Αστερουσίων, ήταν επόμενο να συνδέσει το όνομά της με το Γυμνάσιό της. Πόσοι και πόσοι γνωστοί επιστήμονες, δάσκαλοι και καθηγητές μας, γιατροί, δικηγόροι, μηχανικοί, γενικά άνθρωποι των γραμμάτων, πέρασαν και ενσωματώθηκαν στη μικρή κοινωνία του χωριού. Πολλοί απ’ αυτούς σπούδασαν με πολλές στερήσεις, μένοντας σ’ ένα πρόχειρο δωμάτιο, με χαμηλό φωτισμό και πάντοτε κάτω από το άγρυπνο μάτι του υπερβολικά αυστηρού παιδονόμου. Δύσκολα χρόνια, δύσκολες εποχές που εμείς οι νεότεροι δεν μπορούμε να τις συλλάβουμε. Φυσικά σ’ όλα αυτά υπήρχε και η αυστηρότητα και η σκληρότητα τόσο του γυμνασιάρχη, όσο και των καθηγητών.
Καλύτερη μέρα για τους μαθητές η Κυριακή ή μάλλον Σαββατόβραδο μέχρι το απόγευμα της Κυριακής, όπου βρίσκονταν στη αγαπημένη τους οικογένεια, στα χωριά τους και τύχαιναν της ανάλογης περιποίησης και φροντίδας από τους δικούς τους.
Κυριακή απόγευμα φορτώνοντας στο ζώο η μητέρα ή ο πατέρας τα απαραίτητα: (λάδι, ψωμί, τυρί, ελιές) που ήταν και τα πιο αναγκαία είδη της διατροφής τους, έπαιρναν τον δρόμο για την Πόμπια, προκειμένου οι μαθητές να είναι έτοιμοι για τα μαθήματα της Δευτέρας και της εβδομάδας που ακολουθούσε. Πάντα βέβαια τους άφηναν και ένα πενιχρό χαρτζιλίκι για τις μικροανάγκες τους. Δεν ξέρω αν κάποιοι νοσταλγούν εκείνα τα χρόνια, το φτωχό και λιτό μικρό δωμάτιό τους, με την μοναδική καρέκλα, το τραπέζι που εκτελούσε και χρέη γραφείου, το κρεβάτι τους, την λάμπα πετρελαίου, την γκαζιέρα τους και φυσικά τα λίγα σκεύη για το μαγείρεμα. Το σίγουρο είναι πως όχι, αλλά πάντοτε θα κάνουν την σύγκριση με την σημερινή εποχή με τις αλόγιστες σπατάλες και τις υπερβολικές ανέσεις της. Καταστάσεις που σίγουρα διαμορφώνουν χαρακτήρες και συμπεριφορές, εντελώς διαφορετικές απ’ αυτές που διαμορφώθηκαν εκείνες τις εποχές.
Γυμνάσιο Πόμπιας!.. Καθοριστική η συμβολή του και η προσφορά του σ’ ολόκληρη την περιοχή της Μεσαράς. Τότε που η μόρφωση ήταν δύσκολη και λίγοι είχαν πρόσβαση σ’ αυτό το πολυπόθητο αγαθό.
Γυμνάσιο Πόμπιας!.. Ένα από τα ιστορικά γυμνάσια της περιφέρειας του Ηρακλείου με προσφορά τεράστια στην πνευματική ανάταση της υπαίθρου.