Κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις GUTENBERG σε άριστη μετάφραση του Συμεών Σταμπουλού το βιβλίο του Γιούρκγεν Μπούχμανν (Jurgen Buchmann) «Γραμματική των γλωσσών της Βαβέλ». Ο μύθος της Βαβέλ είναι γνωστός από την Παλαιά Διαθήκη. Οι άνθρωποι από υπερβολική αφροσύνη θέλησαν να κτίσουν ένα πύργο και να φτάσουν στον ουρανό. Τιμωρήθηκαν με σύγχυση των γλωσσών και αδυνατώντας να επικοινωνήσουν καταστράφηκαν.
Ήταν όμως η πολυγλωσσία ευλογία ή κατάρα; Αν δεχτούμε ότι κάθε γλώσσα είναι πέρα από μέσο επικοινωνίας ένας διαφορετικός τρόπος θεώρησης του κόσμου, μια άλλη πατρίδα, η ποικιλία των γλωσσών είναι ένας πλούτος. Κάθε γλωσσική ομάδα αποτυπώνει με τη δική της θεώρηση, με τις δικές της έννοιες, τα πράγματα, τις ιδέες και συναισθήματά της.
Η μελέτη των διαφορετικών γλωσσών φωτίζει την σκέψη μας. Ο κόσμος είναι πολύχρωμος και πολυσήμαντος. Φυσικά η ομιλία και οι γλώσσες προέκυψαν με την ανάπτυξη του εγκεφάλου και της σκέψης. Χάρη σε αυτή τη δυνατότητα δημιουργήθηκαν οι επιστήμες, οι φιλοσοφία, οι τέχνες του λόγου και ο άνθρωπος απόκτησε ιστορία.
Για τη γλώσσα και την ομιλία έχουν γραφεί πολλά. Το συγκεκριμένο όμως βιβλίο έχει μια ιδιαίτερη χάρη και πρωτοτυπία. Είναι αντίστοιχο με τις «Αόρατες πόλεις» του Ιταλο Καλβίνο, όπου ο Μάρκο Πόλο περιγράφει με δικό του τρόπο την οργάνωση και τη λειτουργία διαφόρων πόλεων που συνάντησε στα ταξίδια του. Ενέπνευσε επίσης τον συγγραφέα ο Ουμπέρτο Εκο με το βιβλίο του «Η αναζήτηση της τέλειας γλώσσας».
Δεν ξέρω αν υπάρχει μια τέλεια γλώσσα, αλλά για καθέναν είναι η μητρική του. Είναι η γλώσσα που μιλούμε στα όνειρά μας. Οι Έλληνες, όπως και σε άλλα θέματα, υπερβάλλουμε θεωρώντας ότι η Ελληνική είναι η τελειότερη γλώσσα του κόσμου και αν μιλούσαν οι άγγελοι τότε θα μιλούσαν τη γλώσσα του Πλάτωνα. Μας γοητεύει πάντως να απολαμβάνουμε με όχημα τη γλώσσα το ταξίδι μας στα όρια του κόσμου.
Υποτίθεται ότι όσα γράφονται στο βιβλίο είναι αφηγήσεις του Μάρκο Πόλο που υπαγόρευσε στο συγκρατούμενό του, ποιητή από την Πίζα, Ρουστιτσάνο, που τα καταγράφει με δικό του πρόλογο.
Συνολικά περιγράφονται με ποιητικό τρόπο τριάντα τέσσερεις διαφορετικές γλώσσες που συγκροτούν τη γραμματική των γλωσσών. Κάθε μία είναι μια σύντομη, με εκπληκτική φαντασία και χάρη, εικόνα που αποκαλύπτει τον τρόπο, που επιλέγει κάθε ομάδα για να εκφραστεί.
Θα δώσω μερικά παραδείγματα αναγκαστικά ατελή, απλώς για να ερεθίσω την επιθυμία σας και να ανατρέξετε στο καλαίσθητο βιβλίο, που είναι με τις σημειώσεις, τα διασαφιστικά επιλεγόμενα και την εισαγωγή μόλις εκατό σελίδες.
Στην πρώτη ομάδα έχουν δύο γλώσσες, την ημερήσια και τη νυχτερινή. Η ημερήσια είναι η επίσημη γλώσσα που διδάσκεται. Είναι η γλώσσα του εμπορίου, της πολιτικής και της επιστήμης. Στη νυχτερινή ακούγονται οι εκφράσεις που ξεπηδούν ευθέως απ’ την καρδιά. Ας μην ξεχνούμε ότι κι εμείς έχουμε απαγορευμένες και χυδαίες λέξεις, που όσοι τις χρησιμοποιούν θα τους βάζαμε πιπέρι στο στόμα.
Στην ομάδα οκτώ η γλώσσα σπέρνει μονίμως τη διχόνοια. Η γραμματική χαρακτηρίζει με τους ίδιους τύπους αντιφατικά αντίθετες έννοιες και καθένας, άλλα λέει και ο συνομιλητής του άλλα καταλαβαίνει. Τον επαινεί και νομίζει ότι τον υβρίζει.
Στην ομάδα δώδεκα η γλώσσα παρασύρει το λαό σε κάθε είδους τρέλα. Έχουν μια λέξη που σημαίνει την άνευ όρων παράδοση και δια βίου συμπάθεια δυο υπάρξεων που αντικρίζονται πρώτη φορά στην ζωή τους. Πάνω σ’ αυτή οι ποιητές οικοδομούν τις δημιουργίες τους. Τους λείπουν, όμως, λέξεις για αληθινά πράγματα και έτσι η γλώσσα σκαρώνει περίεργα παιχνίδια.
Στην ομάδα έντεκα δεν έχουν χρόνους εκτός από τον μέλλοντα. Εκεί γνωρίζουν μόνο όσα πρόκειται να συμβούν, δεν έχουν παρόν και παρελθόν.
Στην ομάδα τριάντα τέσσερα διασώζονται ίχνη της γλώσσας των Θεών. Ήταν μια και μοναδική λέξη.
Αν όσα γράφω φαίνονται χωρίς ενδιαφέρον, φυσικά αυτό οφείλεται σε μένα. Το ίδιο το κείμενο είναι ποιητικό, πλούσιο και ευχάριστο και μας δίνει χαρά και αφορμή να σκεφτούμε και να φανταστούμε πως η ζωή που μας χαρίστηκε και η γλώσσα κρύβουν μια γοητεία που θα μπορούσε να ενώσει τους ανθρώπους. Αντί για σύγκρουση των πολιτισμών να επιτύχουμε την αλληλογονιμοποίηση και σύγκλιση.
Ας μην ξεχνούμε ότι δυστυχώς σήμερα δημιουργούνται σε κάθε επιστημονικό κλάδο κώδικες εννοιών που καταστρέφουν την επικοινωνία. Οι κώδικες όμως δεν είναι γλώσσα και χωρίζουν τους ανθρώπους. Οι σημερινές συνθήκες επιβάλλουν να ξαναβρούμε το ρυθμό που συνέχει την ανθρωπότητα με μια πλανητική σκέψη.