Η γενική πτώση των ονομάτων σε –ος (-ως) είναι αρχαιοπρεπής.
Λέγεται σήμερα ιδίως σε ονόματα ουδέτερου γένους: θαύμα – θαύματος, κρέας – κρέατος, φωνήεν – φωνήεντος, σύμπαν – σύμπαντος, δόρυ – δόρατος, γεγονός – γεγονότος, φως – φωτός, ον – όντος και άλλα πολλά. Λαϊκώς, λέγεται σπανίως και σε αρσενικά ονόματα: Πόσες του μηνός έχουμε; Η οικογένεια του αντρός της… Μερικοί έχουν την εσφαλμένη ιδέα ότι, επειδή γράφομε πια στην δημοτική, πρέπει οπωσδήποτε να αποφεύγομε κάτι τέτοιους τύπους.
Όμως η πραγματικότητα είναι ότι αυτή η γενική σε –ος είναι σήμερα απαραίτητη και σε αρκετά επίθετα αρσενικού γένους, μερικά από τα οποία μάλιστα έχουν ουσιαστικοποιηθεί.
Συνήθως πρόκειται για κατάλοιπα μετοχών αρχαίων ρημάτων: απών, ενδιαφέρων (και ουσιαστικοποιημένο ουδέτερο: το ενδιαφέρον), εφημερεύων, μετριόφρων, ο επιβλέπων, ο διδάσκων καθηγητής (του διδάσκοντος καθηγητή)…
Φυσικά, πολύ άγαρμπο ακούγεται εκείνο το «ο διδάσκοντας καθηγητής», που μερικοί φανατισμένοι (ας τους αποκαλέσω έτσι) δημοτικιστές τολμούν να χρησιμοποιήσουν.
Στην κλίση όλων αυτών δυσκολία παρουσιάζεται μόνο στις πτώσεις ονομαστική και γενική ενικού, που ο αρχαιοπρεπής τύπος τους ηχεί κάπως παράξενα (όχι όμως άγαρμπα) στην νεοελληνική γλώσσα.
Επιπλέον η χρήση γενικής αυτού του τύπου σε –ος (-ως) είναι μερικές φορές απαραίτητη και σε περιπτώσεις άναρθρης εκφοράς, γιατί αλλιώς δημιουργείται ασάφεια στον λόγο και η φράση ακούγεται παράξενα. Παραδείγματα ασάφειας: συμπεριφορά βασιλιά, διαφορά χαρακτήρα, κρύο χειμώνα, νομοθεσία Σόλωνα, συμβουλή ιερέα. Ενώ: συμπεριφορά βασιλέως, διαφορά χαρακτήρος, κρύο χειμώνος, νομοθεσία Σόλωνος, συμβουλή ιερέως …είναι εννοιολογικώς σαφή, και ακούγονται κομψά.
Ή ακόμη, αν είσαι φανατικός δημοτικιστής και θέλεις οπωσδήποτε να αποφύγεις τους καθαρευουσιανισμούς, για σαφήνεια μπορείς να προσθέσεις άρθρο ή κάποιον επιθετικό προσδιορισμό: συμπεριφορά ενός βασιλιά, η διαφορά του χαρακτήρα, κρύο παγερού χειμώνα, η νομοθεσία του Σόλωνα, συμβουλή καλού ιερέα.
Ας σημειωθεί ότι η νεοελληνική έχει την τάση να χρησιμοποιεί συχνότερα το οριστικό άρθρο. Καθαρεύουσα «Νομοθεσία Σόλωνος». Δημοτική «Η νομοθεσία του Σόλωνα».
Πρόβλημα γενικής ενικού παρουσιάζουν και τα επαγγελματικά θηλυκού γένους: η ταμίας – της ταμίου, η επαγγελματίας – της επαγγελματίου, η νομάρχης – της νομάρχου, η εισαγγελέας – της εισαγγελέως, η εισπράκτορας – της εισπράκτορος …(αρχαιοπρεπώς).
Γενικώς σ’ αυτές τις περιπτώσεις η αίσθηση που έχομε μέσα μας για την μητρική μας γλώσσα δίνει απάντηση στο πρόβλημα. Σε παρόμοιες λοιπόν δυσκολίες, έγκλημα δεν είναι να καταφεύγομε, περιπτωσιακώς, στην αρχαία γραμματική για λύση.