Προσπάθησα να εντοπίσω τις κεντρικές κατηγορίες της ανθρώπινης δράσης, και διέκρινα τρεις σε μακροσκοπικό επίπεδο: αυτή του πολέμου, αυτή του γάμου και εκείνη του εμπορίου. Επίσης όμως διέκρινα και τρεις ακόμα σε μικροσκοπικό επίπεδο: εκείνη της δουλειάς, μετά της συνάθροισης και τέλος της ομιλίας.
Θυμήθηκα τον Levi-Strauss: παραθέτω εδώ από το διαδίκτυο: Ο Claude Levi-Strauss θεωρείται ‘πατέρας’ του στρουκτουραλισμού, βασική υπόθεση του οποίου είναι πως ο ανθρώπινος νους διαθέτει μια στοιχειώδη δομή. Αυτή η δομή έχεις σαν πηγές της για τον Levi- Strauss την τριπλή ανταλλαγή: αγαθών (οικονομία), γυναικών (συγγένεια) και λεκτικών σημείων (γλώσσα).
Τα κοινωνικά συμβόλαια που για τον Levi-Strauss βρίσκονται στη βάση των κοινωνιών που δημιουργούν συστήματα συγγένειας ερείδονται πάνω στους δύο πρωταρχικούς μύθους της απαγόρευσης της αιμομιξίας και της αρχής της εξωγαμίας, τα οποία είναι αυτά που εξασφαλίζουν την ‘κυκλοφορία’ των γυναικών.
Αυτό με ικανοποίησε. Η ανταλλαγή λεκτικών σημείων, μπορεί να αναπτυχθεί σαν συγκερασμός ανταλλαγής ιδεών, μηνυμάτων και συμβολικής ή πραγματικής εξουσίας. Είναι άραγε πιθανό η γλώσσα να ευθύνεται για τον πόλεμο; Πόλεμος πατήρ πάντων: αυτό τουλάχιστον προϋποθέτει ο Ηράκλειτος σαν αρχή του ανθρώπινου κόσμου. Μήπως η εξουσία μέσω της αγωγής διαιωνίζει αναγκαστικά την όποια πιθανή προοπτική του πολέμου και των απαραίτητων, συνακόλουθων αμυντικών διεργασιών που εμπνέει ο φόβος;
Μήπως ο φόβος είναι το κυρίαρχο ένστικτο στην ανθρώπινη αγέλη; Δεν ξέρω. Και κατά τον στρουκτουραλισμό, και μάλιστα ακολουθώντας τον στο σημείο που προβάλλει τον δυισμό, την δυαδική αντίθεση, μήπως ο φόβος έχει σαν αντίπολό του το θάρρος της ύπαρξης; Ούτε κι αυτό το γνωρίζω. Ωστόσο ναι: είμαστε όλοι μικρά, φοβισμένα όντα με θάρρος και ωραιότητα. Κι αυτό είναι που μας κρατά στη ζωή. Έτσι ισορροπούμε.
Παρόλ’ αυτά, δεν μπορούσα να ερμηνεύσω μία ταινία που παρακολούθησα στην τηλεόραση μετά τον διαλογισμό αυτόν. Για τον πόλεμο, τον γάμο και το εμπόριο. Είχα λησμονήσει το μικροσκοπικό επίπεδο της ανθρώπινης δραστηριότητας και της ανθρώπινης σύγκλισης, κάτι που είχα διαπιστώσει ότι ίσχυε μετά από μια σύντομη επιτόπια έρευνά μου στην ορεινή κεντρική Ελλάδα.
Και άλλωστε οι ταινίες κρύβουν πολύ συναίσθημα, ελίσσονται διαφορετικά γύρω από την ανθρώπινη συνθήκη απ’ ό, τι οι αρχαϊκές μας θεωρίες και γενικευμένες προσεγγίσεις, που στενές και άκομψες συνήθως αφήνουν λίγα εύφορα περιθώρια για το οποιοδήποτε προχώρημα της σκέψης.
Δεν αποζητώ πια μία οριστική αλήθεια. Επιμένω μονάχα σε κάποιες ανιχνεύσεις.
Και λίγη φιλοσοφία για τη στιγμή: Ας παραφράσουμε-μεταποιήσουμε λίγο κάτι λοιπόν από τον υπαρξισμό του Martin Heidegger: λέει ο στοχαστής:
«Η αυθεντική σιωπή είναι μπορετή μόνο μέσα στη γνήσια ομιλία. Για να μπορεί να σωπάσει, το [είναι μας] πρέπει να έχει κάτι να πει, πρέπει δηλαδή να έχει στη διάθεσή του μια αυθεντική και πλούσια διανοικτότητα του εαυτού του [ένα άνοιγμα, μια αγκαλιά προς τον κόσμο]».
Αυτή η πλούσια διανοικτότητα είναι που μπορεί να μας καταστήσει θεατές, αναγνώστες, ακροατές: έχουμε κάτι να πούμε και γι’ αυτό μπορούμε και παραμένουμε σιωπηλοί ώστε το έργο του Άλλου, μέσα από την κατανόηση και την εύρεση (τις διαθέσεις μας δηλαδή) να εκθέσει, να παρουσιάσει ένα μη άξεστο γεγονός μέσα από την αφήγηση ή την τελετουργία, την ιεροτελεστία και τις λειτουργίες τους.
Καθόσον βέβαια, η συγκροτημένη αφήγηση ή τελετουργία -κι όχι κάποια έκφανση της αερολογίας ή του επιφανειακού και, συνεπώς, αδιάφορου- παρουσιάζει όψεις του Είναι όπου το [είναι μας] καλείται να διανοιχτεί ως διάθεση. Κι αυτό τελικά, «ελαφραίνει το φορτίο της ύπαρξης». Γιατί, αυτά που πραγματικά αγαπάμε, δίνουν «σχήμα και μορφή» στη ζωή μας.
Ο Μπάμπης Λάσκαρις είναι Κοινωνικός Ανθρωπολόγος
και μέλος της Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρείας