Η είδηση ίσως να μην πήρε μεγάλη δημοσιότητα, αλλά είναι πικρή και άκρως αποκαλυπτική για πολλές λεπτομέρειες και τακτικές του ελληνικού κράτους. Πρόσφατα λοιπόν, για να μπούμε στο θέμα μας, γράφτηκε σε μια μερίδα του τύπου ότι ολόκληρο το αρχείο ενός μεγάλου μας ποιητή που σημάδεψε όσο μπόρεσε κι αυτός την εποχή του, με τον δικό του φυσικά τρόπο, χάθηκε από τον ελληνικό χώρο.
Το αρχείο του Έλληνα ποιητή και στιχουργού Νίκου Γκάτσου βρήκε πια ένα μόνιμο σπίτι, στη βιβλιοθήκη του Χάρβαρντ. Η απόκτηση αυτή αποτελεί βασική προσθήκη στις συλλογές της Βιβλιοθήκης στην ελληνική λογοτεχνία και τον πολιτισμό και θα διατεθεί σε φοιτητές και επιστήμονες ανά τον κόσμο, όπως ανακοίνωσε το συγκεκριμένο Πανεπιστήμιο.
Ο Νίκος Γκάτσος (1911-1992) είχε βαθιά επίδραση στη μεταπολεμική γενιά των Ελλήνων ποιητών. Καταγράφοντας τόσο τις απώλειες όσο και την ελπίδα, ο μοναδικός συνδυασμός του σουρεαλισμού, του συμβολισμού και του λαϊκού τραγουδιού, δημιούργησε έντονο θαυμασμό σε αναγνώστες και κριτικούς και του χάρισε επάξια μια θέση δίπλα στους νικητές του Νόμπελ, Οδυσσέα Ελύτη και Γιώργο Σεφέρη.
Το ποίημά του “Αμοργός” (1943), το οποίο σημειωτέον δημοσιεύτηκε κατά την περίοδο της κατοχής της Ελλάδας από τους Γερμανούς, χαιρετίστηκε αμέσως από κριτικούς και ποιητές ως σημαδιακό έμβλημα του ελληνικού σουρεαλισμού. Είναι περιττό νομίζω να υπενθυμίσουμε τη μελοποίηση αρκετών έργων του από τους μεγάλους μουσικοσυνθέτες μας και τη μεταμόρφωση των ποιημάτων του σε τραγούδια τα οποία σημάδεψαν την ψυχή του ελληνικού έθνους.
Τα έργα του μεταφράστηκαν σε πολλές γλώσσες, αλλά και ο ίδιος υπήρξε ένας ταλαντούχος μεταφραστής, κυρίως ξένων θεατρικών έργων στα ελληνικά.
Το αρχείο του Γκάτσου, που δυστυχώς χάθηκε από τη χώρα μας, περιλαμβάνει μια πλούσια συλλογή χειρογράφων, δακτυλογραφημένων κειμένων, σημειωματάρια, αλληλογραφία, βιβλία, φωτογραφίες και μουσικές ηχογραφήσεις. Ανάμεσα σε όλα αυτά θα βρει ο χρήστης του αρχείου, δεκαοκτώ επιστολές του Οδυσσέα Ελύτη, καρτ-ποστάλ από τη λαϊκή τραγουδίστρια Νάνα Μούσχουρη, και αρκετούς άλλους πολιτιστικούς θησαυρούς.
Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω τις λεπτομέρειες της εξαγοράς αυτής από το γνωστό αμερικανικό πανεπιστήμιο, το οποίο θα προσθέσει στη συλλογή του μια μοναδική συλλογή γύρω από την ελληνική λογοτεχνία και τον πολιτισμό της χώρας ετούτης.
Η απόκτηση του αρχείου από το Χάρβαρντ θα γιορτασθεί, όπως διαβάζω, με ανάλογες εκδηλώσεις στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού. Σε μας όμως; Υπάρχει άραγε κάποιος ανάλογος φορέας που να ενδιαφέρεται για όλον αυτόν τον τρομακτικής σημασίας πολιτιστικό πλούτο της χώρας;
Έχουμε ακούσει κατά καιρούς δηλώσεις πολιτικών του τύπου “ο πολιτισμός είναι η πρώτη μας επιλογή”, και άλλα παρεμφερή, για να δούμε λίγο αργότερα ότι οι πομπώδεις δηλώσεις εκείνες υπήρξαν υπέροχες εναέριες πομφόλυγες! Φοβάμαι πως μαζί με τη διαρροή εγκεφάλων από τη χώρα μας άρχισε και η διαρροή κάποιων πολύ σημαντικών έργων.
Και το χειρότερο όλων είναι ότι κανείς υπεύθυνος κρατικός ή ιδιωτικός φορέας δεν ενδιαφέρθηκε και για ετούτο το αρχείο.
Αλλά είμαστε, αλήθεια, σίγουροι ότι ενδιαφέρθηκαν και τα υπόλοιπα, όλα αυτά τα δύσκολα χρόνια στα οποία το ξεπούλημα των πάντων πήρε εκρηκτικές, πλέον, διαστάσεις;