Θα επανέλθω σε κάτι για το οποίο και παλαιότερα κάτι έχω γράψει.Στην γλώσσα μας υπάρχουν δύο ταυτόσημα αναφορικά, η αντωνυμία ο οποίος (λογιότερη) και η που (λαϊκότερη), που την σύνταξή τους δεν την έχομε πολυμελετήσει και κάνομε λάθη στην χρήση τους.Προηγουμένως όμως πρέπει να εξηγήσω κάτι άλλο, το οποίο επίσης δεν έχομε πολυπροσέξει, διότι και η σχολική γραμματική τα προσπερνά αναφέροντάς τα μόνο εν παρόδω. Κακώς. Και εξηγώ. Στην γλώσσα μας υπάρχουν δύο γραμματικά στοιχεία που μοιάζουν πολύ, όμως είναι εντελώς διαφορετικά. Το πρώτο από αυτά είναι το οριστικό άρθρο ο, η, το, που την κλίση του την γνωρίζομε όλοι μας.
Και το δεύτερο είναι ο συγκεκομμένος τύπος της προσωπικής αντωνυμίας του τρίτου προσώπου αυτός, αυτή, αυτό, δηλαδή οι τύποι τος, τη, το
Ενικός αριθμός
Αρσενικό Θηλυκό Ουδέτερο
Ον. τος τη το
Γεν. του της του
Αιτ. τον την το
Πληθυντικός αριθμός
Ον. τοι τες τα
Γεν. τους τους τους
Αιτ. τους τις/τες τα
Παρατηρούμε ότι η γενική πληθυντικού είναι κοινή για τα τρία γένη, τους: μίλα τους, για άντρες , γυναίκες, παιδιά, ενώ η αιτιατική πληθυντικού του θηλυκού γένους έχει δύο τύπους: μάλωσέ τις/μάλωσέ τες.Παραδείγματα: πάρ’ το, δες τον, δέσ’ το, λύσ’ την, φά’ το, δώσ’ τους (το τελικό –ε του β’ εν. προσώπου της προστακτικής συνήθως αποβάλλεται), τους είδα, τον γνώρισα, εκείνος που του μιλούσα, να το (να αυτό), να τες, πού ‘ν’ τος (πού είναι αυτός). Ανέφερα όλα αυτά, διότι αυτούς τους συγκεκομμένους τύπους πολλές φορές τους χρησιμοποιούμε ως διασαφητικά στοιχεία στις πλάγιες πτώσεις του που, (δηλ. εκτός της ονομαστικής),καθώς αυτό το που είναι άκλιτο. Προσοχή όμως!
Η χρήση συγκεκομμένων τύπων της τριτοπρόσωπης αντωνυμίας μαζί με το αναφορικό ο οποίος αποτελεί σφάλμα ή, να το πω ηπιότερα, περιττεύει, αφού το αναφορικό αυτό είναι κλιτό και συνεπώς δείχνει πτώση, αριθμό, γένος και καθιστά το νόημα σαφές. Παρ’ όλα αυτά η εσφαλμένη χρήση ακόμη και από μορφωμένα άτομα τελευταία, δυστυχώς, αυξάνει καθημερινά. Παραδείγματα.Αυτός που εσύ δεν γνωρίζεις (κάπως ασαφές).
Αυτός που εσύ δεν τον γνωρίζεις (σαφής διατύπωση).
Αυτός τον οποίο εσύ δεν γνωρίζεις (λόγια διατύπωση, σαφής και ορθή).
Αυτός τον οποίο εσύ δεν τον γνωρίζεις (εσφαλμένη διατύπωση, περιττεύει η αντωνυμία τον, χρησιμοποιείται όμως αυτή η διατύπωση, κακώς, όλο και συχνότερα σήμερα).
Άλλα παραδείγματα: Οι προδότες της πατρίδας μας, τους οποίους πρέπει όλοι να τους μισούμε… (εσφαλμένη διατύπωση, το τους περιττεύει).
Τραυμάτισε με μαχαίρι την πρώτη γυναίκα την οποία έτυχε να την συναντήσει (το την περιττεύει). Αυτός όμως ο συγκεκομμένος τύπος της τριτοπρόσωπης αντωνυμίας μάς βοηθά στη σαφή διατύπωση όταν χρησιμοποιούμε αυτό το άκλιτο και άκαμπτο που, ακόμη και σε περιπτώσεις πτώσεως γενικής ή εμπρόθετων προσδιορισμών. Δηλαδή τα: τον οποίο, την οποία, το οποίο, τους οποίους, τις οποίες, τα οποία, όλα αυτά ισοδυναμούν με τα αντίστοιχα: που τον, που την, που το, που τους, που τις, που τα (όχι όμως: τον οποίο τον!). Π. χ. τον οποίο είδες κι εσύ= που τον είδες κι εσύ ( όχι: τον οποίο τον είδες κι εσύ!) Η γενική: του οποίου, της οποίας, των οποίων ισοδυναμεί με τα: που… του, που… της, που… τους. Π. χ. των οποίων το σπίτι= που το σπίτι τους. Και εμπροθέτως: στο σπίτι της οποίας= που στο σπίτι της, Η ταβέρνα στην οποία συναντηθήκαμε= η ταβέρνα που σ’ αυτήν συναντηθήκαμε (εδώ χρησιμοποιείται ακέραιος ο τύπος της αντωνυμίας: αυτήν).
Άλλα παραδείγματα ορθής χρήσεως.
Εκείνοι των οποίων οι περιουσίες κάηκαν (λογιότερα).
Εκείνοι που οι περιουσίες τους κάηκαν (λαϊκότερα).
Η κοπέλα με την οποία μιλούσα.
Η κοπέλα που μιλούσα μαζί της.
Ο έμπορος από το κατάστημα του οποίου μόλις βγήκα.
Ο έμπορος που από το κατάστημά του μόλις βγήκα.
Κάτι για το οποίο έχω γράψει και παλαιότερα.
Κάτι που γι’ αυτό έχω γράψει και παλαιότερα .
Φυσικά, όταν η πρόταση είναι απλή, δεν χρειάζεται τέτοια ενίσχυση, π. χ. Τα λόγια που λες, εκείνος που βλέπεις…
Στοργή χρειάζεται η γλώσσα μας. Να την προσέχομε. Όχι να την χαλάμε.
*Ο Αιμίλιος Ψαθάς είναι εκπαιδευτικός