Στην φυσικώς ρέουσα γλώσσα του καφενείου, αν παραγγείλεις έναν καφέ, ο σερβιτόρος, που σήμερα μπορεί να είναι και πτυχιούχος πανεπιστημίου αλλά μπορεί να είναι και κάποιος που δεν ξέρει πολλά γράμματα, θα σου απαντήσει «Αμέσως!» όχι «Άμεσα!».
Μερικοί όμως, μολονότι μορφωμένοι: δημοσιογράφοι, βουλευτές, επίσημοι ομιλητές… λένε π.χ. «Ο υπουργός αποφάσισε να αποκατασταθούν άμεσα οι ζημιές» αντί: αμέσως. Απορεί κανείς πώς, παρά τη μόρφωσή τους, δεν μπορούν να ξεχωρίσουν το χρονικό «αμέσως» που απαντά στο πότε, από το τροπικό «άμεσα» που απαντά στο πώς.
Οι ελλιπώς πληροφορημένοι περί νεοελληνικής νομίζουν ότι, αφού καθιερώθηκε η δημοτική και μιλούμε και γράφομε πια σ’ αυτήν, πρέπει όλα τα επιρρήματα σε -ως, επειδή τάχα είναι καθαρευουσιάνικα, να τα μετατρέψομε με το ζόρι, ταιριάζει δεν ταιριάζει, σε –α. Εντελώς εσφαλμένη αντίληψη. Και παλαιότερα είχα ακούσει μαθητές μου να μου λένε: «Κύριε, να μας βαθμολογήσετε επιεικά» αντί επιεικώς.
Μιλώντας κάπως γενικά για τα επιρρήματα στην γλώσσα μας θα μπορούσαμε να πούμε τα εξής.
Στην νεοελληνική έχομε
Α. Επιρρήματα που λήγουν μόνο σε -α: τώρα, γρήγορα, όμορφα, έξυπνα, συχνά, ξαφνικά κτλ.
Β. Επιρρήματα που λέγονται και σε -ως και σε -α χωρίς να αλλάζει η σημασία τους: γενικώς-γενικά, αρχικώς-αρχικά, διαχρονικώς-διαχρονικά, εγκαίρως-έγκαιρα, ισχυρώς-ισχυρά κτλ. Η κατάληξη -ως είναι πιο επίσημη, η -α πιο λαϊκή.
Γ. Επιρρήματα που λέγονται μόνο σε –ως, παραγόμενα συνήθως από επίθετα σε –ης, -ες: επιμελώς (από το επιμελής), ευπρεπώς (ευπρεπής), επαρκώς (επαρκής), διαρκώς (διαρκής) κτλ. Εξαίρεση: ειλικρινώς αλλά και ειλικρινά από το ειλικρινής.
Δ. Επιρρήματα που έχουν διαφορετική σημασία όταν λέγονται σε –ως και διαφορετική όταν λέγονται σε -α: αμέσως (=χωρίς καθυστέρηση)-άμεσα (=χωρίς μεσολάβηση ενδιαμέσου), ιδιαιτέρως (=κατ’ ιδίαν)- ιδιαίτερα (=κατ’ εξοχήν), εκτάκτως (=κατ’ εξαίρεση)-έκτακτα (=εξαιρετικά, πολύ ωραία), ευχαρίστως (=χωρίς αντίρρηση)-ευχάριστα (=με τρόπο που ευχαριστεί), απλώς (=μόνο, π. χ. θέλω απλώς να σε δω)-απλά (=όχι περίπλοκα), τελείως (=εντελώς)-τέλεια (=χωρίς ψεγάδι) κτλ.
Θα ήθελα να παρατηρήσω ότι μερικές κάπως λόγιες λέξεις ηχούν άκομψα αν πεις το επίρρημά τους σε -α αντί σε –ως: Θα ταξιδέψετε σιδηροδρομικά (;) ή αεροπορικά (;) Θα επικοινωνήσομε τηλεφωνικά(;) Θα υποβάλεις το αίτημά σου έγγραφα (;) Θα προωθηθεί υπηρεσιακά (;) Και ιδίως εκείνα τα απαίσια: κύρια, προηγούμενα, σύχρονα (sic), αντί: κυρίως, προηγουμένως, συγχρόνως κτλ. Σε όλα αυτά η κατάληξη -ως είναι πιο ταιριαστή. Ασφαλώς επιρρήματα στην γλώσσα μας εμφανίζονται και με άλλες καταλήξεις: πολύ, λίγο, κάτω, χθες, πέρσι, δωρεάν…
Να προσέχομε και να περιποιούμαστε την γλώσσα μας. Μη χαλούμε την ομορφιά της.