Η έρευνα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) στα Χανιά, με τη βοήθεια του καλού συνεργάτη και ιστορικού ερευνητή κ. Δεσποτάκη Ευάγγελου, αποκάλυψε ένα έγγραφο που μέχρι σήμερα ήταν άγνωστο. Πρόκειται για τον εγκλεισμό στις φυλακές της Αγυιάς Χανίων του Φριτς Σούμπερτ, του «δήμιου» της Κρήτης όπως ονομάστηκε από τους Κρητικούς, του πιο μισητού προσώπου των χρόνων της γερμανοϊταλικής Κατοχής.
Μετήχθη από την Αθήνα στην Αγυιά στις 11 Απριλίου 1946 και μεταφέρθηκε ξανά στις φυλακές Αβέρωφ στις 26 Ιουνίου 1946. Συνολικά, παρέμεινε φυλακισμένος στην Κρήτη εβδομήντα εφτά (77) ημέρες.
Τον Φριτς Σούμπερτ οδήγησε από την Αθήνα ο Υπολοχαγός του 607 Τάγματος Πεζικού Κατσιράκης Νικόλαος την Πέμπτη 11 Απριλίου, στον Αρχιφύλακα των φυλακών Αγυιάς Μπασιά. Στις 26 Ιουνίου 1946, ο Διευθυντής των φυλακών Αγυιάς παρέδωσε τον Σούμπερτ στον Ανθυπομοίραρχο της Διοικήσεως Χωροφυλακής Χανίων Μαραβελάκη Κωνσταντίνο για τη μεταφορά του στις φυλακές Αβέρωφ.
Η φυλάκιση του Σούμπερτ στην Αγυιά παρέμεινε κρυφή στους Κρητικούς, για ευνόητους λόγους αντεκδίκησης των συγγενών των δεκάδων θυμάτων του.
Στα έγγραφα της εισαγωγής του στις φυλακές της Αγυιάς, τονίζεται ότι ο Φριτς Σούμπερτ είναι γιος του Πέτρου και της Ευδοξίας, γεννήθηκε στη Σμύρνη και κατοικεί στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, το επάγγελμά του είναι μηχανικός, ανύπανδρος, χριστιανός καθολικός και γνώστης της γερμανικής γλώσσας.
Όλα τα παραπάνω στοιχεία που δήλωσε ο ίδιος κατά τη σύλληψή του ήταν αναληθή. Στην πραγματικότητα, ο Φριτς Σούμπερτ γεννήθηκε στην πόλη Ντόρτμουντ της Γερμανίας στις 21 Φεβρουαρίου 1897. Οι γονείς του ονομάζονταν August και Wilhelmina. Ήταν παντρεμένος με την Τζοάνα και δεν απέκτησαν παιδιά.
Η δίκη του ξεκίνησε στο Αρσάκειο Μέγαρο Αθηνών στις 28 Ιουλίου 1947, η απόφαση για την καταδίκη του σε θάνατο εκδόθηκε στις 5 Αυγούστου 1947 και η εκτέλεσή του πραγματοποιήθηκε στις 22 Οκτωβρίου 1947.
Η εφημερίδα ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ Χανίων σε άρθρο της με τίτλο «Η γνώμη μας – ο Σούμπερτ» στις 20 Σεπτεμβρίου 1945, αναφέρει:
«Συνελήφθη, λοιπόν, εις την Ελευσίνα ο Σούμπερτ, ο περιβόητος τρομοκράτης της γερμανικής κατοχής; Εάν είναι αληθής η είδησις – και είναι κατά πάσαν πιθανότητα αληθής – οφείλει ο κ. Επίτροπος του Δικαστηρίου Δοσιλόγων να ζητήση από την Κυβέρνηση να μεταχθή το ταχύτερον εδώ το ανθρωποειδές αυτό κτήνος αφ’ενός μεν διά να λογοδοτήση διά τας ακατονομάστους κακουργίας του, αφ’ετέρου δε διά να υποχρεωθή να αποκαλύψη τους αφανείς συνεργάτας του».
Η εφημερίδα ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ Ηρακλείου, σε άρθρο της στις 21 Σεπτεμβρίου 1945, τονίζει:
´«Το ανθρωπόμορφον τέρας το οποίον τρία ολόκληρα χρόνια ετρομοκράτησε την Κρήτη και εβύθισε στο πένθος εκατοντάδες οικογενειών πρέπει να μεταφερθή εδώ το συντομώτερον και οδηγούμενον στους τόπους που εξετέλεσε τα φριχτά κακουργήματά του να υποχρεωθή με κάθε τρόπο να υποδείξη τους κρυφούς συνεργάτες του. Έτσι θα καταστή δυνατόν να ανεγερθή ο πέπλος και να ξεσκεπαστή εν πλάτει το δράμα του οποίου ο αιμοσταγής κακούργος υπήρξεν ο πρωταγωνιστής».
Σε τηλεγράφημά του προς τον Πρωθυπουργό (Θεμιστοκλή Σοφούλη) και τους Υπουργούς Δικαιοσύνης και Εσωτερικών, ο συναρχηγός της Ανταρτικής Ομάδος Σατανά Δημήτρης Δομαλάκης αναφέρεται στη μεταφορά του Σούμπερτ στο Ηράκλειο. Το τηλεγράφημα δημοσιεύει η εφημερίδα ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΗΡΥΞ, στις 23 Σεπτεμβρίου 1945, γράφοντας τα εξής:
«Προς τους κ.κ. Υπουργούς της Δικαιοσύνης και των Εσωτερικών απεστάλη το κάτωθι τηλ/μα δια την μεταφοράν του συλληφθέντος Γερμανού δημίου Σούμπερτ εις Ηράκλειον
Πρωθυπουργόν. Υπουργούς Δικαιοσύνης, Εσωτερικών
ΑΘΗΝΑΙΣ
Πειραιά συνελήφθη Φριτς Σούμπερ αρχηγός σώματος ΕΣΕΣ απαρτιζόμενον εξ Ελλήνων προδοτών στοπ. Απαίτησις λαού και ανταρτικών ομάδων Κρήτης μεταφερθή ασφάλεια Ηράκλειον προς πλήρη αποκάλυψιν συνεργατών του, στοπ. Επειδή μεγάλος προδότης Τζουλιάς ηυτοκτόνησε κατά μεταγωγήν του Ηράκλειον γενομένης αφορμής καλύψεως άλλων προδοτών παρακαλούμεν επιτρέψατε όπως ομάς εξ ανταρτών Κρήτης και Χωροφυλακής αναλάβη μεταφοράν του Ηράκλειον στοπ. Παρακαλούμεν απαντήσατε ίνα ομάς παραλαβής αναχωρήση ατμόπλοιον Δευτέραν.
Εξ ονόματος Εθνικής ομάδος Σατανά
Δ. ΔΟΜΑΛΑΚΗΣ».
Τα άρθρα των τοπικών εφημερίδων της Κρήτης για τη μεταφορά του Σούμπερτ συνεχίζονται ως τα Χριστούγεννα του 1945. Η κυβέρνηση του Θεμιστοκλή Σοφούλη πείθεται τελικά για τη διεξαγωγή της δίκης του εγκληματία στην Κρήτη, ζητώντας τη βοήθεια των Συμμάχων. Σε σχετικό δημοσίευμα της εφημερίδας ΒΗΜΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ των Χανίων, την 1η Δεκεμβρίου 1945, διαβάζουμε μεταξύ άλλων:
«Η ΜΕΤΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΣΟΥΜΠΕΡ ΕΙΣ ΚΡΗΤΗΝ
Η κυβέρνησις εζήτησε από τους συμμάχους την μεταφοράν υπ’ αυτών διά στρατιωτικού αεροπλάνου του Γερμανού λοχαγού Σούμπερ εις Κρήτην προς εκδίκασιν, διότι υπάρχει πιθανότης να λυντσαρισθή υπό του πλήθους εις τον λιμένα αποβιβάσεώς του εις Κρήτην λόγω των φοβερών εγκλημάτων που διέπραξε κατά των κρητών…».
Η εφημερίδα ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ Χανίων, σε δημοσίευμα στις 17 Δεκεμβρίου 1945, επανέρχεται το θέμα του Σούμπερτ, γράφοντας τα εξής:
«Ο ΣΟΥΜΠΕΡΤ
Πρέπει να υποβληθή εις εξαντλητικήν ανάκρισιν το ανθρώπινον κτήνος. Πρέπει να υποχρεωθή ν’αποκαλύψη όλους τους εντοπίους συνεργάτας του, τα ελληνόφωνα καθάρματα, που ίσως μάλλον ασφαλώς εξακολουθούν να κυκλοφορούν ελεύθερα και να μολύνουν τον αέρα που αναπνέομεν με την βρωμεράν πνοήν των.
Εξαντλητική ανάκρισιν ζητεί ο κρητικός Λαός από τους αρμοδίους».
Τελικά, ο Φριτς Σούμπερτ μεταφέρθηκε με πλοίο από τον Πειραιά στα Χανιά, συνοδεία του Υπολοχαγού Κατσιράκη Νικολάου και Ελλήνων στρατιωτών. Παραδόθηκε στον Αρχιφύλακα των φυλακών Αγυιάς. Παρέμεινε στην Αγυιά 77 ημέρες. Η δίκη του για λόγους ασφαλείας έγινε στην Αθήνα, έναν χρόνο αργότερα.
Το στρατοδικείο Αθηνών, καταδίκασε σε θάνατο τον Φριτς Σούμπερτ, αποδίδοντάς του τα παρακάτω εγκλήματα:
«1. Την 27ην Αυγούστου 1941 εις το χωρίον Όρος της Ρεθύμνης συνέλαβε τον Παντελήν Παπαδάκην υπό το πρόσχημα ότι αποκρύπτει ούτος Άγγλους, τον εκακοποίησε θανασίμως και εκ τούτου απεβίωσεν ούτος την επομένην.
- Τον Ιούνιον του 1942 εις το χωρίον Δραπέτι Μονοφατσίου, συνέλαβε τον Ιωάννην Μανουσάκην, Δημοδιδάσκαλον Στόλων Μονοφατσίου και αφού τον εκακοποίησε τον ωδήγησε εις Ηράκλειον και την επομένην της συλλήψεως τον εφόνευσε εν θέσει Ξηρόκαμπος Ηρακλείου.
- Την 2αν Ιουνίου 1942 εις την περιφέρειαν του χωριού Ασή Γωνιά συνέλαβε και εφόνευσε τον Μάρκον Γύπαρην ως υποθάλποντα Άγγλους
- Την 14ην Ιουνίου 1942 εν Στόλοις, συνέλαβε και εφόνευσε τον Εμμ. Μακράκην ως κατέχοντα όπλα.
- Την 30ή Ιουνίου 1942 εις Καπετανιανά Μονοφατσίου συνέλαβε τον Μύρωνα Μαυρουδή και τον εφόνευσε την επομένην επί τη αυτή αιτία.
- Την 26ην Ιουνίου 1942 εις το χωρίον Αυγενική εξετέλεσε τον εκ Κρουσώνος Αστρεινόν Γ. Τζωράκην και κατά την αυτήν ημέραν εις τον αυτόν τόπον τους εκ Κρουσώνος Ιωάννην Ξυλούρην, Μιχαήλ Λυδάκην, Ελευθέριον Μιχ. Λυδάκην, λόγω του ότι ήσαν συγγενείς ανταρτών. Υποχρέωσε τους ιδίους να ανασκάψωσι τον τάφον των, και προ της εκτελέσεως τους εκακοποίησε.
- Την 16ην Ιουλίου 1942 εν Αγίω Σύλλα συνέλαβε τον Ε. Καραγιωργάκην εκ του χωρίου Μετόχι και τον εβασάνισε ως και άλλους κατοίκους του χωρίου, έκαυσε οικίας αυτών, ζητών να παραδώσωσι όπλα. Ακολούθως τον συλληφθέντα, τη εντολή του εφόνευσαν δύο Ιταλοί εκ των στρατιωτών του απειληθέντες ότι θα εξετελούντο και ούτοι. Εκ των πυρποληθεισών επτά οικιών αναφέρονται συγκεκριμένως αι οικίαι Κωνστ. Κτιστάκη και Ν. Στρατουδάκη.
- Την 20η Αυγούστου 1943 επέδραμε εις το χωρίον Ροδάκινον και επυρπόλησε 12 οικίας των: Μανούσου Κοτσύφη, Αικατερίνης χήρας Δημητρακάκη, Μαρίας χήρας Μαμαλάκη, Γεωργίου Σταυριανουδάκη, Ιωσήφ Ανδρουλιδάκη, Μαρίας χήρας Σφηνιά, Εμμ. Γιαννά, Ιωάννου Χομπίτη, Χρυσούλας χήρας Γαλάνη, Ευαγγέλου Αντωνουσάκη, Γεωργίου Γιαννουδάκη, Γεωργίου Φρονιμάκη. Μη ευρών δε άλλους εκ των κατοίκων, πλην των γυναικών και γερόντων εξετέλεσε τους: Χρήστον Λουκογιάννην ετών 70 Νικόλαον Λουκογιάννην, Σταύρον Φρόνιμον ετών 83 και έκαυσε ζώσα την Σμαράγδω Καπετανάκη.
- Την 25ην Σεπτεμβρίου 1943 εξετέλεσε εις την περιφέρειαν Κρουσώνος τους εν τοις φυλακαίς Ηρακλείου κρατουμένους και εκείθεν παραληφθέντας Κωνσταντίνον Ν. Γιανναδάκην και Φίλιππον Γ. Μαρκαντωνάκην, κατοίκους Κρουσώνος, επίσης και τον δικηγόρον Ιωάννην Βασιλάκην.
- Την 14ην Αυγούστου 1943 εις Παλαιά Ρούματα εφόνευσε τους Νικ. και Ηλίαν Μπομπολάκην επί τω ότι ηκροώντο ραδιοφώνου κρυφίως λειτουργούντος.
- Την 13ην Σεπτεμβρίου 1943 εις Βουκολιές, κατόπιν βασανιστηρίων εφόνευσε τον Μιχ. Χριστοδουλάκην, ως αποκρύπτοντα όπλα.
- Την 23ην Αυγούστου 1943 εις το χωρίον Εμπρόσνερον εφόνευσε τους Γεώργιον Θυμάκην, Αντώνιον Θυμάκην και Ψαρουδάκην εκ Σφακίων, ους παρέλαβε εκ των φυλακών Χανίων, όπερ εκρατούντο ούτοι ως υπόδικοι διά φόνον Ελλήνων.
Τας ανωτέρω υπό στοιχεία 1-12 πράξεις εξετέλεσεν ο κατηγορούμενος υπαξιωματικός μεθ’ομάδος στρατιωτών εκάστοτε, καθ’όν χρόνον κατ’εντολήν προϊσταμένου του, ενήργει ερεύνας προς ανακάλυψιν κατεχομένων όπλων.
Δια την εκτέλεσιν των πράξεων τούτων ο κατηγορούμενος δεν είχε λάβει εντολάς, αλλ’ενήργησεν εξ’ιδίας πρωτοβουλίας, εν τω πλαισίω δε των γενικών κατευθύνσεων των εν Κρήτη Γερμανικών Αρχών, της περιφρονήσεως δηλονότι προς την ζωήν των κατοίκων και της χρήσεως οιουδήποτε μέσου προς επίτευξιν των σκοπών των.
Από του Οκτωβρίου 1943 ο κατηγορούμενος έλαβε παρά του Διοικητού του Φρουρίου Κρήτης εξουσιοδότησιν όπως, επί κεφαλής ειδικού στρατιωτικού τμήματος, ενεργήση κατ’ιδίαν πρωτοβουλίαν και ιδίαν κρίσιν, περί την χρήσιν των μέσων, δια την καταδίωξιν ανταρτών και ανακάλυψιν κατεχομένων όπλων.
Εν τη αποστολή ταύτη και εν τω ως άνω πλαισίω πάντοτε των Γερμανικών κατευθύνσεων, ο κατηγορούμενος μετά του τμήματός του προέβη εις τας επομένας πράξεις:
- Την 6ην Οκτωβρίου 1943 επέδραμε μετά 32 ανδρών εις το χωρίον Καλή Συκιά προς ανεύρεσιν όπλων, συνέλαβε 12 γυναίκες τας Ελένην χήραν Εμμ. Νικητάκην, Μαρίαν θυγατέρα Εμμ. Νικητάκην, Μαλαματένιαν σύζυγον Εμμ. Πετράκη, Ευαγγελία σύζ. Ευστρατίου Γριντάκη, Φωτεινήν σύζ. Ευθ. Δαμουλάκη Σταυρωτήν χήραν Ιωάννου Ζουμπεράκη, Μαρίαν σύζ. Μάρκου Γριντάκη, Αργυρώ Κωνσταν. Κωστάκη, Ζαμβίαν σύζ. Γεωργίου Γιαννουδάκη ή Χαϊδεμένου, Στυλιανή σύζ. Γεωργίου Καλαφάτη, Ευαγγελίαν σύζ. Ανδρέου Φρονιμάκη και Ευαγγελίαν σύζ. Ευστρατίου Σταυγιανουδάκη, τας οποίας ετυφέκισε και κατόπιν έρριψε εις την πυράν των φλεγομένων οικιών ας ενέπρησεν. Επίσης εφόνευσε τους Βαρδήν Ε. Νικητάκην, Ευάγγελον Δαμουλάκην, Ιωάν. Δρανδάκην, Παναγιώτην Κουμεντάκην και Σταμάτιον Κατσιβελάκην. Ενέπρησε δέκα οικίας και ελεηλάτησε πολλάς οικίας του χωρίου.
- Την 6ην Νοεμβρίου 1943 εν Κρητσά Μεραμβέλου εφόνευσε τον Ε. Τζανάκην και Ι. Κουτουλάκην επί τω ότι είχον όπλα. Εκακοποίησε πολλούς κατοίκους και ελεηλάτησε πολλάς οικίας.
- Την 12ην Οκτωβρίου 1943 μετ’άλλων 40 υπ’αυτόν προσώπων μετέβη εις Καλλικράτην όπου εφόνευσε όσους άνδρας εύρεν εν τω χωρίω, ως και ένδεκα γυναίκας, εν συνόλω 28 άτομα, επί τω ότι είχον διέλθει εκ του χωρίου αντάρται και δεν κατηγγέλθη τούτο εις την Γερμανικήν Αρχήν, ούτοι είναι οι κάτωθι: Μανούσος Μανουσέλης, Ευστράτιος Μανουσέλης, Γεώργιος Μανουσέλης, Εμμ. Γ. Μανουσέλης, Μανούσος Μ. Βουγιούκαλος, Εμμ. Γ. Βουγιούκαλος, Αλέξανδρος Γ. Βουγιούκαλος, Εμμαν. Γ. Βουγιούκαλος,
Ευστράτιος Μ. Χαιρέτης, Νικόλαος Εμμ. Χαιρέτης, Σπυρίδων Χρήστου Χαιρέτης, Παύλος Εμμ. Πολάκης, Εμμ. Κωνσταντουδάκης, Γεώργιος Καντήρος, Μάρκος Μαρκουτσάκης, Ρούσος Γανταδάκης, Μανούσος Μανουσέλης, Ευαγγελία Τζιβολεδάκη, Αθηνά χήρα Νικηφόρου, Αικατερίνην χήρα Νικολ. Γιαννακάκην, Μαρία συζ. Ιωάννου Γανταδάκη, Ξανθίππη Ιωάννου Καντήρου, Φανή χήρα Κουργιελάκη, Ιωάννης Σταύρου Λυκάκης, Μαρία χήρα Κουργιελάκη, Ιωάννης Ευστρατίου Σηφοστρατουδάκης, Ελένη χήρα Μανούς Πολάκη και Ζαμπία σύζ. Ιωσήφ Παπαδόσηφου. Ενέπρησε 81 οικίας του χωρίου και ελεηλάτησε κατά το πλείστον τούτο.
- Την ιδίαν ημέραν και κατά συνέχειαν επέδραμεν εις το χωρίον Καλοί Λάκκοι, όπερ ευρών έρημον κατοίκων ελεηλάτησε.
- Εν συνεχεία δε μετέβη εις το χωρίον Μουρί όπου διά βασανιστηρίων εφόνευσε τους: Γ. Παπαδάκην, Σπυρ. Ξυλλάκην, Ε. Καβρουδάκην, Γ. Μπρίλον και Τσιρικάκην εξ ών τον τελευταίον ετύφλωσε προηγουμένως.
18.Τον Οκτώβριον 1943 εις Γεφυράκι Κρουσώνος εφόνευσε τον Γεώργιον Γρηγοράκην εις αντίποινα πράξεων κατά των οργάνων του.
Διά τας λοιπάς πράξεις του εγκλητηρίου, τας φερομένας ως τελεσθείσας εν Κρήτη, δεν προέκυψαν επαρκή στοιχεία ενοχής του κατηγορουμένου Φριτς Σούμπερτ.
Ειδικώτερον δεν προέκυψαν τοιαύτα στοιχεία ενοχής του κατηγορουμένου διά τους φόνους 1) Γ. Καλησπεράκη, Ε. Φεουδάκη, Εμμανουήλ Παπαδάκη και ετέρων αγνώστων, τελεσθέντας τον Σεπτέμβριον 1943, εν περιφερεία Κρουσώνος, 2) Λυκάκη, καταγομένου εξ Ασκύφου, τελεσθέντα εν Επισκοπή τον Οκτώβριον 1943, 3) Δημοδιδασκάλου Μάντακα και δύο αδελφών Μανουσάκη, κρεοπωλών, τελεσθέντας εν Χανίοις τον Οκτώβριον 1943, 4) Γ. Παπαδάκη, Μ. Τσαμάντουρα, Μ. Σπανάκη και δύο αδελφών Πυθαρούλη τελεσθέντας την 5ην Νοεμβρίου 1943 εν Τζερμιάδον, 5) Γεωργίου Γιαννακάκη και Αποστόλου Θωμαδάκη εν Μελιδοχωρίω την 27ην Οκτωβρίου 1943, 6) Δημ. Χανιωτάκη την 28η Δεκεμβρίου 1943 εν Δούλι, 7) των Φ. Μαρουπάκη, Ν. Γριλάκη και Κ. Γριλάκη την 3ην Οκτωβρίου 1943 εν Αλικάμπω και 6) του Μιχάλη Γιανναδάκη την 16ην Δεκεμβρίου 1943 εν Βούβες Κισσάμου»1.
1 Απόσπασμα από την απόφαση του Ειδικού Στρατοδικείου Εγκληματιών Πολέμου (συντακτικές πράξεις 73 και 90/1945) για τον Φριτς Σούμπερτ.
Ο Γεώργιος Α. Καλογεράκης είναι δρ. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος