«Δεν θα είναι πάντα τσα! Δεν θα είναι πάντα τσα!» άρχισαν να φωνάζουν ρυθμικά δεκάδες παιδιά του Δημοτικού Σχολείου Αρρένων Αρχανών βγαίνοντας ταυτόχρονα όλοι οι μαθητές στο δρόμο για να κάνουν αποχή από τα μαθήματά τους. Αιτία το…ξυλοφόρτωμα από τους δασκάλους τους στην κωμόπολη των Αρχανών στις αρχές του 1890.
Η παρέμβαση των γονέων επανέφερε τα παιδιά στις σχολικές αίθουσες, αφού όμως συμφώνησαν να μετριαστούν οι τιμωρίες (βλ. Ν. Χριστινίδης, Ε. Δουνδουλάκη-Ουσταμανωλάκη, Ε. Ουσταμανωλάκη-Ταχατάκη, «Το πετρόχτιστο Διδακτήριο Αρχανών», Αρχάνες 2003, σ. 41). Αυτή ήταν η πρώτη επίσημα καταγεγραμμένη μαθητική διαμαρτυρία για τις σωματικές σχολικές τιμωρίες στα σχολεία της Κρήτης.
Ποιες ήταν, όμως, οι σωματικές σχολικές τιμωρίες στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα; Χαρακτηριστικά παραδείγματα σχολικών σωματικών τιμωριών διαβάζουμε στο αρχείο του Δημοτικού Σχολείου Κοντομαρίου: «Αι βαρείαι σωματικαί ποιναί ήσαν συνήθεις. Εκτός, όμως του ξύλου, η επί πολλάς ώρας ορθοστασία και δη δια του ενός ποδός, το γονάτισμα στα χαλικάκια επί του κατωφύλλου του παραθύρου, αι νηστείαι και φυλακίσεις εις σκοτεινά διαμερίσματα, ήσαν πολύ συχναί ποιναί. Το 1885 ο διδάσκαλος Τσακαλάκης επέβαλλε και την ποινήν της διαπομπεύσεως εις τους ατάκτους μαθητάς.
Μουτζουρώνων το πρόσωπό των (με μελάνι) και τοποθετών αυτούς εις ορισμένον μέρος, υποχρέωνε τους λοιπούς μαθητάς να διέλθουν προ αυτών και να τους πτύσσουν». Βέβαια, αυτά είναι γνωστά και από τη λογοτεχνία, σύμφωνα με τον Ι. Κονδυλάκη στον Πατούχα (1893): (…) ο δε διδάσκαλος, αφού εις μάτην εξήντλησεν εναντίον του όλας τα δευτερεύουσας τιμωρίας και έσπασεν εις την ράχην του δεκάδας ράβδων, εδοκίμασεν και τον περιβόητον φάλαγγα».
Η «φάλαγγα» ήταν «αγαπημένη» σχολική τιμωρία από την εποχής της Τουρκοκρατίας (τέλη 18ου–αρχές 19ου αιώνα), σύμφωνα με την αυτοβιογραφία του εμπόρου και αγωνιστή της Επανάστασης του 1821, Παναγή Σκουζέ (1776-1847): «Aν ήθελεν του φανεί του διδάσκαλου αλλέως, είχον τον φάλαγγα έτοιμον: του έβαζαν τα δυο πόδια, έστριφταν τον φάλαγγα δυο παιδιά και ο διδάσκαλος έδερνε εις τους πόδες το παιδίον. Πότε έβαζεν δυο παιδιά, από ένα ποδάρι του καθενός.
O φάλαγγας ήτον ένα ξύλον από ένα μέτρον έως 6 ρούπια μακριός, με δυο τρύπες έως ένα ρούπι η μια από την άλλην· ένα σκοινί περασμένο, έχοντας δυο κόμβους εις τες άκρες να μην ξεπερνά. Aυτού έβαζαν τες πόδες και έστριφαν το ξύλον και σφίκονται τα πόδια εις τους αστραγάλους από κάτω και ο διδάσκαλος έδερνεν».
Η προοδευτική νομοθεσία της Κρητικής Πολιτείας με το άρθρο 188 απαγόρευσε τις σωματικές σχολικές τιμωρίες (βλ. Ζ. Σημανδηράκη, «Ποινές εκπαιδευτικών και μαθητών στις αρχές του αιώνα», Χανιά 1987, Ετήσια Έκδοση Δήμου Χανίων, σ. 112-115). Εντούτοις, οι σωματικές τιμωρίες στα ελληνικά σχολεία συνεχίστηκαν μέχρι και τα τέλη του 20ού αιώνα. Η οριστική απαγόρευση στο χώρο της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης έγινε το 1998 (άρθρο 13 παρ. 8 του Προεδρικού Διατάγματος 201/1998) και στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση καταργήθηκαν επίσημα, με το άρθρο 21 του νόμου 3328/2005.
Βιβλιογραφία
Α. Αλιγιζάκης, Λ. Αλιγιζάκη, «Οι σωματικές σχολικές τιμωρίες στα Δημοτικά Σχολεία του Ν. Χανίων κατά την περίοδο 1899-1901. Σύγκριση με την περίοδο της Τουρκοκρατίας», Εν Χανίοις, Ετήσια ΄Εκδοση Δήμου Χανίων, Τόμος 12ος, περίοδος 3η, Χανιά 2018, σ. 29-33.
*Ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης είναι ιατρός ορθοπεδικός, πολιτισμολόγος