Παρουσιάστηκε την Παρασκευή 26-07-2024 το νέο Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο (ΤΠΣ) στην Βικελαία βιβλιοθήκη και δόθηκε σε «διαβούλευση» μόνο για πέντε ημέρες εν μέσω Παρασκευής, Σαββάτου και Κυριακής.
Αδιανόητο για μια Μελέτη Γενικού Σχεδιασμού η οποία θεωρητικά βάζει στόχους Χωροταξικούς, Πολεοδομικούς Αναπτυξιακούς με προοπτική δεκαετιών για τον Δήμο του Ηρακλείου.
Ο νόμος αναφέρει ότι σε περιοχές που έχουν ήδη πολεοδομηθεί, οι χρήσεις γης που καθορίζονται με τα ΤΠΣ κατισχύουν αυτών που είχαν καθορισθεί με το ρυμοτομικό σχέδιο, χωρίς κατ’ αρχήν να απαιτείται η αναθεώρηση του υφισταμένου ρυμοτομικού σχεδίου. Δεν θα μπω σε διαβουλεύσεις χωρίς αντίκρισμα, το πενθήμερο ολοκληρώθηκε.
Στην παρουσίαση της παραπάνω μελέτης δεν έγινε αναφορά στο γεγονός ότι η μελέτη αυτή γίνεται στην βάση της τελευταίας ενοποίησης των πρώην Δήμων η οποία έγινε χωρίς κριτήρια γεωγραφικά, πολεοδομικά, οικονομικά, παραγωγικά και ό,τι άλλο και ότι δεν θα ισχύουν πλέον προγενέστερες μελέτες οι όποιες αφορούσαν την ευρύτερη πολεοδομική ενότητα του Ηρακλείου.
Πώς θα συγκλίνουν τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια των όμορων Δήμων, δεν ακούστηκε. Πώς θα λύσουμε θέματα τα οποία λιμνάζουν εδώ και πάνω από πενήντα χρόνια αλλά και πολλά τα οποία δημιουργήθηκαν στην πορεία;
Πώς θα γίνει η αποσυμφόρηση του ιστορικού κέντρου (ή «παλιά πόλη») και η βελτίωση της εικόνας απ’ ό,τι απέμεινε; Για το ιστορικό κέντρο, τα τείχη, την λειτουργική ένταξή τους στον αστικό ιστό της πόλης έχω αναφερθεί αναλυτικά σε δημοσιεύσεις μου πριν από δεκαετίες.
Πώς θα προχωρήσουν η υλοποίηση των επεκτάσεων εκτός τειχών από την πρώτη επέκταση της δεκαετίας του εξήντα και οι μεταγενέστερες (λείπουν σε μεγάλο βαθμό στοιχειώδεις υποδομές παντού και εκκρεμούν διανοίξεις ακόμα και κεντρικών δρόμων);
Πώς θα προχωρήσει η ολοκλήρωση των τελευταίων επεκτάσεων και τροποποιήσεων χωρίς την οριοθέτηση των ρεμάτων ώστε να μπορούν να γίνουν διανοίξεις και να υλοποιηθούν έργα υποδομής;
Οι συνάδελφοι οι οποίοι ασχολήθηκαν με επικουρικά θέματα συλλογής και ανάλυσης στοιχείων για την μελέτη, όπως δημογραφικών, πολεοδομικών, οικιστικών, κυκλοφοριακών, περιβαλλοντικών και γενικότερα στατιστικών έκαναν καλά την δουλειά τους αλλά οι προτάσεις για την μελέτη είναι ένα μεγάλο ευχολόγιο.
Ως προς Βόρειο Οδικό Άξονα Κρήτης (ΒΟΑΚ), το θέμα είναι πολύ σοβαρό. Τίθενται όρια και προτείνονται αόριστα θέματα για τον ΒΟΑΚ ή αναφορές παρακάμψεων τις όποιες γνωρίζουμε και είναι παλαιότερες.
Η λύση δεν είναι ούτε η δημιουργία σηράγγων και επανασχεδιασμός των κόμβων στα όρια από τα Λινοπεράματα μέχρι τον Καρτερό του υφιστάμενου ΒΟΑΚ, ούτε η χρήση των υποτυπωδών παράλληλων υφιστάμενων δρόμων βόρεια και νότια του οδικού άξονα όπως είναι σήμερα.
Για να γίνουν τέτοια έργα υπάρχουν δυσκολίες, όπως το ανάγλυφο του εδάφους, απαιτούνται ρυμοτομήσεις, απαλλοτριώσεις, τροποποιήσεις του σχεδίου πόλεως. Το συγκεκριμένο τμήμα πρέπει να ενταχθεί στα όρια του οδικού δικτύου της πόλης. Υπάρχει η δικαιολογία ότι έχει προχωρήσει η σύμβαση και θα χαθεί η ευκαιρία.
Η λύση είναι νέα παράκαμψη νοτιότερα όπως έχει προταθεί και δημοσιευτεί. Αν θα είναι η εγγύτερη προς την πόλη ή νοτιότερα αυτό λύνεται. Για το Ανατολικό Πολεοδομικό Κέντρο πάνω στο παραλιακό, νότια του λιμανιού ανατολικά της πόλης, για το οποίο έγινε μελέτη με αρχιτεκτονικό διαγωνισμό η οποία δεν υλοποιήθηκε ποτέ, σενάρια μόνο ακουστήκαν.
Η τοποθέτηση χρήσεων και λειτουργιών, όπως Δικαστικό Μέγαρο και ό,τι άλλο, δεν μπορεί να γίνεται χωρίς πολεοδομική μελέτη για τον χώρο. Το Δυτικό Πολεοδομικό Κέντρο είναι πλέον στα όρια του Δήμου Μαλεβιζίου (Γάζι) και τα δύο υπάρχουν στο υφιστάμενο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο Ηρακλείου.
Η έκταση του αεροδρομίου «Νίκο Καζαντζάκης» με τους χώρους των πρώην στρατοπέδων είναι χώροι ζωτικής σημασίας για το μέλλον του Ηρακλείου και είναι επίσης ένα πολύ σοβαρό θέμα.
Δεν έχει να κάνει μόνο με την έλλειψη πρασίνου στην πόλη το οποίο δεν θα υποκατασταθεί με καμία μελέτη πρασίνου στην συγκεκριμένη περιοχή. Θα πρέπει να διεκδικηθεί το μέγιστο δυνατό και όχι μόνο το 1/3 «κατοχυρωμένο» για το οποίο αναφέρεται Δήμος.
Το κυρίαρχο είναι η διεκδίκηση του χώρου από την πολιτεία η οποία εκχωρεί τα πάντα τους ιδιώτες. Προβληματιστείτε επίσης για τους υδάτινους πόρους, την ύδρευση, την άρδευση, μετά τις διακηρύξεις για την μελέτη των Ολλανδών και την «δωρεά» γνωστής μεγαλοεταιρείας στην οποία στο τέλος θα δωρίσουμε και το ύδωρ, εκτός γη και αέρα, για να το αγοράζουμε στην συνέχεια πανάκριβα.
Προβληματιστείτε για τη διαχείριση των απορριμμάτων στερεών και υγρών, θέματα τα οποία λιμνάζουν δεκαετίες με καταστροφικές συνέπειες για το περιβάλλον. Δεν φταίει μόνο η «κλιματική αλλαγή». Στα τρία σενάρια τα οποία παρουσιάστηκαν στο τέλος στην εικόνα τουλάχιστον περιλαμβάνεται και η περιοχή Γαζίου, ενώ στην μελέτη δεν υπάρχει.
Τα σενάρια ή οι διαφορετικές εκτιμήσεις και προτάσεις που προκύπτουν σε μια ανάλογη μελέτη δεν γίνονται απαραίτητα για να επιλεγεί ένα από αυτά, αλλά να για εκτιμηθούν στοιχεία από όλα συνδυαστικά στην τελική πρόταση. Άκουσα περισσότερο περιαυτολογίες παρά από ουσιαστικές προτάσεις με πολλά ερωτηματικά.
Αναφορά ουσιαστική στις μελέτες Γενικού Σχεδιασμού που έχουν γίνει για το Ηράκλειο από την δεκαετία του ’60 δεν έγινε, πάρα μόνο κάποιες ιστορικές αναφορές γενικά για το Ηράκλειο.
Αναφέρω τις σχετικές μελέτες χωρίς να καταγράφω τις υπόλοιπες μελέτες ειδικού σχεδιασμού, όπως οι κυκλοφοριακές μελέτες και άλλες αλλά και τις άπειρες αποφάσεις διαχρονικά του Δημοτικού Συμβουλίου Ηρακλείου για θέματα σχετικά χωρίς αντίκρισμα.
– Το σχέδιο πόλης του 1936 εντός των τειχών στην παλιά πόλη ρυμοτομούσε το σύνολο σχεδόν των κτηρίων της πόλης.
– Μελέτη «Ρυθμιστικό Σχέδιο Ηρακλείου» 1963, Προβελέγγιος Αριστομένης. Το Ρυθμιστικό Σχέδιο Ηρακλείου δεν ήταν ακριβώς ούτε Χωροταξικό ούτε Πολεοδομικό Σχέδιο, με την έννοια που γίνονται αυτά αντιληπτά σήμερα.
Άλλωστε η σχετική νομοθεσία δημιουργήθηκε μετά από τη μεταπολίτευση. Συνδύαζε και τις δύο έννοιες, όπως και αυτή του Περιβάλλοντος, πολύ πριν όλες αυτές οι έννοιες κατακερματιστούν και αυτονομηθούν.
– Μελέτη «Οργάνωση οικιστικής περιοχής Π.Σ. Ηρακλείου», Δ. Κονταργύρης – Α. Λαμπάκης και Σια Ο.Ε., 1979. Συντονιστής Μελέτης Π. Λουκάκης, 1979. Γνωστή ως μελέτη Λουκάκη. Οριζόταν ως προγραμματικό μέγεθος για την παλιά πόλη, πληθυσμός 20.000 κατοίκων.
-Μελέτη «Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο Ηρακλείου» του Αντώνη Χουρδάκη, εγκρίθηκε το 1988. Στη συγκεκριμένη μελέτη είχαν προταθεί μειωμένοι συντελεστές δόμησης. Οριζόταν και σε αυτήν την μελέτη ως προγραμματικό μέγεθος για την παλιά πόλη πληθυσμός 20.000 κατοίκων.
Αναφέρθηκε το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο του Πολεοδομικού Συγκροτήματος Ηρακλείου όπως αναθεωρήθηκε το 200, το οποίο ισχύει μέχρι σήμερα, και περιλαμβάνει την ευρύτερη περιοχή Ηρακλείου Γαζίου και με την ολοκλήρωση του νέου εκπονούμενου Τοπικού Πολεοδομικού Σχεδίου δεν θα ισχύει πλέον, με όποιες επιπτώσεις.
Επίσης δεν ακούστηκε γιατί δεν υλοποιήθηκαν ή πλημμελώς υλοποιήθηκαν πολλές από τις μελέτες οι οποίες έχουν γίνει μέχρι σήμερα. Αλλά και άλλες μελέτες που έμειναν στα συρτάρια ή δεν ολοκληρώθηκαν, όπως η Μελέτη Παλιάς Πόλης, της οποίας η πρώτη φάση θεσμοθετήθηκε το 2002, οι μελέτες για την αξιοποίηση των ενετικών τειχών (η πρώτη ήταν του κορυφαίου αρχιτέκτονα Πάτροκλου Καραντινού αρχές της δεκαετίας του ΄60, η επόμενη της Χρυσούλας Τζομπανάκη το 1979, η οποία έχρηζε αναθεώρησης αλλά δεν έγινε ποτέ).
Οι παρεμβάσεις ήταν και συνεχίζεται να είναι αποσπασματικές. Πέρα από την πρώτη μελέτη και πριν γιγαντωθεί το Ηράκλειο δεν έγινε καμία άλλη μελέτη αστικού σχεδιασμού για τα τείχη, η οποία να τα εντάσσει λειτουργικά στην πόλη, όπως προβλέπεται από τις διεθνείς συμβάσεις για ιστορικά οχυρωματικά έργα αυτού του μεγέθους.
Μελέτες αναπτυξιακές, όπως η Μελέτη Δυτικού Παραλιακού Μετώπου (2001-2006), η οποία περιελάμβανε ένα μεγάλο μέρος της παλαιάς πόλης από τον Λάκκο έως την Αγ. Τριάδα, λάμβανε υπόψιν τις προτάσεις της μελέτης για την παλαιάς πόλη και περιελάμβανε όλη την υποβαθμισμένη περιοχή δυτικά του Ηρακλείου, παρέμειναν στα χαρτιά.
Η ιστορία μάς διδάσκει ώστε να υπάρχει εξέλιξη και συνέχεια. Σε κανέναν δεν επιτρέπεται να αγνοεί ή να διαγράφει την ιστορία και να λειτουργεί με λογική μηδενισμού ως παντογνώστης.
Η αυτοϊκανοποίηση, η αυταρέσκεια των παραγόντων, οι περιττολογίες, οι φιλοφρονήσεις μεταξύ τους και τα ευχολόγια πολλά. Για το Ηράκλειο έχουν ασχοληθεί κατά καιρούς και εκπονήσει μελέτες σημαντικές προσωπικότητες, αρχιτέκτονες πολεοδόμοι με εμβέλεια η οποία περνούσε τα όρια της Ελλάδος όπως ο Αριστομένης Προβελέγγιος, αλλά και άλλοι όπως οι Παύλος Λουκάκης, Αντώνης Χουρδάκης, το Γραφείο Δοξιάδη και οι οποίοι δεν είναι με κανένα τρόπο συγκρίσιμοι με τους σημερινούς ασχολούμενους με τα της πόλης.
Οι παρεμβάσεις στην συνέχεια της λίγης συζήτησης ήταν άσχετες με τον χαρακτήρα Γενικού Σχεδιασμού της μελέτης και αναφέρονταν σε θέματα τοπικού χαρακτήρα, ακόμα και από εκπροσώπους κάποιων συλλογικοτήτων και φορέων οι όποιοι ήταν προσκεκλημένοι, σαν να πρόκειται για μελέτες επεκτάσεων σχεδίου ή αναπλάσεων.
Οι φορείς, τα υπόλοιπα επιμελητήρια, οι σχετικοί σύλλογοι αρχιτεκτόνων, αρχαιολόγων απουσίαζαν (δεν γνωρίζω αν προσκλήθηκαν και δεν πήγαν). Το Τεχνικό Επιμελητήριο, ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων, το Οικονομικό Επιμελητήριο, το Εμπορικό Επιμελητήριο, όλα τα συναφή επιμελητήρια, οι αρχαιολόγοι πέρα από τους υπηρεσιακούς παράγοντες, θα έπρεπε ήδη να έχουν κληθεί να δημιουργήσουν επιτροπές, όπως έχει γίνει στο παρελθόν, και να γνωμοδοτήσουν εγγράφως για μια μελέτη τόσο σοβαρή.
Δεν αρκεί ένας διορισμένος διευθυντής του Αρχαιολογικού Μουσείου ή απλά να παρίσταται ο Πρόεδρος του Τεχνικού Επιμελητηρίου και να απουσιάζουν οι παραπάνω φορείς. Θα περίμενα επίσης από όλες τις δημοτικές παρατάξεις στον Δήμο να έχουν μελετήσει ήδη το θέμα και να έχουν εκφράσει τις θέσεις τους.
Αναφέρθηκαν υπερβολές αλλά και «προτάσεις» και εκφράσεις βαρύγδουπες στο τέλος της παρουσίασης από τους μελετητές, όπως ότι δεν υπάρχει ένα στοιχειώδες «ιπποδάμειο Πολεοδομικό Σχέδιο» στην πόλη μας ή να τολμήσουμε όπως ο Haussmann στο Παρίσι (ρυμοτομήσεις και διανοίξεις για την δημιουργία γνωστών μεγάλων λεωφόρων και δρόμων τον 19ο αιώνα) και πάνω σε αυτό να γίνεται διάλογος ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει στην Αγ. Τριάδα π.χ. επειδή ήδη υλοποιείται η μελέτη ανάπλασης κλπ.
Ασύγκριτα μεγέθη ιστορικά, πολεοδομικά και όπως αλλιώς αλλά και άγνοια στο βάθος για την ιστορία της πολεοδομίας και της εξέλιξης των πόλεων με μεσαιωνικό υπόβαθρο όπως το Ηράκλειο. Οι δηλώσεις και η όλη συζήτηση δείχνουν ευτελισμό αντιμετώπισης του σχεδιασμού.
Στο παραλιακό μέτωπο επιμένουν στην απαράδεκτη πρόταση χωρίς στοιχειώδη πολεοδομικά και επιστημονικά κριτήρια στην πρόταση για την δημιουργίας ενός φαραωνικού έργου, της μαρίνας μπροστά στον «Παγκρήτιο Στάδιο» (έχει ψηφιστεί και έγινε αποδεκτή στο προηγούμενο Δημοτικό Συμβούλιο, όπως συνήθως ψηφίζονται αυτές οι προτάσεις).
Η αποκατάσταση του «Δερματά» ως παραλία για κολύμβηση είναι στρατηγικός στόχος κατά τον Δήμο- τα υπόλοιπα δηλαδή τι είναι, πολεμικοί στόχοι; Συμφωνώ με την θέση την οποία εκφράζουν οι αρχαιολόγοι και αναφέρθηκε από την κ. Λιάνα Σταρίδα πρόσφατα. Η όλη μελέτη μοιάζει περισσότερο με συρραφή προτάσεων και αναφορών του παρελθόντος και με πολλές αοριστίες.
Εκφράσεις όπως ότι το Ηράκλειο έχει «πολεοδομική στέρηση» μού θυμίζουν το «αναπτυξιακό έλλειμμα» που ακούγαμε. Τι σημαίνουν όλα αυτά, ας τα εξηγούν καλύτερα αν μπορούν να εξηγηθούν. Πολλοί θέλουν να γράψουν το όνομά τους στην ιστορία αυτής της πόλης, αλλά στο τέλος θα είναι με μαύρα γράμματα και όχι με χρυσά, για την ματαιοδοξία τους, την φιλοδοξία τους, την αυταρέσκειά τους.
Δεν είμαι σίγουρος για το αν θα υπάρχει ευοίωνο μέλλον, υπήρξε παρελθόν, το παρόν είναι βασανιστικό. Εύχομαι ειλικρινά να διαψευστώ. Ως προς το δικαίωμα στην πόλη μας (δικαίωμα στην πόλη) είναι μια ιδέα και ένα σύνθημα, που ειπώθηκε αρχικά από τον Ανρί Λεφέβρ στο βιβλίο Le Droit à la ville (μτφ από γαλλικά: Το Δικαίωμα στην πόλη) του 1968. Το δικαίωμα στην πόλη είναι κάτι περισσότερο από την ελευθερία πρόσβασης του ατόμου στους αστικούς πόρους: είναι το δικαίωμα να αλλάζουμε τους εαυτούς μας μέσω των αλλαγών στην πόλη.
Είναι, ακόμη, ένα κοινό, παρά ατομικό δικαίωμα από τη στιγμή που αυτή ή αλλαγή αναπόφευκτα εξαρτάται από μια συλλογική δύναμη προκειμένου να γίνει ο μετασχηματισμός της αστικοποίησης. Η ελευθερία να σχηματίζουμε και να ανασχηματίζουμε τις πόλεις και τους εαυτούς μας, υποστηρίζω πως είναι ένα από τα πιο σημαντικά αλλά και παραμελημένα ανθρώπινα δικαιώματα.
Θα συμφωνήσω με την άποψη ότι το δικαίωμα στην πόλη έχει γίνει της μόδας τελευταία, με αποτέλεσμα να εξευτελίζεται το αρχικό νόημα που του είχε προσδώσει ο Λεφέβρ, χρειάζεται πιστότητα στην αυθεντική ριζοσπαστική έννοια της ιδέας.
Ο Γιάννης Νεονάκης είναι αρχιτέκτων Πανεπιστημίου Ρώμης “La Sapienza” Master of Science, New Jersey Institute of Technology U.S.A., Έργων Υποδομής & Πολεοδομίας (Infrastructure Planning)