Ο νομός Ηρακλείου είναι κέντρο αμπελοκαλλιέργειας τουλάχιστον τα τελευταία 4.000 χρόνια. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που ενώ οι οικονομικές συνθήκες αλλάζουν, η αμπελοκαλλιέργεια επιμένει στον νομό.
Είχα την ευκαιρία να το αποδείξω σε μια μελέτη που κάναμε με το Πανεπιστήμιο Κρήτης με τίτλο “Οι Ζώνες καλλιέργειας του αμπελιού στο νομό Ηρακλείου”, και μάλιστα στη μελέτη αυτή είχαμε ορίσει τα μικροκλίματα του νομού, τα οποία διαθέτουν ιδανικές εδαφοκλιματικές συνθήκες για την καλλιέργεια του αμπελιού, οι οποίες είναι μοναδικές σε όλη την Ελλάδα και στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου.
Βάσει αυτής της μελέτης, τα αμπέλια του νομού που είναι σε βαθιά εδάφη με μεγάλη υδατοϊκανότητα (άσπρουγας) και βλέπουν τη θάλασσα παράγουν αρκετά ζάχαρα κατά τη διάρκεια της ωρίμανσης των σταφυλιών. Στα εδάφη αυτά επιτυγχάνεται χαμηλή θερμοκρασία στην ατμόσφαιρα κοντά στους 25 0 C και σχετικά υψηλή υγρασία με τους βορινούς ανέμους που έρχονται από το Αιγαίο αυτή την εποχή και βοηθούν στην καλή φωτοσύνθεση.
Ο μηχανισμός της παραγωγής ποιοτικού σταφυλιού σε αυτή την περίπτωση είναι απλός:
Αν η φωτοσύνθεση δεν είναι καλή κατά την ωρίμανση, τότε για να “επιβιώσει” το φυτό με δεδομένη χαμηλή διαθέσιμη ενέργεια, δίνει προτεραιότητες στις απαραίτητες βιοχημικές του διεργασίες. Έτσι το σταφύλι, ενώ έχει τα απαραίτητα brix, δεν έχει ξινά και αρώματα, δεν είναι τραγανό (ελαττωματικές πηκτίνες), που το κάνουν να μοιάζει σαν «βρασμένο» και δεν αντέχει στο ψυγείο.
Επίσης το βαθύ έδαφος με μεγάλη υδατοχωρητικότητα (άργιλο πάνω από 20%) στερεί σταδιακά τη ρίζα από νερό, όσο συγκεντρώνονται ζάχαρα στο σταφύλι (ισορροπία ωσμωτικής πίεσης ρίζας και ρόγας) και έτσι μπαίνουν τα ζάχαρα στο σταφύλι χωρίς το αμπέλι να διψάσει υπερβολικά. Το ιδανικό λοιπόν αυτή την περίοδο είναι το νερό που χρειάζεται το αμπέλι να το δίδει το έδαφος και όχι το πότισμα, γιατί είναι δύσκολο ο παραγωγός να πετύχει αυτή την ισορροπία. Η περίσσια νερού εμποδίζει τα ζάχαρα να μπουν στη ρόγα και εάν το νερό είναι περισσότερο και ανάλογα με την ποικιλία, η ρόγα σκάει και σαπίζει, ενώ η υπερβολική έλλειψη νερού είναι σε βάρος της παραγωγής και της ζωής του φυτού.
Τα μικροκλίματα λοιπόν του νομού είναι ικανά να δώσουν ποιοτικά αμπελουργικά προϊόντα τόσο με πρώιμες όσο και με όψιμες ποικιλίες, επειδή έχουμε και σχετικά ξηρό φθινόπωρο που ευνοεί την όψιμη παραγωγή. Τα αμπελουργικά προϊόντα του νομού που παράγονται σε αυτά τα μικροκλίματα, έχουν ιδανική ισορροπία ζαχάρων προς οξέα, αρώματα, χρώμα και τραγανή γεύση (αρκετές πηκτίνες).
Με το δεδομένο του συγκριτικού πλεονεκτήματος που έχει ο νομός, ας δούμε τι έγινε φέτος στην παραγωγή επιτραπέζιου σταφυλιού. Ρώτησα αρκετούς καταναλωτές και είδα την απογοήτευσή τους από την κακή ποιότητα των σταφυλιών της αγοράς. Ξεκίνησε η τροφοδοσία στις αρχές του Ιουλίου με τιμή κοντά στα 3 ευρώ από περιοχές με εδάφη αμμώδη ή πηλώδη και σχετικά υψηλή θερμοκρασία (νότια έκθεση, Μεσαρά), άρα γρήγορη ωρίμανση, αλλά με κακές συνθήκες. Τα σταφύλια στην πλειοψηφία τους δεν τρώγονταν.
Αυτό γίνεται κάθε χρόνο, και φέτος που η χρονιά ήταν όψιμη για 10 με 15 μέρες από πέρυσι, τα πράγματα έγιναν χειρότερα. Όταν τα καλά σταφύλια ωρίμασαν, το κακό είχε γίνει, είχαν πέσει οι τιμές και αυτό ανάγκασε τους εμπόρους να συνεχίζουν να προσφέρουν κακή ποιότητα που έχει φθηνό κόστος. Την ποιότητα αυτή ακολουθούν δυστυχώς και οι εξαγωγές, γιατί αυτές γίνονται στην περίοδο της κοιλιάς στην αγορά με χαμηλές τιμές.
Τι γίνεται στις ανταγωνίστριες χώρες Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία και άλλες χώρες της ΕΕ: Τον έλεγχο της ποιότητας κάνουν οι ομάδες παραγωγών με τη βοήθεια των ινστιτούτων που δραστηριοποιούνται στην περιοχή της παραγωγής των προϊόντων. Εδώ ούτε συνεταιριστικό κίνημα υπάρχει ούτε γεωργική έρευνα. Αυτά τα είχαμε πριν 30 – 40 χρόνια, αλλά καταστράφηκαν με την πολιτική που εφαρμόστηκε στον αγροτικό τομέα.
Το 1975 είχα μαγαζί με γεωργικά φάρμακα στο Τυμπάκι, έπαιρνα λοιπόν τηλέφωνο τον συνάδελφο γεωπόνο στο ινστιτούτο της Ιεράπετρας και ρωτούσα για νέες ποικιλίες, φάρμακα κλπ. Τώρα για να πάρω πληροφορίες για τα αμπέλια παίρνω στους συναδέλφους στην Κύπρο, χώρα που κάνει εισαγωγές σταφυλιών, όμως δεν εγκαταλείπει την έρευνα. Στην Ελλάδα κανείς δεν ασχολείται σοβαρά με τα αμπέλια.
Την ίδια εποχή ο συνεταιρισμός Αρχανών διακινούσε το περίφημο Ραζακί σταφύλι Αρχανών και το ονομαστό κόκκινο κρασί ονομασίας προέλευσης «Αρχάνες». Τώρα δεν υπάρχει ούτε ο συνεταιρισμός ούτε τα ονομαστά προϊόντα. Η Ένωση Πεζών εμπορευόταν το σύνολο της αγροτικής παραγωγής της περιοχής της και τώρα έχει χρεοκοπήσει.
Είναι φανερό ότι η πολιτική που εφαρμόστηκε, που εν συντομία εκφράζεται με το «Πρέπει να ζούμε με τις επιδοτήσεις», πρέπει να αλλάξει. Η σημερινή οικονομική κατάσταση το απαιτεί. Έχουν περάσει όμως πάνω από 7 χρόνια μέσα στην κρίση και μάλλον τα πράγματα χειροτέρευσαν.
Τι πρέπει να γίνει
Να ενταθεί ο ποιοτικός έλεγχος των σταφυλιών που κάνουν οι υπηρεσίες της περιφέρειας. Οι υπηρεσίες αυτές θα πρέπει σύντομα να μετεξελιχθούν, να αφήσουν σε δευτερεύουσα μοίρα τις επιδοτήσεις με τη μορφή που τις δίναμε μέχρι τώρα, με έναν γραφειοκρατικό μηχανισμό που μάζευε ψήφους. Οι επιδοτήσεις πρέπει να έχουν μόνο αναπτυξιακό χαρακτήρα. Μεσοπρόθεσμα πρέπει οι παραγωγοί να οργανωθούν στην κατεύθυνση της εμπορίας των προϊόντων τους, για να προστατεύσουν την ποιότητα.
Να βοηθηθεί άμεσα η υπάρχουσα έρευνα στην περιφέρεια και να συνεργαστούμε με ερευνητικά ιδρύματα του εξωτερικού για επείγοντα θέματα. Μεσοπρόθεσμα να ασκηθεί πίεση για οργάνωση της έρευνας στην Ελλάδα στα επίπεδα της δεκαετίας του ‘80. Σε αυτό ευθύνη έχουν οι οργανώσεις των αγροτών που πρέπει να πειστούν γι’ αυτό, αλλά κυρίως οι γεωπόνοι που βολευτήκαμε τα τελευταία χρόνια.
Είναι δύσκολο και χρονοβόρο να εξελίξεις έναν γραφειοκρατικό μηχανισμό σε αναπτυξιακό, δεν νομίζω όμως πως υπάρχουν εύκολοι τρόποι να παράγομε σε μια αγορά που εξελίσσεται καθημερινά. Τα 7 χρόνια που πέρασαν όμως είναι πολλά για να μην έχει ξεκινήσει τίποτα.
*Ο Γιώργος Δασκαλάκης είναι γεωπόνος