Ένας ακόμα σεισμός στην Κρήτη,στο Μεγάλο Κάστρο!

O Χάνδακας, το Mεγάλο Κάστρο, το σημερινό Ηράκλειο, είναι η πόλη που εκτός από τους φοβερούς κατακτητές που μόνιμα την πολιορκούσαν δέχτηκε πολλές φορές πλήγματα από φυσικές καταστροφές και επιδημίες. Ένας από τους μεγάλους σεισμούς που επίσης ισοπέδωσε την πολύπαθη τούτη πόλη ήταν εκείνος που σημειώθηκε στις 5 Φεβρουαρίου του 1810 (με το παλιό ημερολόγιο) ή με το Γρηγοριανό ημερολόγιο  έντεκα μέρες αργότερα στις 16 Φεβρουαρίου του ίδιου χρόνου.

Είχαν ήδη προηγηθεί άλλοι μεγάλοι σεισμοί που είχαν δημιουργήσει ρήγματα και καταστροφές λίγο πριν αυτόν τον μεγάλο σεισμό που σύμφωνα με ελάχιστες γραπτές μαρτυρίες εξαφάνισε σχεδόν την πόλη του Μεγάλου Κάστρου.

Περίπου δεκαπέντε χρόνια νωρίτερα τον Οκτώβριο του 1794 και συγκεκριμένα στις 28 του μήνα, γύρω στις 5 τα ξημερώματα, όπως αναφέρει ο Ελευθέριος Πλατάκης ένας φοβερός σεισμός μερικών δευτερολέπτων ταρακούνησε ολόκληρο το νησί με ιδιαίτερο επίκεντρο τα Χανιά:

«Κατά την διάρκειαν του σεισμού επεκράτει γαλήνη, αλλ΄ ευθύς αμέσως έπνευσε σφοδρός δυτικός άνεμος διαρκέσας επί πολλά ημέρας».

Στις 3  Ιουλίου του 1805 ή στις 21 Ιουνίου με το παλαιό ημερολόγιο, του ίδιου έτους έγινε άλλος ένας ισχυρότατος σεισμός, με ελάχιστες πάλι γραπτές αναφορές, περίπου στις 8.45 το πρωί και σύμφωνα με τα Τούρκικα Αρχεία, σε μετάφραση Νικ. Σταυρινίδη:

«…ημέραν Τετράδη,έκαμεν έναν σεισμόν μέγαν και φοβερόν και εβάσταξεν βέβαιαν  5 λεπτά και εχάλασεν τον μιναρέ του Βαλιτέ τζαμισίν. Έκαμε έτερον σεισμόν εις τες δέκα οι ώρες της αυτής ημέρας το πουρνόν και εχαλάσανε εις πολλά χωργιά και μετόχια σπίτια. Ομοίως εις Ρέθυμνον και εις Χανιά»

Ο κυριότερος όμως σεισμός εκείνης της περιόδου ήταν ο μεγάλος σεισμός που έγινε όπως ήδη αναφέραμε  στις 5 Φεβρουαρίου του 1810 (ή στις 16 Φεβρουαρίου με το σημερινό ημερολόγιο) και  οι πληροφορίες μας έρχονται από σημειώσεις του ιατρού Νικολετάκη Γεωργίου που έζησε στο  Μεγάλο Κάστρο μεταξύ του 1750 και 1820 και έφερε στο φως ο καθηγητής Θεοχάρης Δετοράκης.

Αναφέρεται λοιπόν στα γραπτά του άλλη ημερομηνία αλλά οι αναλυτές θεωρούν πως αυτός είναι ο σεισμός που περιγράφει: «εχάλασεν όλα τα σπίτια της χώρας και τα τζαμιά και τους μιναρέδες και επλακώθησαν και άνθρωποι έως 300 και εχάλασε και χωργιά και μετόχια». Οι ειδικοί πιστεύουν πως αυτός ο σεισμός έγινε βράδυ λίγο πριν τα μεσάνυχτα και ήταν περίπου 7,5 ρίχτερ.

Ο Γεώργιος Νικολετάκης αναφέρει δύο σεισμούς την ίδια ημέρα και θεωρεί τον πρώτο που έγινε πρωινή ώρα ως τον καταστροφικό με χιλιάδες νεκρούς. Σε άλλες μαρτυρίες και γραφές αναφέρεται πως η πόλη καταστράφηκε κατά  τα 2/3 της και προκλήθηκε ο θάνατος παραπάνω από 3000 ανθρώπων.

Ακολούθησε σχεδόν αμέσως λόγω της τεράστιας καταστροφής και πιθανόν της  μη άμεσης  ταφής των πτωμάτων η φοβερή  επιδημία πανώλης που σχεδόν εξαφάνισε κάθε ίχνος ζωής που είχε μείνει στην πόλη. Σχετική είναι  η αναφορά πως «ακόμα και οι κεντρικοί δρόμοι χορτάριασαν…» δείχνοντας το μέγεθος της καταστροφής και της ερημοποίησης.

Περίπου την ίδια περιγραφή συναντάμε και στο βιβλίο του Ζαχαρία Πρακτικίδη: «Χωρογραφία της Κρήτης συνταχθείσα το 1818» και επανεκδόθηκε το 1983 από το ΤΕΕ-ΤΑΚ.

Ίσως κατά αυτήν την ημέρα να καταστράφηκε και το Αrsenali Antichi το παλαιότερο συγκρότημα ενετικών νεωρίων που υπήρχε στο λιμάνι σύμφωνα με την αείμνηστη Χρυσούλα Τζομπανάκη. Το Arsenali Antichi, τα πρώτα νεώρια, κτίστηκε την περίοδο της ενετοκρατίας και αποπερατώθηκε το 1507. «…Η θάλασσα έμπαινε μέσα στα νεώρια κι έφτανε ως τη βάση του βράχου, που πάνω του ήταν θεμελιωμένο το βυζαντινό τείχος…»  Η καταστροφή που υπέστη ήταν ανυπολόγιστη.

O περιηγητής JohnGalt σε επιστολή που έγραφε στη Χίο στις 10 Απριλίου αναφέρει ότι από πληροφορίες του ο σεισμός κατέστρεψε το ένα τρίτο των σπιτιών του Ηρακλείου και σκότωσε πολλές χιλιάδες ανθρώπων. Ο σεισμός αυτός είχε προκαλέσει σε αυτόν υπερβολικό τρόμο, όταν βρισκόταν στην Τριπολιτσά και έγινε αισθητός σε όλα τα μέρη που επισκέφθηκε κατόπιν.

Ο αριθμός των νεκρών υπολογίζεται μεταξύ 2.000 και 3.000. Το μοναστήρι του Αγίου Ασωμάτου, ένα βαρύ βενετσιάνικο οικοδόμημα στη νοτιοδυτική πλευρά του όρους Ίδη, καταστράφηκε από τον σεισμό.

Έγινε έντονα αισθητός στον Μάλτα όπου κράτησε 2 λεπτά και μάλλον έντονα στη Νεάπολη όπου κράτησε ένα λεπτό. Στο Οντάριο (Κάτω Ιταλία) κάτοικοι έμειναν έξω από τα σπίτια τους όλη τη νύχτα από το φόβο. Έγινε επίσης αισθητός στην Τεργέστη, στην Αφρική (Βόρεια) και στην Κύπρο. Ο σεισμός αυτός έμεινε στην παράδοση του λαού της Κρήτης για μεγάλο χρονικό διάστημα.

(επιμέλεια κειμένου: Ελένη Μπετεινάκη)

ΠΗΓΕΣ:

«Χωρογραφία της Κρήτης συνταχθείσα το 1818 », Ζαχαρίας Πρακτικίδης και επανέκδοση το 1983 από το ΤΕΕ-ΤΑΚ.

Το Ηράκλειο εντός των τειχών, Χρυσούλα Τζομπανάκη, ΤΕΕ –ΤΑΚ, 2000

Χρονικά Σημειώματα -Γεωργίου Νικολετάκη, Θεοχάρης Δετοράκης, 1977

Ο Χάνδακας, η πόλη  και τα τείχη, Χρυσούλα Τζομπανάκη, ΕΚΙΜ,1996

Μεταφράσεις Τούρκικων Ιστορικών Αρχείων, Νικ. Σταυρινίδου 1976

Ιστορία της Κρήτης, Ιωάννης Μουρέλος, τόμος 3ος,1934

Κρητικά Χρονικά, Στέργιος Σπανάκης, 1960

Χάνδαξ- Ηράκλειον, ιστορικά σημειώματα, Στέφ. Ξανθουδίδης, 1964

Εφημερίδα ΕΘΝΟΣ, ένθετον πατριδογνωσία 2003

Ελευθέριος Πλατάκης, Κρητικά Χρονικά, τόμος Δ΄

Λευτέρης Αλεξίου, Νέα Χρονικά, 1948

Ελένη Μπετεινάκη, Με το ποδήλατό μου στις γειτονιές του Μεγάλου Κάστρου, Μύστις 2022