«Οι άλλοι στη Θεσσαλονίκη πήραν το τρενάκι και πήγαν ταξιδάκι. Ένα ωραίο, μαγευτικό ταξίδι σ’ ένα πανέμορφο τοπίο για χειμερινές διακοπές με ψηλές καμινάδες, όπου απολάμβαναν — είχε γράψει ένας φίλος μου ένα κείμενο, λέει «στο βάθος του στρατοπέδου υπήρχαν τα κτήρια με τις ψηλές καμινάδες, όπου απολάμβαναν τις μεταφυσικές τους εμπειρίες».
Αυτή η «παραστατική» αφήγηση για την τύχη των Εβραίων της Θεσσαλονίκης ανήκει στον Νίκο Μιχαλολιάκο, τον Γ. Γ. της Χρυσής Αυγής, και αποτελεί ελάχιστο μέρος του οπτικοακουστικού υλικού που βρέθηκε στον σκληρό δίσκο του υπολογιστή του. Συνοδεύεται από ειρωνικά χαμόγελα του τύπου «καταλαβαίνετε τι εννοώ», ενώ το ακροατήριο τον διακόπτει σε κάθε φράση του με ομαδικά γέλια.
Η Χάνα Άρεντ, στο βιβλίο της Eichmann in Jerusalem: A Report on the Banality of Evil (1η έκδοση 1963), περιέγραψε τον Αντισυνταγματάρχη των SS Άντολφ Άιχμαν ως άτομο που διέπραξε την εξόντωση των Εβραίων «χωρίς κανένα κίνητρο» και υποστήριξε ότι «ήταν η πλήρης ανικανότητά του να σκεφτεί (sheer thoughtlessness) που τον προδιέθεσε να καταστεί ένας από τους μεγαλύτερους εγκληματίες εκείνης της περιόδου».
Το πορτρέτο του ναζιστή εγκληματία που σκιαγράφησε η Άρεντ και η θέση της περί της «κοινοτοπίας του κακού» δέχτηκαν πολλές επικρίσεις, αλλά η φιλοσοφία επιδιώκει εγγενώς να είναι απόλυτη, έστω και με ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα.
Για έναν απρόσμενο λόγο, το παραπάνω πορτρέτο ενδιαφέρει τα καθ’ ημάς. Αν, για παράδειγμα, λάβουμε ως μέτρο σύγκρισης με την περίπτωση Μιχαλολιάκου τη στάση απέναντι στο Ολοκαύτωμα, θα βρεθούμε μπροστά σε μια μεγάλη έκπληξη.
Εννοώ ότι στο βιβλίο της Άρεντ ο ίδιος ο αρχιτέκτονας του Ολοκαυτώματος δεν εμφανίζεται πουθενά να επαίρεται με τον γλαφυρό τρόπο που παρέθεσα στην αρχή για το «έργο» που ανέλαβε να φέρει εις πέρας. Να ειρωνεύεται δηλαδή με αυτή τη χυδαία αίσθηση ηδονής, όπως ο Γ. Γ. της Χρυσής Αυγής, όσους όδευσαν μαζικά προς το φρικτό τέλος στα στρατόπεδα θανάτου.
* Ο Μιχαήλ Πασχάλης είναι ομότιμος καθηγητής Κλασικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης – Τμήμα Φιλολογίας