Κρίναμε σκόπιμο να παρουσιάσουμε ένα αφιέρωμα στο Δάσκαλο Εμμανουήλ Δημ. Αγγελάκη, από το Βαχό της Βιάννου, σχετικά επίκαιρο και διδακτικό για τους νέους επιστήμονες της χώρας, που και σήμερα αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες εξεύρεσης εργασίας.
Μέσα απ’ αυτό διαφαίνονται οι δυσχέρειες της εποχής, τα προσκόμματα και οι δυσκολίες στη φοίτηση και στις σπουδές μαθητών-παιδιών απόρων οικογενειών, οι οποίοι έπρεπε να μετακινηθούν με ζώα ή και πολλές φορές με τα πόδια στο Ηράκλειο ή στη Νεάπολη για να φοιτήσουν στο Γυμνάσιο «υποβαλλόμενοι εις παντοίους στερήσεις».
Επίσης το πείσμα κάποιων για καλυτέρευση των συνθηκών της ζωής τους και απόκτηση εφοδίων, αλλά και η επαγγελματική συνέπεια ανθρώπων/δασκάλων που εργάζονται υποδειγματικά μέχρι και τις τελευταίες ημέρες της εκπαιδευτικής τους σταδιοδρομίας. Με θλίψη μπορούμε να διαπιστώσουμε πόσα πολλά παιδιά στερήθηκαν μόρφωση και καριέρα λόγω οικονομικής αδυναμίας να καταβάλουν εκπαιδευτικά τέλη ή να ανταποκριθούν στα έξοδα διαμονής σε τόπο απόμακρο της μονίμου κατοικίας τους.
Ο Εμμ. Αγγελάκης γεννήθηκε στο Βαχό το έτος 1872. Έμαθε τα πρώτα του γράμματα στο Δημοτικό Σχολείο Αμιρά. Φοίτησε στο Σχολαρχείο Βιάννου και στη συνέχεια στο 4/τάξιο Κρητικόν Γυμνάσιον Ηρακλείου.
Μετά την αποφοίτησή του από την Γ’ τάξη του Γυμνασίου, επειδή ήταν άπορος ζητά τη συνδρομή της Τμηματικής Εφορείας για να συνεχίσει στη Δ’ τάξη και να λάβει το απολυτήριο του Γυμνασίου.
Η περίοδος 1868-98 ήταν μια εποχή που οι υποτροφίες και οι μαθητικές διευκολύνσεις στους άπορους και επιμελείς μαθητές δεν ήταν άγνωστες. Οι Τμηματικές Εφορείες παρείχαν κατά καιρούς διευκολύνσεις σε άπορους ή επιμελείς μαθητές προκειμένου να συνεχίσουν τις σπουδές τους.
H Τμηματική Εφορεία είχε τη δυνατότητα δωρεάν χορήγησης βιβλίων ή απαλλαγής από εκπ/κά τέλη σε μαθητές που διακρίνονται από φιλομάθειά και επιμέλεια. Αυτά επικαλείται ο Εμμ. Δημ. Αγγελάκης «υιός πατρός απόρου» μετέπειτα Δ/ντής του Δ.Σ. Αμιρών, από το Βαχό Βιάννου, προκειμένου να απαλλαγεί από την καταβολή εκπαιδευτικών τελών.
Ο Δάσκαλος Αγγελάκης λόγω οικονομικών προβλημάτων είχε διακόψει για ένα έτος τις γυμνασιακές του σπουδές και αποφάσισε να επανέλθει στο Ηράκλειο για να τις συνεχίσει. Έπρεπε όμως να καταβάλει ένα σημαντικό για εκείνον ποσό για δικαιώματα ενδεικτικού και εισιτηρίου προκειμένου να εγγραφεί στη Δ′ Γυμνασιακή τάξη.
Το ποσό ανερχόταν στα 95 γρόσια, δηλ. 12 ημερομίσθια (8 γρόσια ήταν το ημερομίσθιο εκείνων των χρόνων), δηλ. υψηλό ποσό και αποτελούσε γι’ αυτόν «δυσχέρεια ανυπέρβλητον», που τον οδηγεί στη διακοπή των μαθημάτων. Ζητά από την Τμηματική Εφορεία, προϊσταμένη των σχολείων αρχή, να τον απαλλάξει απ’ αυτήν τη δυσχέρεια και την προσκαλεί να «πληροφορηθή παρά των κυρίων καθηγητών του γυμνασίου, εάν είμαι άξιος της δωρεάς και της προστασίας ταύτης», προκειμένου να ολοκληρώσει τις γυμνασιακές του σπουδές.
Η επιστολή Αγγελάκη στη Δημογεροντία Ηρακλείου (1889) έχει ως εξής:
« Προς την Σεβ. Τμηματικήν Εφορείαν Ηρακλείου
Σεβασμιώτατε Πρόεδρε και έντιμα μέλη!
Υιός πατρός απόρου εκ του χωρίου Βαχού της επαρχίας Βιάνου μόλις κατώρθωσα υποβληθείς εις παντοίους στερήσεις να διακούσω τα μαθήματα των τριών γυμνασιακών τάξεων. Έπειτα δε ηναγκάσθην να διακόψω τας σπουδάς μου επί εν έτος δι’ έλλειψιν των απαιτουμένων υλικών μέσων.
Εφέτος αποφάσισα πάλιν να καταβάλω πάσαν προσπάθειαν όπως υπερνικήσας παν κώλυμα ακούσω και τα της Δ’ τάξεως μαθήματα, ώστε να συμπληρώσω τας γυμνασιακάς σπουδάς μου.
Αλλά ευθύς κατά τα πρώτα βήματα προσέκρουσα εις δυσχέρειαν ανυπέρβλητον δι’ εμέ. Ίνα εγγραφώ μαθητής της Δ’ τάξεως είναι ανάγκη να πληρώσω δικαίωμα ενδεικτικού και εισιτηρίου γρόσια 95, ποσόν το οποίον δι’ εμέ είναι τόσον σημαντικόν, ώστε ένεκα αυτού κινδυνεύω να διακόψω και πάλιν τα μαθήματά μου.
Νομίζω ότι η Σεβ. Τμημ. Εφορεία δύναται να με απαλλάξη της δυσχερείας ταύτης επιτρέπουσα την εν τω γυμνασίω εγγραφήν μου άνευ της πληρωμής των 95 γροσίων, είναι δε εις θέσιν να πληροφορηθή παρά των κυρίων καθηγητών του γυμνασίου, εάν είμαι άξιος της δωρεάς και της προστασίας ταύτης.
Εκ των προτέρων ευγνωμονών τη Σ. Τμημ. Εφορεία Ευπειθέστατος, Εμμανουήλ Δ. Αγγελάκης».
Η αίτηση του Αγγελάκη δεν έγινε δεκτή παρ’ όλο που ήταν άριστος μαθητής, όπως διαπιστώνουμε από το ενδεικτικό της Γ’ τάξης το οποίο παραθέτουμε (βαθμός λίαν καλώς 9, με άριστα το δέκα). Η στάση της Τμηματικής Εφορείας υπήρξε ανάλγητη. Ίδια και απαράλλακτη, με εκείνην του 1880 με τον ορφανό Γ. Παπαμαστοράκη, Βιαννίτη, μετέπειτα Πρωθυπουργό της Κρητικής Πολιτείας ο οποίος ζητούσε διδακτικά βιβλία και το αίτημά του είχε επίσης απορριφθεί. Οι ανυπέρβλητες δυσκολίες που συνάντησε ο Αγγελάκης τον ανάγκασαν να διακόψει τις σπουδές του και να μείνει με το ενδεικτικό της Γ’ Γυμνασίου. Τα επόμενα χρόνια εργάστηκε ως Δάσκαλος.
Τα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας για να κριθεί κάποιος ως οριστικός Δάσκαλος έπρεπε να περάσει με επιτυχία από τη διαδικασία των εξετάσεων. Τα αποτελέσματα των πρώτων εξετάσεων για δασκάλους, που διεξήχθησαν τον Αύγουστο του 1900 στο Ηράκλειο και τα Χανιά, ήταν αποκαρδιωτικά αλλά ενδεικτικά του επιπέδου των δασκάλων.
Από τους 435 διδασκάλους και διδασκάλισσες που συμμετείχαν στις εξετάσεις, 37 μόνο ανακηρύχθηκαν οριστικοί δημοδιδάσκαλοι (3 Β/θμιοι, 33 Γ/θμιοι), 203 προσωρινοί, 42 Γραμματοδιδάσκαλοι, 10 μη συμπληρώσαντες τις εξετάσεις τους και 143 αποτυχόντες. Ο Εμμ. Αγγελάκης (όπως και ο συνεπαρχιώτης του Εμμ. Δ. Ραπτάκης) ανακηρύχθηκαν οριστικοί Γ/θμιοι με ολικό βαθμό οκτώ (8).
Το σχ. έτος 1899-1900 εργάστηκε στο Συκολόγο. Το Σεπτέμβρη του 1900 διορίστηκε στο γειτονικό με το Βαχό Δημοτικό Σχολείο Αμιρά, όπου υπηρέτησε σχεδόν όλα τα έτη της εκπαιδευτικής του σταδιοδρομίας. Το Σχολ. έτος 1910-11 τον συναντούμε στο Καλάμι, ενώ το 1930-31 στο Βαχό. Επίσης, υπηρέτησε στα Δημοτικά Σχολεία Νιπιδητού και Μαλλών.
O Εμμαν. Δ. Αγγελάκης παντρεύτηκε το 1902 την Αναστασία Βερυκοκάκη και απόκτησαν τα παρακάτω έξι (6) παιδιά: Ανδρέα (1905), Μύρωνα (1908), Νικόλαο (1910), Μαρία (1912), Δημήτριο (1915) και Πολυξένη (1917).
Τον Εμμ. Αγγελάκη επιθεώρησε το Δεκέμβριο του 1932 ο Βαλέγρας, ενώ υπηρετούσε στο 3/τάξιο Σχολείο Αμιρών. Ήταν 60 ετών, έγγαμος με 6 τέκνα και ασκούσε χρέη Δ/ντή. Δίδασκε στις τάξεις Ε’ και Στ’. Αν και εξηντάχρονος εργαζόταν με σθένος, ήταν σαφής και επίμονος, επιτυγχάνοντας πολύ καλά για τους μαθητές του αποτελέσματα, όπως αναφέρει ο επιθεωρητής Ι. Βαλέργας: «Ο Δάσκαλος ούτος έχει υπερτριακονταπενταετή υπηρεσίαν. Καίτοι γέρων και πατήρ πολλών τέκνων και επιστημόνων εργάζεται σθεναρώς.
Έχει αρκετήν αντίληψιν και πολλά έχει αρπάσει από την ερβατιανήν μέθοδον (5) εύκολα δε αντιλαμβάνεται τας διδομένας οδηγίας. Εις την διδασκαλίαν του είναι σαφής και επιμένει, διά τούτο οι μαθηταί του παρουσιάζουν αρκετήν επίδοσιν εις τα μαθήματα. Ως διευθυντής του σχολείου τούτου από τριετίας το διευθύνει καλώς. Γενικώς υπήρξε και είναι καλός διδάσκαλος».
Το τέλος του Δασκάλου Εμμαν. Αγγελάκη υπήρξε τραγικό. Μετά τα γεγονότα της Σύμης, το Σεπτέμβριο του 1943, συνελήφθη και εκτελέστηκε μαζί με άλλους 23 συγχωριανούς του στις 14/9/1943 στo Βαχό από τους Ναζί σε ηλικία 71 ετών.
*Ο Μανόλης Κ. Μακράκης είναι διδάκτορας Παν/μίου Ιωαννίνων, συγγραφέας και διευθυντής Α/θμιας Εκπ/σης Λασιθίου