Η Αθηναϊκή συμμαχία έχει γίνει στην ουσία ηγεμονία. Οι Μυτιληναίοι, που έχουν αυτονομία, αποστατούν και οι Αθηναίοι οργισμένοι αποφασίζουν για παραδειγματισμό να τους σφάξουν όλους με πρόταση του δημαγωγού Κλέωνος. Με το λόγο του στην Εκκλησία του Δήμου τους παραπλανεί. Το βράδυ ένας-ένας στο σπίτι του συναισθάνεται ότι μια τόσο σκληρή απόφαση είναι έγκλημα. Το πρωί χωρίς πρόσκληση μαζεύονται συγκλονισμένοι και ο Κλέων παίρνει το λόγο για να τους ενθαρρύνει ώστε να μην αλλάξουν την απόφασή τους και να συναισθανθούν ότι αν υποχωρήσουν θα δείξο
υν αδυναμία που δεν ταιριάζει σε μια ηγεμονεύουσα δύναμη. Τότε παίρνει το λόγο ο Διόδοτος και με προσοχή και λογικά επιχειρήματα κατορθώνει να μεταπείσει τους Αθηναίους.
Φυσικά στο απόσπασμα που παραθέτω υπάρχουν πολλά επίκαιρα διδάγματα. Άτομα και έθνη που αποφασίζουν με την αγανάκτηση, την οργή και εντελώς συναισθηματικά επόμενο είναι να οδηγηθούν σε ολέθρια αποτελέσματα. Στις κρίσιμες ώρες οι δημαγωγοί μετατρέπουν τους πολίτες σε όχλο. Αυτή είναι η αχίλλειος πτέρνα της δημοκρατίας.
Είμαστε πρόθυμοι συχνά εκ των υστέρων να καταδικάσουμε τους δημαγωγούς. Όμως εκείνοι πάντα υπάρχουν γιατί σκόπιμα λειτουργούν και παραπλανούν. Υπεύθυνοι είναι οι πολίτες που μετατρέπουν την αγανάκτησή τους σε καταστροφή. Άτομα και λαοί που λειτουργούν ανάλογα είναι καταδικασμένοι. Ορθοφροσύνη και δικαιοσύνη αποδεικνύονται σωτήριες. Ακριβώς στις κρίσιμες ώρες δοξάστηκαν και αναδείχτηκαν οι μεγάλοι ηγέτες που ανέλαβαν να οδηγήσουν τα έθνη τους. Και πάντοτε διατηρεί την αξία του το κείμενο του Θουκυδίδη, ενός μεγάλου δασκάλου που συνθέτει το έργο του ως «κ τ ή μ α ε ς α ε ί » και όχι ως ανάγνωσμα «ε ς τ ο π α ρ α χ ρ ή μ α π ρ α χ θ έ ν».
Πυκνώνει το λόγο του, καταστρέφει τη σύνταξη, αγωνίζεται να τα πει όλα με λίγες λέξεις. Εξόριστος από την πατρίδα του νοσταλγεί τα χρόνια που με σταθερότητα και υπευθυνότητα ο Περικλής είχε μετατρέψει το πολίτευμα σε «λ ό γ ω μ ε ν δ η μ ο κ ρ α τ ί α έ ρ γ ω δ ε τ ο υ π ρ ώ τ ο υ α ν δ ρ ό ς α ρ χ ή». Ο Περικλής θεωρήθηκε υπεύθυνος για τον πόλεμο, όταν βρέθηκαν σε αδυναμία και έβλεπαν να καταστρέφονται τα χωράφια τους.
Μετά τον θάνατό του οι δημαγωγοί κυριάρχησαν και με την εκστρατεία στη Σικελία η Αθήνα ηττήθηκε. Σήμερα που έχουμε την ιστορία πίσω μας βλέπουμε καθαρά πού οδηγεί η δημαγωγία, ο λαϊκισμός και η μετάθεση ευθύνης που αποτελούν χαρακτηριστικά ανώριμων και χρήσιμων ηλιθίων.
Παραθέτω μερικά αποσπάσματα από την δημηγορία του Διοδότου (Θουκ. Βιβλ. Γ΄).
«… πεφύκασί τε άπαντες και ιδία και δημοσία αμαρτάνειν, και ουκ έστι νόμος όστις απείρξει τούτου, επεί διεξεληλύθασί γε δια πασών των ζημιών οι άνθρωποι προστιθέντες, εί πως ήσσον αδικοίντο υπό των κακούργων. Και εικός το πάλαι των μεγίστων αδικημάτων μαλακωτέρας κείσθαι αυτάς, παραβαινομένων δε τω χρόνω ες τον θάνατον αι πολλαί ανήκουσιν…» «…αλλ’ η μεν πενία ανάγκη την τόλμαν παρέχουσα, η δ’ εξουσία ύβρει την πλεοεξίαν και φρονήματι,…» «…η τε ελπίς και έρως επί παντί, ο μεν ηγούμενος, η δ’ εφεπομένη, και ο μεν την επιβουλήν εκφροντίζων, η δε την ευπορίαν της τύχης υποτιθείσα, πλείστα βλάπτουσι, και όντα αφανή κρείσσω εστί των ορωμένων δεινών…» «….Όστις οίεται της ανθρωπείας φύσεως ορμωμένης προθύμως τι πράξαι αποτροπήν τινα έχειν ή νόμων ισχύι ή άλλω τω δεινώ…»
Μτφρ. Εκ φύσεως όλοι σφάλλουν και στις ιδιωτικές τους σχέσεις και προς το δημόσιο (το κράτος) και νόμος για να εμποδίσει αυτό δεν υπάρχει. Μέχρι τώρα οι άνθρωποι αυξάνοντας συνεχώς τις ποινές εξάντλησαν όλη την κλίμακα μήπως βρουν τρόπο να μειώσουν τις αδικίες που υφίστανται από τους εγκληματίες. Έτσι όπως ήταν φυσικό, σε παλαιότερους χρόνους ήταν μαλακότερες για μέγιστα αδικήματα, καθώς όμως προχωρούσαν τα χρόνια οι περισσότερες ποινές έγιναν θανατικές. Παρ’ όλα αυτά εξακολουθούν οι παραβάσεις.
Επομένως, είτε πρέπει να ευρεθεί ένας φόβος μεγαλύτερος από το θάνατο ή αυτό δεν είναι αρκετό. Η φτώχεια αναγκαστικά γεννά τόλμη. Η εξουσία την πλεονεξία και την αυθάδεια. Άλλες περιστάσεις της ζωής με το βρασμό ψυχής που δημιουργούν παρασύρουν τους ανθρώπους στην περιπέτεια του κινδύνου καθώς κάθε μία υποκρύπτει κάτι που δεν μπορεί να κυριαρχηθεί (να γιατρευτεί). Επίσης η ελπίδα και ο έρωτας βρίσκονται παντού. Ο Έρωτας οδηγεί, η ελπίδα ακολουθεί. Ο έρωτας σχεδιάζει, η ελπίδα υποβάλλει την ιδέα ότι η τύχη θα βοηθήσει.
Τα δύο αυτά πάθη προξενούν το μεγαλύτερο κακό. Είναι αθέατα, ασυνείδητα γι’ αυτό προξενούν τις μεγαλύτερες συμφορές. Ακόμη η τύχη παρασύρει τους ανθρώπους σε περιπέτειες. Συχνά διακινδυνεύουν και τα άτομα και οι πολιτείες. Το άτομο υποστηριζόμενο από τους οπαδούς υπερτιμά τις δυνάμεις του έξω από κάθε λογική. Για τους λόγους αυτούς είναι ανόητο να φανταστεί κάποιος ότι, όταν η ανθρώπινη φύση επιθυμεί ολόψυχα κάτι μπορεί να σταματήσει είτε με την αυστηρότητα των νόμων και των ποινών είτε με κάποιο άλλο τρόπο.
1 Το άρθρο αυτό αφιερώνεται στον φίλο Νίκο Χρυσάκη που υπηρέτησε με γνώση και αυταπάρνηση μια από τις βασικές αξίες των πολιτών, την ασφάλεια.