Όμοια γαρ ως επί το πολύ τα μέλλοντα τοις γεγονόσι.
Δηλαδή, τα περισσότερα από αυτά που θα γίνουν στο μέλλον είναι ίδια μ’ αυτά που έχουν γίνει.
Αριστοτέλης (384-328 π.Χ.)
Σβήνοντας ένα κομμάτι από το παρελθόν είναι σαν να σβήνεις και ένα αντίστοιχο κομμάτι από το μέλλον. Γιώργος Σεφέρης (1900-1971)
Τεχνολογία ορίζεται το άθροισμα των τεχνικών, των δεξιοτήτων, των μεθόδων ή/και των διαδικασιών, που αξιοποιούνται και χρησιμοποιούνται κατά την παραγωγή αγαθών, προϊόντων ή υπηρεσιών για την βελτίωση της ζωής του ανθρώπου, ή για την επίτευξη βασικών στόχων κατά την επιστημονική έρευνα (Τεχνολογία – Βικιπαίδεια (wikipedia.org).
Πριν αναφερθούμε στις τεχνολογίες του μέλλοντος πρέπει πρώτα να αναφερθούμε στις πρώτες τεχνολογίες και συγκεκριμένα, στην πρώτη τεχνολογία νερού, που άλλαξε τον τρόπο που οι άνθρωποι ζούσαν. Αυτή δεν είναι άλλη από αυτή του πηγαδιού! Το πηγάδι ήταν μια επαναστατική εφεύρεση κατά την Νεολιθική εποχή (ca 10.000– 7.000 π.Χ.). Αυτή η πηγή πόσιμου νερού επέτρεψε στην ανθρωπότητα να μετοικεί σε μεγάλες αποστάσεις από τις φυσικές πηγές νερού και ακόμα σημαντικότερο, να καλλιεργεί τη γη.
Τη Μινωική εποχή η τεχνολογία ανόρυξης και άντλησης νερού από πηγάδια σε περιοχές με υπόγειους υδροφορείς, όπως στο ανάκτορο της Ζάκρου και στην πόλη του Παλαιόκαστρου Σητείας, φαίνεται να αναπτύχθηκε σημαντικά (Εικ. 1). Η χρήση πηγαδιών ήταν εκτεταμένη κυρίως στην ανατολική Κρήτη εξαιτίας των περιορισμένων επιφανειακών υδατικών πόρων. Το σύνηθες βάθος των πηγαδιών ήταν 12,5 m και η διάμετρός τους 1,0 m (Αγγελάκης, 2023).
Γενικά οι Μινωίτες, οι Μυκηναίοι και οι περισσότεροι μετέπειτα αρχαίοι Έλληνες, επέλεγαν να εγκαθίστανται σε ξηρές περιοχές. Οι ακριβείς λόγοι για αυτό δεν είναι ξεκάθαροι, αλλά μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν το ξηρό κλίμα πιο ευχάριστο, ασφαλές ή υγιεινό. Επίσης αυτή η επιλογή τοποθεσίας προσέφερε προστασία από πλημμύρες και ασθένειες, που σχετίζονταν με το νερό (Koutsoyiannis et al., 2008). Αντίθετα, άλλοι πρώιμοι προϊστορικοί πολιτισμοί άκμασαν σε πεδιάδες κοντά σε ποτάμια, όπου η διαθεσιμότητα νερού για γεωργική ανάπτυξη ήταν αρκετά μεγαλύτερη (π.χ. Μεσοποτάμιοι, Αιγύπτιοι, Ινδοί και Κινέζοι πολιτισμοί).
Την Κλασική περίοδο ο Ιππόδαμος ο Μιλήσιος (ca 498-408 π.Χ.), αρχιτέκτονας, πολεοδόμος, φυσικός, μαθηματικός, μετεωρολόγος και φιλόσοφος, θεωρούμενος και ως ο «πατέρας της πολεοδομίας» εισήγαγε το Ιπποδάμειο σύστημα στον πολεοδομικό σχεδιασμό. Αυτό αποτέλεσε μια σημαντική καινοτομία, η οποία αργότερα κατά την ελληνιστική περίοδο και μέχρι τη σύγχρονη εποχή, επηρέασε σημαντικά τα αστικά συστήματα μεταφοράς νερού (Zarkadoulas et al., 2012). Ο Αριστοτέλης (384-328 π.Χ.) αναφέρει ότι ο Ιππόδαμος: «….πρώτος των μη πολιτευομένων επεχείρησε να είπη τι περί της αρίστης πολιτείας, διαιρέσας την μυρίανδρον τω πλήθει πόλιν εις τρία μέρη, ήτοι το περιλαμβάνον τους τεχνίτας, το τους γεωργούς και το προπολεμούν και τα όπλα έχον.
Την χώραν εις την ιεράν, την δημοσίαν και την ιδίαν…» (Zarkadoulas et al., 2012). Στο Λύκειο ή την Περιπατητική Σχολή του Αριστοτέλη (355-328 π.Χ.) στην Αθήνα, αναπτύχθηκε η ιδέα της αφαλάτωσης. Η τεχνολογία αυτή ανάγεται στους αρχαίους Έλληνες ναυτικούς, που την εφάρμοζαν κατά τον 4ο π.Χ. αιώνα με την εξάτμιση του θαλασσινού νερού, που πρώτος είχε περιγράψει ο Αριστοτέλης μετά από εκτέλεση σχετικής πειραματικής εργασίας. Επιπλέον ανακάλυψε την αρχή της διατήρησης της μάζας στον υδρολογικό κύκλο και ότι το νερό ανακυκλώνεται και πληθώρα άλλων (Koutsoyiannis et al., 2008).
Κατά την περίοδο εκείνη ο Αλκμαίων ο Κροτωνιάτης, μεγάλος προσωκρατικός φιλόσοφος (ca 470 π.Χ.), ήταν ο πρώτος γιατρός που δήλωσε ότι η ποιότητα του νερού μπορεί να επηρεάσει την υγεία των ανθρώπων. Επιπλέον ο πατέρας της ιατρικής, ο Ιπποκράτης (ca 460-370 π.Χ.), διεξήγαγε αρκετά πειράματα πάνω στον καθαρισμό του νερού, επειδή η ποιότητά του απείχε πολύ από τον επιθυμητό βαθμό καθαρότητας, που ο ίδιος πιθανόν ήθελε. Έτσι, σχεδίασε μία μεμβράνη από ύφασμα (το φίλτρο νερού του Ιπποκράτη), μέσα από την οποία περνούσε νερό, που είχε βράσει πριν καταναλωθεί.
Επίσης η πραγματεία του Ιπποκράτη, περίπου το 400 π.Χ., περί αέρων, υδάτων, τόπων, ασχολείται εκτενώς με διαφορετικές πηγές νερού, ποιότητες και επιπτώσεις του στην υγεία του ανθρώπου. Άλλες Ιπποκρατικές πραγματείες, που γράφτηκαν την ίδια εποχή, περιέχουν σχόλια για την επίδραση του νερού στην υγεία των ανθρώπων.
Την Ρωμαϊκή και την 1η Βυζαντινή περίοδο (ca 69 BC-821 AC), δεν αναπτύχθηκαν νέες υδροτεχνολογίες, αλλά αυξήθηκε το μέγεθος των Κλασσικών και Ελληνιστικών τεχνολογιών, εξαιτίας της περαιτέρω αύξησης των ανθρωπίνων αναγκών. Σήμερα, εξειδικευμένα και πολύπλοκα δίκτυα μεταφέρουν στο σπίτι μας το “ελιξήριο της ζωής”, ενώ ταυτόχρονα καινούργιες τεχνολογίες αποστάζουν την ομίχλη και τον αέρα για να παρέχουν νερό ακόμα και στα πιο δύσβατα σημεία του πλανήτη. Οι υδροτεχνολογίες εξελίσσονται τάχιστα, χωρίς να αποκόπτονται από το παρελθόν, αλλά δυστυχώς αρκετοί αδυνατούν να τις παρακολουθήσουν, με αποτέλεσμα πολλές φορές να αμφιβάλλουν για τα πλεονεκτήματά τους.
Βιβλιογραφία
Αγγελάκης, Α. Ν. (2023). Διαχείριση Υπόγειων Νερών. Ελευθερία Λάρισας, 8/8/2023, https://www.eleftheria.gr/m/απόψεις/item/344600διαχείριση-υπόγειων-νερών.html.
Koutsoyiannis, D., Zarkadoulas, N., Angelakis, A. N., and Tchobanoglous, G. (2008). Urban Water management in Ancient Greece: Legacies and Lessons. ASCE, Journal of Water Resources Planning & Manag., 134 (1): 45-54.
Zarkadoulas, N., Koutsoyiannis, D., Mamassis, N., and Angelakis, A. N. (2012). A Brief History of Urban Water Management in Ancient Greece. In: Evolution of Water Supply throughout Millennia (Α. N. Angelakis, L. W. Mays, D. Koutsoyiannis, and N. Mamassis, Eds.).IWAPublishing, London, UK, Ch. 10: 259-270.
*O Ανδρέας Ν. Αγγελάκης είναι επίτιμο μέλος και Διακεκριμένο Fellow της Παγκόσμιας Εταιρείας Υδατικών Πόρων